Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục tiểu học giữ vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, là bậc học cơ sở giúp trẻ hình thành kiến thức, phẩm chất và nhân cách ban đầu. Theo báo cáo của ngành, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương có khoảng 10 trường tiểu học công lập với tổng số học sinh tiểu học công lập lên đến hàng nghìn em. Việc đổi mới phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực (TCNL) học sinh đã trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng xu thế công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học theo TCNL tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một trong giai đoạn từ năm học 2020-2021 đến 2021-2022.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học theo TCNL, khảo sát thực trạng quản lý hoạt động này tại các trường tiểu học thành phố Thủ Dầu Một, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp với đặc thù địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần phát triển năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Kết quả nghiên cứu được kỳ vọng sẽ làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và thực tiễn quản lý giáo dục tiểu học theo hướng năng lực tại Bình Dương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực. Lý thuyết quản lý giáo dục được xây dựng trên cơ sở các quan điểm của các nhà khoa học như Harol Koontz, Nguyễn Minh Đạo, Trần Kiểm, nhấn mạnh vai trò của quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học theo TCNL tập trung vào phát triển năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh, dựa trên các khái niệm năng lực học sinh được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định trong Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học theo TCNL, năng lực học sinh (năng lực chung và năng lực đặc thù), hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, và vai trò của hiệu trưởng trong quản lý nhà trường. Mô hình cấu trúc năng lực được sử dụng để đánh giá sự phát triển năng lực học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm 340 phiếu khảo sát từ cán bộ quản lý (52 phiếu), giáo viên (188 phiếu) và phụ huynh học sinh (100 phiếu) tại 10 trường tiểu học công lập trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một. Thời gian khảo sát từ tháng 10/2021 đến tháng 7/2022, dữ liệu thu thập từ năm học 2020-2021 và 2021-2022.

Phương pháp phân tích bao gồm: phân tích thống kê mô tả (tính trung bình, phần trăm), so sánh mức độ thực hiện các hoạt động dạy học theo TCNL, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và khảo sát tính cần thiết, khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên được sử dụng để bổ sung và xác thực kết quả khảo sát. Phần mềm Microsoft Excel được dùng để xử lý số liệu và trình bày kết quả bằng biểu đồ, bảng biểu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo TCNL: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò của dạy học theo TCNL trong việc phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15% chưa thực sự hiểu sâu sắc hoặc chưa áp dụng hiệu quả trong thực tế.

  2. Thực trạng lập kế hoạch dạy học theo TCNL: Chỉ có khoảng 70% trường tiểu học xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng tiếp cận năng lực một cách bài bản, còn lại chưa có kế hoạch chi tiết hoặc chưa phù hợp với điều kiện thực tế. Việc phân công giáo viên lập kế hoạch chi tiết cho từng môn học theo TCNL cũng chưa đồng đều, với 65% giáo viên tham gia tích cực.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 60% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo tình huống và dạy học định hướng hoạt động. Tuy nhiên, 40% vẫn còn sử dụng phương pháp truyền thống, thầy giảng trò nghe, chưa phát huy được tính chủ động của học sinh.

  4. Kiểm tra, đánh giá và điều kiện tổ chức: Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá năng lực học sinh được thực hiện ở mức trung bình với 55% giáo viên áp dụng thường xuyên. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học theo TCNL còn hạn chế, chỉ khoảng 50% trường có đủ thiết bị cần thiết.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học theo TCNL tại các trường tiểu học thành phố Thủ Dầu Một đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên. Tuy nhiên, việc triển khai còn nhiều hạn chế do ảnh hưởng của số lượng học sinh đông, điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ và sự thiếu đồng bộ trong công tác lập kế hoạch và tổ chức dạy học.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại Bình Dương tương đối thấp so với các địa phương phát triển giáo dục mạnh mẽ. Việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh cũng chưa thực sự đổi mới toàn diện, vẫn còn nặng về kiểm tra kiến thức truyền thống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học, biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng bảng tổng hợp mức độ đầu tư cơ sở vật chất phục vụ dạy học theo TCNL. Những hạn chế này phản ánh nhu cầu cấp thiết về đổi mới quản lý và đầu tư phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học theo TCNL tại các trường tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tuyên truyền nâng cao nhận thức: Tổ chức các hội thảo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng và phương pháp quản lý hoạt động dạy học theo TCNL. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhận thức đúng và áp dụng hiệu quả lên trên 90% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bình Dương phối hợp với Phòng GD&ĐT thành phố Thủ Dầu Một.

  2. Cải tiến công tác lập kế hoạch: Xây dựng quy trình lập kế hoạch dạy học theo TCNL chi tiết, có sự phân công rõ ràng cho từng giáo viên và tổ chuyên môn. Đảm bảo 100% trường tiểu học có kế hoạch phù hợp và khả thi trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường tiểu học.

  3. Đổi mới phương pháp tổ chức dạy học: Khuyến khích và hỗ trợ giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo tình huống, dạy học dự án. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên.

  4. Tăng cường chỉ đạo và kiểm tra: Phòng GD&ĐT cần xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá định kỳ việc thực hiện dạy học theo TCNL, đồng thời hỗ trợ các trường khắc phục khó khăn. Mục tiêu nâng cao chất lượng kiểm tra đánh giá năng lực học sinh trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT và Hiệu trưởng.

  5. Đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất: Đầu tư bổ sung trang thiết bị dạy học hiện đại, phù hợp với yêu cầu dạy học theo TCNL, ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn. Mục tiêu 80% trường có đủ thiết bị cần thiết trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Thủ Dầu Một và Sở GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường tiểu học có thể sử dụng luận văn để nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo đổi mới hoạt động dạy học theo TCNL.

  2. Giáo viên tiểu học: Tài liệu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn quý giá để nghiên cứu sâu hơn về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học theo TCNL trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Phòng GD&ĐT, Sở GD&ĐT có thể tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục tiểu học phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo tiếp cận năng lực là gì?
    Dạy học theo TCNL là phương pháp tập trung phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp và sáng tạo của học sinh thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Ví dụ, học sinh được khuyến khích tham gia hoạt động thực hành, thảo luận nhóm để phát triển kỹ năng.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học theo TCNL?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học theo TCNL, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp. Hiệu trưởng là người lãnh đạo toàn diện đảm bảo chất lượng giáo dục.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai dạy học theo TCNL tại tiểu học?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu trang thiết bị dạy học hiện đại, số lượng học sinh đông gây khó khăn trong tổ chức hoạt động, và phương pháp kiểm tra đánh giá chưa đổi mới toàn diện.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh hiệu quả?
    Đánh giá năng lực học sinh cần tập trung vào quá trình học tập, sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như quan sát, thảo luận, sản phẩm học tập, thay vì chỉ kiểm tra kiến thức qua bài thi truyền thống.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học theo TCNL?
    Các biện pháp gồm nâng cao nhận thức cán bộ quản lý và giáo viên, cải tiến lập kế hoạch, đổi mới phương pháp tổ chức dạy học, tăng cường chỉ đạo và kiểm tra, đồng thời đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất phù hợp.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường tiểu học thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương.
  • Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học theo TCNL đã có tiến bộ nhưng còn nhiều hạn chế về kế hoạch, phương pháp và điều kiện thực hiện.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo TCNL, phù hợp với đặc thù địa phương và điều kiện thực tế.
  • Nghiên cứu góp phần làm cơ sở khoa học cho việc đổi mới quản lý giáo dục tiểu học theo hướng phát triển năng lực học sinh tại Bình Dương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên tiểu học tại Bình Dương nên áp dụng các giải pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học theo TCNL để nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.