Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế, việc phát triển năng lực học sinh (NLHS) trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông, đặc biệt ở cấp Trung học cơ sở (THCS). Theo Luật Giáo dục 2019, giáo dục THCS nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, giúp các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn và định hướng nghề nghiệp. Huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng, thuộc vùng đặc biệt khó khăn (ĐBKK), với 15 trường THCS và hơn 1.600 học sinh vùng ĐBKK, đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý và tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS vùng ĐBKK huyện Hòa An trong hai năm học 2020-2021 và 2021-2022, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh vùng ĐBKK, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý nhà trường nhấn mạnh vai trò của Hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học. Lý thuyết dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tập trung vào việc phát triển các năng lực cốt lõi như tư duy toán học, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học tập. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phát triển năng lực, phương pháp dạy học tích cực, và vùng đặc biệt khó khăn. Lý thuyết này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học và xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp với đặc điểm vùng ĐBKK.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu khảo sát từ 340 đối tượng gồm 25 cán bộ quản lý, 135 giáo viên và 180 học sinh tại 15 trường THCS vùng ĐBKK huyện Hòa An. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các kỹ thuật thống kê mô tả như tính tỷ lệ %, giá trị trung bình, độ lệch chuẩn và phân tích tương quan. Thời gian nghiên cứu tập trung vào hai năm học 2020-2021 và 2021-2022. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu và quan sát được áp dụng để thu thập thông tin định tính bổ sung cho kết quả khảo sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò và sự cần thiết của dạy học theo hướng phát triển năng lực: 87% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá cao vai trò của hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, trong khi 78% học sinh nhận thấy phương pháp này giúp các em phát triển kỹ năng thực hành và tư duy sáng tạo.

  2. Thực trạng tổ chức và phương pháp dạy học: 65% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học nhóm, dự án và giải quyết vấn đề, tuy nhiên chỉ có 42% giáo viên thường xuyên đổi mới hình thức tổ chức dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh vùng ĐBKK.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 58% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực còn hạn chế, chủ yếu sử dụng hình thức kiểm tra tự luận truyền thống, chưa đa dạng và chưa phát huy được vai trò tự đánh giá của học sinh.

  4. Quản lý các điều kiện đảm bảo: Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học còn thiếu thốn, chỉ khoảng 60% trường có đủ thiết bị tối thiểu phục vụ dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực. Nguồn lực tài chính và công nghệ thông tin chưa được huy động hiệu quả để hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS vùng ĐBKK huyện Hòa An đã đạt được một số kết quả tích cực về nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học còn chưa đồng bộ, kiểm tra đánh giá chưa đa dạng, và điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều, nguồn lực đầu tư còn hạn chế, cũng như đặc thù vùng ĐBKK với nhiều khó khăn về địa lý và kinh tế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của các vùng khó khăn, nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác quản lý và đầu tư cơ sở vật chất trong việc nâng cao chất lượng dạy học theo hướng phát triển năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng về quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt chú trọng kỹ năng đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với Phòng GD&ĐT huyện tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Toán phù hợp với đặc điểm vùng ĐBKK: Kế hoạch cần cụ thể hóa các mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá, đồng thời phân công rõ ràng trách nhiệm cho từng cá nhân và tổ chức. Thực hiện hàng năm, cập nhật theo tình hình thực tế.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, dạy học nhóm, động não, trò chơi học tập phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh vùng ĐBKK. Thời gian triển khai liên tục trong năm học.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng và áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, tăng cường vai trò tự đánh giá của học sinh. Thực hiện đồng bộ trong các năm học.

  5. Huy động nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, phòng học bộ môn, máy tính và phần mềm hỗ trợ dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực. Phối hợp với các cấp chính quyền và các tổ chức xã hội để tăng cường nguồn lực. Kế hoạch đầu tư dài hạn từ 3-5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả tại các trường vùng khó khăn.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm học sinh vùng ĐBKK.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục vùng đặc biệt khó khăn, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp thực tiễn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng ĐBKK, đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ và khả năng vận dụng vào thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở vùng đặc biệt khó khăn?
    Vì học sinh vùng ĐBKK có đặc điểm tâm lý và điều kiện học tập khác biệt, đổi mới phương pháp giúp tăng tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, nâng cao hiệu quả học tập.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, cơ sở vật chất, trang thiết bị, chính sách giáo dục, đặc điểm học sinh và môi trường giáo dục vùng ĐBKK.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực?
    Cần xây dựng tiêu chí đánh giá dựa trên năng lực cần phát triển, sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra như tự luận, trắc nghiệm, đánh giá thường xuyên và tự đánh giá của học sinh.

  5. Biện pháp nào hiệu quả để nâng cao quản lý dạy học môn Toán ở vùng ĐBKK?
    Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch quản lý phù hợp, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS vùng ĐBKK huyện Hòa An đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với nguồn lực đầu tư là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý và dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao nhận thức, năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục vùng ĐBKK, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp theo thực tiễn địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS vùng đặc biệt khó khăn!