Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, môn học này được tích hợp kiến thức về thế giới tự nhiên và xã hội, góp phần hình thành năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học. Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với đặc điểm kinh tế - xã hội phát triển đa dạng, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn này.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Móng Cái, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả học tập và chất lượng giáo dục. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020, tại 5 trường tiểu học thuộc 3 cụm chuyên môn: Trà Cổ, Bình Ngọc, Hải Hòa, Lý Tự Trọng và Hải Xuân.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Qua đó, nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý và chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Định nghĩa quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

  • Lý thuyết dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, sử dụng các phương pháp dạy học đa dạng như thảo luận nhóm, thực hành, trải nghiệm, nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, môn Tự nhiên và Xã hội, chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực quản lý, phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường tiểu học tại thành phố Móng Cái, gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; tài liệu pháp luật, văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo; các báo cáo chuyên môn và tài liệu nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính và định lượng. Phân tích số liệu thống kê từ phiếu khảo sát, bảng biểu đánh giá thực trạng; phân tích nội dung phỏng vấn sâu; quan sát thực tế hoạt động dạy học.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 5 trường tiểu học đại diện cho 3 cụm chuyên môn, với khoảng 50 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng và mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên tại các trường tiểu học Móng Cái nhận thức đúng đắn về vai trò của môn học trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Chỉ có khoảng 60% trường tiểu học xây dựng kế hoạch dạy học môn Tự nhiên và Xã hội đầy đủ, chi tiết theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Việc tổ chức thực hiện và chỉ đạo triển khai còn hạn chế, với 55% giáo viên phản ánh thiếu sự hỗ trợ thường xuyên từ cán bộ quản lý.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: 70% giáo viên sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, thực hành, trải nghiệm; tuy nhiên, chỉ 45% được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên để nâng cao năng lực đổi mới phương pháp.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá học sinh theo chuẩn năng lực mới được thực hiện ở mức trung bình, với 50% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức đánh giá, còn lại chủ yếu sử dụng kiểm tra truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý của cán bộ quản lý nhà trường chưa đồng đều, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong nhà trường và gia đình học sinh. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về thực trạng đổi mới chương trình phổ thông mới tại các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương tự.

Việc nhận thức đúng về vai trò môn học và mục tiêu giáo dục là nền tảng quan trọng, tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả dạy học cần tăng cường công tác bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Các biểu đồ so sánh mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kết quả đánh giá học sinh sẽ minh họa rõ nét sự tương quan giữa quản lý và hiệu quả dạy học.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò then chốt của quản lý hoạt động dạy học trong việc thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời chỉ ra các điểm cần cải thiện để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại Móng Cái.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Thực hiện các khóa đào tạo, tập huấn định kỳ về quản lý hoạt động dạy học và đổi mới phương pháp dạy học tích cực.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học môn Tự nhiên và Xã hội chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế

    • Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch theo từng học kỳ, tháng, tuần, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.
    • Mục tiêu: 100% trường tiểu học có kế hoạch dạy học môn học được phê duyệt.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh

    • Khuyến khích sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, thực hành, trải nghiệm và dạy học theo tình huống.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên, tổ chuyên môn, Ban Giám hiệu.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo chuẩn năng lực

    • Xây dựng bộ công cụ đánh giá đa dạng, phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học.
    • Mục tiêu: 90% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức đánh giá trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Hiệu trưởng.

  5. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong quản lý và tổ chức dạy học

    • Tổ chức các buổi họp phụ huynh, tuyên truyền nâng cao nhận thức về chương trình giáo dục mới.
    • Mục tiêu: 100% trường tổ chức ít nhất 2 buổi phối hợp trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình mới.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học tại trường.

  2. Giáo viên tiểu học dạy môn Tự nhiên và Xã hội

    • Lợi ích: Hiểu rõ đặc điểm môn học, phương pháp dạy học tích cực và cách tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả.
    • Use case: Cải tiến giáo án, áp dụng phương pháp mới nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Có căn cứ khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, đánh giá và giám sát hoạt động dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình mới có điểm gì khác so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung vào phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá đa dạng, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Ví dụ, giáo viên phải tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm, thảo luận nhóm để phát huy tính tích cực của học sinh.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý nhà trường?
    Cần tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý, cập nhật kiến thức về chương trình giáo dục mới và phương pháp dạy học tích cực. Việc này giúp cán bộ quản lý có thể chỉ đạo, hỗ trợ giáo viên hiệu quả hơn.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất với môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học?
    Phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, thực hành thí nghiệm, dạy học theo tình huống và trải nghiệm thực tế được đánh giá cao vì giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, khám phá và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Kiểm tra, đánh giá học sinh theo chương trình mới được thực hiện như thế nào?
    Đánh giá kết hợp giữa đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, sử dụng đa dạng công cụ như quan sát, bài tập thực hành, dự án học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, nhằm phản ánh toàn diện năng lực học sinh.

  5. Làm sao để phối hợp hiệu quả giữa nhà trường và gia đình trong quản lý hoạt động dạy học?
    Nhà trường cần tổ chức các buổi họp phụ huynh, tuyên truyền về chương trình mới, tạo điều kiện để phụ huynh tham gia giám sát, hỗ trợ học sinh học tập tại nhà, từ đó tạo môi trường học tập đồng bộ và hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường tiểu học thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh được áp dụng nhưng chưa đồng đều và cần được nâng cao.
  • Kiểm tra, đánh giá học sinh theo chuẩn năng lực mới đang được triển khai nhưng cần đa dạng hóa và nâng cao chất lượng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại Móng Cái.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình.

Call to action: Các cán bộ quản lý và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp quản lý và đổi mới dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.