Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh (NLHS) trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, với 4 trường THPT và hơn 4.200 học sinh, đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ về phương pháp dạy học, đặc biệt là môn Toán – môn học nền tảng phát triển tư duy logic và năng lực giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, thực trạng quản lý và tổ chức dạy học môn Toán tại đây còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS tại các trường THPT thành phố Chí Linh trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 trường THPT với 17 cán bộ quản lý, 38 giáo viên Toán và hơn 4.200 học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết dạy học phát triển năng lực: Nhấn mạnh việc chuyển đổi từ dạy học truyền thống tập trung vào truyền thụ kiến thức sang dạy học lấy học sinh làm trung tâm, phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn. Theo đó, năng lực học sinh được hiểu là khả năng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề.

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được định nghĩa là quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động dạy học nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hoạt động dạy học môn Toán, năng lực học sinh, quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học tích cực, hình thức tổ chức dạy học, đánh giá kết quả học tập theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 4 trường THPT tại thành phố Chí Linh, gồm 17 cán bộ quản lý, 38 giáo viên môn Toán và hồ sơ học tập của hơn 4.200 học sinh trong năm học 2019-2020. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn sâu và tài liệu nhà trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý và dạy học. Phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Các tiêu chí đánh giá được lượng hóa theo thang điểm 1-4, phân loại mức độ thực hiện từ "dưới chuẩn" đến "rất tốt".

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra từ tháng 10/2019 đến tháng 1/2020. Quá trình phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thành trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS: Mục tiêu "Hình thành năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ toán học" được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 3.0 (mức khá đến tốt). Tuy nhiên, mục tiêu "Tạo điều kiện bồi dưỡng năng khiếu học tập môn Toán" có điểm thấp nhất 2.0, cho thấy chưa được quan tâm đúng mức.

  2. Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học: Việc thực hiện đúng, đủ chương trình môn Toán theo quy định được đánh giá tốt với điểm trung bình 3.05. Tuy nhiên, việc mở rộng, phát triển nội dung theo hướng phát triển NLHS và lựa chọn nội dung phù hợp với thực tiễn địa phương chỉ đạt mức bình thường với điểm lần lượt 2.69 và 2.36.

  3. Phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: Giáo viên chủ yếu sử dụng các phương pháp truyền thống, chưa áp dụng rộng rãi các phương pháp tích cực như dạy học dự án, thí nghiệm hay kỹ thuật hợp tác nhóm. Việc đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực học sinh.

  4. Hoạt động kiểm tra, đánh giá: Việc đánh giá thường xuyên và định kỳ được thực hiện nhưng chưa đa dạng và chưa tập trung đánh giá năng lực vận dụng kiến thức thực tiễn. Việc sử dụng các hình thức đánh giá hiện đại còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù các trường THPT tại thành phố Chí Linh đã có những bước tiến trong quản lý và tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu phát triển năng lực, thiếu kinh nghiệm và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và tài liệu hỗ trợ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi chuyển đổi sang chương trình giáo dục phổ thông mới. Việc chưa chú trọng phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu học sinh Toán cũng là điểm yếu cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các mục tiêu dạy học và bảng so sánh điểm trung bình các tiêu chí quản lý.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo hướng phát triển NLHS, tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học, đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng và thực hiện chương trình, nội dung dạy học phù hợp: Tổ Toán cần xây dựng kế hoạch giảng dạy linh hoạt, mở rộng nội dung gắn với thực tiễn địa phương, tăng cường các chuyên đề ứng dụng toán học. Thời gian triển khai theo từng học kỳ, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, thí nghiệm, kỹ thuật hợp tác nhóm, sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ để trao đổi kinh nghiệm. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do giáo viên và tổ chuyên môn thực hiện.

  4. Tăng cường quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá: Xây dựng ma trận đề kiểm tra theo chuẩn năng lực, đa dạng hóa hình thức đánh giá, chú trọng đánh giá năng lực vận dụng kiến thức. Phối hợp với phụ huynh và học sinh trong đánh giá thường xuyên. Thời gian thực hiện từ đầu năm học, do tổ chuyên môn và ban giám hiệu quản lý.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư máy chiếu, bảng tương tác, phần mềm hỗ trợ dạy học Toán, tài liệu tham khảo hiện đại. Khai thác hiệu quả công nghệ thông tin trong quản lý và dạy học. Thời gian thực hiện theo kế hoạch đầu tư của nhà trường và địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên môn Toán THPT: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập và đánh giá theo năng lực học sinh, giúp cải thiện hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở GD&ĐT: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLHS là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động dạy học nhằm đảm bảo học sinh phát triển toàn diện các năng lực toán học như tư duy logic, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Phương pháp dạy học truyền thống thường tập trung truyền thụ kiến thức, ít phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Đổi mới phương pháp giúp học sinh chủ động, phát triển kỹ năng tư duy, làm việc nhóm và vận dụng kiến thức vào thực tế, phù hợp với yêu cầu giáo dục hiện đại.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Bao gồm năng lực và nhận thức của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn và tâm huyết của giáo viên, thái độ và năng lực học tập của học sinh, cũng như điều kiện cơ sở vật chất, tài liệu và môi trường học tập.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh trong môn Toán hiệu quả?
    Cần sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá như đánh giá thường xuyên qua hoạt động lớp, đánh giá dự án, bài tập thực hành và kiểm tra định kỳ theo ma trận năng lực, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thực tiễn.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Toán?
    Bao gồm bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng chương trình phù hợp với thực tiễn, tăng cường kiểm tra, đánh giá và cải thiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại các trường THPT thành phố Chí Linh.
  • Thực trạng quản lý và tổ chức dạy học môn Toán đã có những chuyển biến tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và điều kiện thực hiện.
  • Các mục tiêu phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề được đánh giá cao, trong khi việc bồi dưỡng năng khiếu và phát triển nội dung thực tiễn còn hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lý, giáo viên và các cơ quan giáo dục trong việc thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở GD&ĐT cần triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và phát triển toàn diện năng lực học sinh.