Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, việc quản lý dạy học môn Đạo đức theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường tiểu học đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển phẩm chất đạo đức, năng lực cốt lõi của học sinh. Tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh, với quy mô 22 trường tiểu học và hơn 15.800 học sinh năm học 2018-2019, công tác quản lý dạy học môn Đạo đức đang đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Đạo đức theo chương trình mới, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 5 trường tiểu học trên địa bàn huyện Quế Võ trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời hỗ trợ nâng cao năng lực thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học hiện đại. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học hiện đại tập trung vào quá trình tương tác giữa giáo viên, học sinh và nội dung học tập, trong đó giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn, còn học sinh là chủ thể tích cực trong học tập. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học (tác động có mục đích của hiệu trưởng đến quá trình dạy học và các lực lượng liên quan), dạy học môn Đạo đức (quá trình hình thành phẩm chất và năng lực đạo đức cho học sinh), và chương trình giáo dục phổ thông mới (tiếp cận phát triển phẩm chất, năng lực học sinh). Mô hình quản lý dạy học môn Đạo đức được xây dựng trên cơ sở các chức năng quản lý: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát bằng phiếu hỏi với cán bộ quản lý và giáo viên tại 5 trường tiểu học huyện Quế Võ; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ thực trạng; nghiên cứu sản phẩm quản lý và dạy học môn Đạo đức; ý kiến chuyên gia để hoàn thiện công cụ khảo sát và đề xuất biện pháp. Cỡ mẫu khảo sát gồm 100 cán bộ quản lý và giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng bằng phần mềm tin học chuyên dụng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 4/2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về mục tiêu chương trình môn Đạo đức: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình mới, tuy nhiên còn 15% chưa nắm vững, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

  2. Nội dung và phương pháp dạy học: 70% giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp tích cực như dạy học dự án, tình huống, đóng vai; 30% còn sử dụng phương pháp truyền thống, chưa phù hợp với yêu cầu đổi mới. Tỷ lệ sử dụng hình thức dạy học trải nghiệm và ngoại khóa chiếm khoảng 40%, còn thấp so với yêu cầu.

  3. Quản lý kế hoạch dạy học: 90% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học môn Đạo đức theo chương trình mới, nhưng chỉ 65% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và có hiệu quả. Việc giám sát, đánh giá kế hoạch còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và năng lực giáo viên: 100% trường đạt chuẩn quốc gia với cơ sở vật chất cơ bản đáp ứng yêu cầu; tuy nhiên, chỉ 60% giáo viên có năng lực chuyên môn và kỹ năng dạy học tích cực đáp ứng tốt yêu cầu chương trình mới. Việc bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên còn chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý dạy học môn Đạo đức tại huyện Quế Võ đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt trong nhận thức và xây dựng kế hoạch dạy học theo chương trình mới. Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch và áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế do năng lực giáo viên chưa đồng đều và công tác giám sát chưa chặt chẽ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực tại Quế Võ tương đối cao nhưng vẫn cần tăng cường hơn nữa. Cơ sở vật chất được đầu tư tốt tạo điều kiện thuận lợi cho dạy học trải nghiệm, tuy nhiên việc khai thác và sử dụng hiệu quả còn chưa tối ưu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về mức độ thực hiện kế hoạch dạy học tại các trường. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác bồi dưỡng giáo viên và nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý nhà trường nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về chương trình giáo dục phổ thông mới, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng quản lý dạy học môn Đạo đức. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Đạo đức đồng bộ: Hiệu trưởng các trường cần chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, phân bổ thời gian hợp lý giữa lý thuyết và thực hành, tích hợp hoạt động trải nghiệm. Thực hiện đánh giá định kỳ hàng học kỳ để điều chỉnh kịp thời. Thời gian triển khai: ngay từ đầu năm học.

  3. Tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả dạy học: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ việc thực hiện kế hoạch dạy học, đánh giá kết quả học tập và rèn luyện phẩm chất đạo đức của học sinh. Sử dụng công cụ đánh giá đa chiều bao gồm giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  4. Đầu tư và sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Bảo đảm trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm môn Đạo đức được cập nhật, bảo trì thường xuyên. Khuyến khích sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Thời gian thực hiện: liên tục trong các năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý dạy học môn Đạo đức, giúp xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Tài liệu tham khảo về phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức theo chương trình mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực quản lý giáo dục tiểu học.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Đạo đức theo chương trình mới có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Chương trình mới tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Quản lý dạy học theo chương trình mới đòi hỏi sự linh hoạt trong phương pháp, tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá đa chiều.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên dạy môn Đạo đức?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn phương pháp dạy học tích cực, đồng thời tạo môi trường học tập chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên. Ví dụ, các buổi nghiên cứu bài học giúp giáo viên nâng cao kỹ năng thực tiễn.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học môn Đạo đức?
    Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, năng lực và phẩm chất giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, nhận thức của xã hội và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  4. Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất với môn Đạo đức theo chương trình mới?
    Phương pháp dạy học dự án, tình huống, đóng vai, thảo luận nhóm và dạy học trải nghiệm được đánh giá cao vì giúp học sinh chủ động khám phá, phát triển kỹ năng và thái độ tích cực.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức một cách hiệu quả?
    Kết hợp đánh giá qua bài kiểm tra, quan sát thái độ, hành vi trong học tập và sinh hoạt, tự đánh giá của học sinh, đánh giá đồng đẳng và phụ huynh. Đánh giá cần tập trung vào sự tiến bộ và phát triển phẩm chất, năng lực.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Đạo đức theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại huyện Quế Võ đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn những hạn chế về năng lực giáo viên và công tác giám sát.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục đạo đức.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học được đầu tư tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, tăng cường giám sát và đánh giá, sử dụng hiệu quả nguồn lực.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát và đánh giá tác động của các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện công tác quản lý dạy học môn Đạo đức.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.