Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc tổ chức dạy học hai buổi/ngày ở trường tiểu học đã trở thành xu thế tất yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tại thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, năm học 2020-2021 có 28 trường tiểu học công lập với 425 lớp học (chiếm 62,8% tổng số lớp) tổ chức dạy học hai buổi/ngày, trong đó 14.922 học sinh học bán trú tại 23 trường (82,1%). Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày còn nhiều bất cập về cơ sở vật chất, tỷ lệ giáo viên/lớp, chất lượng đội ngũ giáo viên, nội dung chương trình và tổ chức hoạt động dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày tại các trường tiểu học công lập trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp giai đoạn 2021-2025 nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm soát hoạt động dạy học hiệu quả, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới và đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý hoạt động dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục (Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn Quốc Chí; Phạm Minh Hạc).

  • Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý hoạt động dạy học là tác động có hướng đích của hiệu trưởng và tổ chuyên môn đến giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy và học (Lê Quang Sơn).

  • Khái niệm chính: Quản lý mục tiêu dạy học, quản lý chương trình, nội dung, kế hoạch dạy học, quản lý phân công giáo viên, quản lý hoạt động dạy và học, quản lý cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, quản lý kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

  • Mô hình quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày: Tập trung vào sự phối hợp đồng bộ giữa các yếu tố nhân lực, chương trình, cơ sở vật chất và chính sách nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục toàn diện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý hoạt động dạy học để xây dựng cơ sở lý luận.

  • Phương pháp thực tiễn: Điều tra khảo sát bằng bảng hỏi với 100% cán bộ quản lý và giáo viên tại 28 trường tiểu học công lập dạy học hai buổi/ngày ở thành phố Quy Nhơn; phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý cấp phòng, giáo viên, học sinh và phụ huynh; quan sát trực tiếp các tiết dạy và hoạt động quản lý; nghiên cứu hồ sơ lưu trữ, báo cáo thống kê.

  • Phương pháp xử lý thông tin: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học.

  • Cỡ mẫu: Toàn bộ 28 trường tiểu học công lập với 425 lớp học, 100% giáo viên và cán bộ quản lý tham gia khảo sát, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng trong giai đoạn 2019-2021; đề xuất biện pháp quản lý cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quản lý mục tiêu dạy học hai buổi/ngày: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, 15% còn chưa nắm vững, ảnh hưởng đến việc xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp.

  2. Quản lý chương trình, nội dung và kế hoạch dạy học: 78% giáo viên thực hiện kế hoạch dạy học theo đúng quy định về thời lượng (32-35 tiết/tuần, không quá 7 tiết/ngày). Tuy nhiên, chỉ 65% giáo viên chủ động điều chỉnh nội dung phù hợp với đối tượng học sinh, còn lại chủ yếu dạy theo khuôn mẫu, chưa linh hoạt.

  3. Quản lý phân công giáo viên: Tỷ lệ giáo viên/lớp đạt chuẩn 1,5 giáo viên/lớp, nhưng chỉ 60% trường thực hiện phân công giảng dạy theo năng lực và sở trường giáo viên. Việc phân công chưa tối ưu dẫn đến một số giáo viên quá tải, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy.

  4. Quản lý hoạt động dạy và học: 70% giáo viên chuẩn bị bài soạn kỹ lưỡng, 75% tiết dạy đạt hiệu quả cao qua dự giờ và đánh giá. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh mới đạt khoảng 60%, còn hạn chế trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm và tự học cho học sinh.

  5. Quản lý cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: 80% trường có đủ phòng học theo quy định, nhưng chỉ 55% có phòng học bộ môn đầy đủ thiết bị. Cơ sở vật chất phục vụ bán trú và hoạt động ngoài giờ còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học hai buổi/ngày hiệu quả.

  6. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 68% giáo viên thực hiện đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực, khuyến khích tự đánh giá và rút kinh nghiệm. Tuy nhiên, việc kiểm tra còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết vai trò phản hồi để điều chỉnh dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày tại các trường tiểu học ở Quy Nhơn đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong nhận thức mục tiêu và tổ chức kế hoạch dạy học. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về sự linh hoạt trong điều chỉnh nội dung, phân công giáo viên chưa tối ưu và đổi mới phương pháp dạy học chưa đồng đều.

Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ chuyên môn, thiếu đồng bộ trong chính sách đãi ngộ giáo viên, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các vấn đề này là phổ biến ở nhiều địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương đồng.

Việc quản lý kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức làm giảm hiệu quả phản hồi và điều chỉnh quá trình dạy học. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, tự học và bán trú, làm giảm chất lượng giáo dục toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý chính, bảng so sánh mức độ đổi mới phương pháp dạy học giữa các trường, và biểu đồ tròn về phân bổ giáo viên theo năng lực và môn học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ chuyên môn

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày, đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình mới.
    • Mục tiêu: 100% hiệu trưởng và tổ chuyên môn được đào tạo trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Tối ưu hóa phân công giáo viên theo năng lực và sở trường

    • Xây dựng quy trình phân công minh bạch, dựa trên khảo sát năng lực và nguyện vọng giáo viên.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ phân công phù hợp lên 90% trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường tiểu học.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường hoạt động trải nghiệm

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường tự học, thảo luận nhóm, trò chơi học tập.
    • Mục tiêu: 80% tiết dạy áp dụng phương pháp đổi mới trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, giáo viên.

  4. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học

    • Vận động xã hội hóa, tăng cường ngân sách để xây dựng phòng học bộ môn, sân chơi, nhà ăn bán trú.
    • Mục tiêu: 100% trường có phòng học bộ môn đạt chuẩn và cơ sở vật chất phục vụ dạy học hai buổi/ngày trong giai đoạn 2022-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, UBND thành phố Quy Nhơn, Ban giám hiệu trường.

  5. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

    • Xây dựng bộ công cụ đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực, khuyến khích tự đánh giá và phản hồi kịp thời.
    • Mục tiêu: 90% giáo viên áp dụng công cụ mới trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, tổ chuyên môn các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng các trường tiểu học

    • Lợi ích: Nắm vững cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
    • Use case: Áp dụng các biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện địa phương và đặc thù trường học.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục cấp phòng, sở

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học hai buổi/ngày để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường.
    • Use case: Thiết kế chương trình bồi dưỡng, kiểm tra giám sát công tác quản lý.

  3. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng kế hoạch bài dạy phù hợp, nâng cao hiệu quả giờ lên lớp và hoạt động ngoài giờ.
    • Use case: Tăng cường kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, tự học cho học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực quản lý giáo dục tiểu học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan đến quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày có điểm khác biệt gì so với một buổi/ngày?
    Quản lý dạy học hai buổi/ngày phức tạp hơn do phải điều phối thời gian, nội dung, phân công giáo viên và cơ sở vật chất phù hợp cho cả ngày học. Ví dụ, cần đảm bảo tỷ lệ giáo viên/lớp đạt 1,5 và có phòng học bộ môn đầy đủ.

  2. Làm thế nào để hiệu trưởng nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày?
    Hiệu trưởng cần nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch phù hợp, đổi mới phương pháp dạy học, phân công giáo viên hợp lý và kiểm tra, đánh giá thường xuyên. Khóa bồi dưỡng chuyên môn là một giải pháp hiệu quả.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng quản lý dạy học hai buổi/ngày?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, chất lượng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, chính sách đãi ngộ và nhận thức của phụ huynh, học sinh. Ví dụ, thiếu phòng học bộ môn sẽ hạn chế tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với chương trình mới?
    Giáo viên cần áp dụng phương pháp tích cực, tăng cường tự học, thảo luận nhóm, trò chơi học tập và phân hóa đối tượng học sinh. Việc này giúp học sinh phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện.

  5. Có nên thu học phí cho buổi học thứ hai không?
    Theo quy định, nếu trường đủ số lượng giáo viên theo chuẩn thì không thu học phí buổi thứ hai. Việc thu và sử dụng kinh phí phải minh bạch, đúng quy định và dựa trên sự đồng thuận của phụ huynh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học hai buổi/ngày tại các trường tiểu học công lập ở Quy Nhơn đã đạt nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về năng lực quản lý, phân công giáo viên và cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu đã đề xuất 5 nhóm biện pháp quản lý thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học hai buổi/ngày trong giai đoạn 2021-2025.
  • Các biện pháp tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, tối ưu phân công giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và cải tiến công tác kiểm tra đánh giá.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp này đồng bộ, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.
  • Kêu gọi các cấp quản lý giáo dục, hiệu trưởng, giáo viên và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.