Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của xã hội, việc giữ gìn bản sắc dân tộc và giáo dục các giá trị sống tốt đẹp của quê hương cho thế hệ trẻ trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Tại tỉnh Bắc Giang, chương trình giáo dục địa phương (GDĐP) được triển khai tại trường Tiểu học Liên Chung, huyện Tân Yên từ năm học 2020-2021 nhằm góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh (HS). Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động dạy học (QL HĐDH) chương trình GDĐP, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học tại trường.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 180 HS từ lớp 1 đến lớp 5 và 7 cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) tại trường Tiểu học Liên Chung, khảo sát trong giai đoạn từ năm 2020 đến nay. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, phát huy lòng yêu quê hương, đồng thời cung cấp cơ sở dữ liệu tham khảo cho các nhà quản lý giáo dục và GV trong tỉnh Bắc Giang. Theo báo cáo khảo sát, mặc dù HS có khả năng tiếp thu kiến thức sách giáo khoa, nhưng nhận thức về các giá trị địa phương còn hạn chế, trong khi GV gặp khó khăn do thiếu tài liệu và chuyên môn sâu về GDĐP. Do đó, nghiên cứu này nhằm giải quyết những tồn tại, thúc đẩy đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả quản lý dạy học chương trình GDĐP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và lý thuyết dạy học tích cực. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của CBQL trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học tích cực tập trung vào việc phát triển năng lực, phẩm chất người học thông qua các phương pháp dạy học chủ động, sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi tiểu học.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học (QL HĐDH): Quá trình tổ chức, điều hành các thành tố dạy học như mục tiêu, nội dung, phương pháp, đánh giá và điều kiện thực hiện nhằm đạt hiệu quả giáo dục.
  • Chương trình giáo dục địa phương (GDĐP): Nội dung giáo dục về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội của địa phương, tích hợp trong chương trình phổ thông nhằm phát triển phẩm chất và năng lực HS.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các kỹ thuật dạy học khuyến khích HS chủ động tham gia, như thảo luận nhóm, dự án, học tập trải nghiệm.
  • Điều kiện bảo đảm dạy học: Bao gồm đội ngũ GV, cơ sở vật chất, tài liệu và sự phối hợp của các lực lượng giáo dục địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 180 HS từ 5 lớp học và 7 CBQL, GV tại trường Tiểu học Liên Chung, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng nhà trường. Thời gian thu thập dữ liệu từ năm 2020 đến nay.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến, đánh giá của CBQL, GV và HS về thực trạng QL HĐDH chương trình GDĐP.
  • Quan sát trực tiếp: Theo dõi hoạt động dạy học tại lớp để đánh giá phương pháp và hiệu quả thực hiện.
  • Nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Phân tích hồ sơ, kế hoạch dạy học, tài liệu giảng dạy và báo cáo chuyên môn của nhà trường.
  • Phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm tin học để xử lý số liệu khảo sát, tính toán tỷ lệ phần trăm, trung bình nhằm minh họa kết quả.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ năm 2020 đến 2024, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của CBQL và GV về GDĐP còn hạn chế: Khoảng 57% CBQL và GV chưa nắm vững mục tiêu, nội dung chương trình GDĐP, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học hiệu quả.
  2. Nội dung chương trình GDĐP còn nghèo nàn, chưa phong phú: Chỉ khoảng 40% GV đánh giá nội dung hiện tại đáp ứng được nhu cầu thực tiễn và thu hút HS.
  3. Phương pháp dạy học chưa đa dạng: 65% GV chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, ít áp dụng các phương pháp tích cực như học tập trải nghiệm, dự án.
  4. Điều kiện bảo đảm dạy học còn nhiều hạn chế: Cơ sở vật chất phục vụ dạy học GDĐP chưa đầy đủ, thiếu tài liệu chuyên sâu; đội ngũ GV kiêm nhiệm, chưa có chuyên môn sâu về GDĐP.
  5. Chính sách hỗ trợ chưa rõ ràng: Nhà trường chưa có chính sách khen thưởng, động viên cụ thể đối với GV giảng dạy GDĐP, dẫn đến thiếu động lực phát triển môn học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự quan tâm đúng mức của các cấp quản lý, cũng như sự thiếu đồng bộ trong công tác đào tạo, bồi dưỡng GV. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình trạng này tương đồng với báo cáo của một số tỉnh trong nước, cho thấy đây là vấn đề phổ biến trong quản lý giáo dục địa phương. Việc GV chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống làm giảm sự hứng thú và hiệu quả học tập của HS, trong khi các phương pháp tích cực được chứng minh là giúp phát triển năng lực toàn diện hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV sử dụng các phương pháp dạy học khác nhau, bảng tổng hợp đánh giá điều kiện cơ sở vật chất và biểu đồ tròn về nhận thức của CBQL, GV về GDĐP. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới quản lý và nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và GV: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về GDĐP và phương pháp dạy học tích cực trong vòng 12 tháng tới, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Xây dựng và cập nhật nội dung chương trình GDĐP phong phú, phù hợp: Phòng GD&ĐT phối hợp với nhà trường và các chuyên gia địa phương xây dựng tài liệu bổ sung, mở rộng nội dung theo đặc thù văn hóa, lịch sử tỉnh Bắc Giang trong 6 tháng tới.
  3. Đa dạng hóa phương pháp dạy học: Khuyến khích GV áp dụng các phương pháp học tập trải nghiệm, dự án, thảo luận nhóm; tổ chức các buổi tập huấn kỹ thuật dạy học tích cực định kỳ hàng quý.
  4. Tăng cường điều kiện cơ sở vật chất và tài liệu dạy học: Nhà trường phối hợp với địa phương huy động nguồn lực xã hội hóa, nâng cấp phòng học, trang thiết bị phục vụ GDĐP trong vòng 18 tháng.
  5. Xây dựng chính sách khen thưởng, động viên GV: Ban giám hiệu nhà trường đề xuất các chính sách khen thưởng, nâng lương trước hạn cho GV có thành tích xuất sắc trong dạy học GDĐP, áp dụng từ năm học tiếp theo.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, GV và cộng đồng địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học chương trình GDĐP.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu các trường tiểu học: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động dạy học chương trình GDĐP, từ đó xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.
  2. Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức về nội dung, phương pháp dạy học GDĐP, giúp GV nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp giảng dạy.
  3. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, tỉnh: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng, chính sách hỗ trợ phát triển GDĐP trên địa bàn.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học GDĐP, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục địa phương.

Việc áp dụng kết quả nghiên cứu giúp các đối tượng trên nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giảng dạy và phát triển chương trình giáo dục địa phương phù hợp với đặc thù vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học chương trình GDĐP là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học GDĐP là việc tổ chức, điều hành các thành tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, đánh giá và điều kiện thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục địa phương. Ví dụ, nhà trường lập kế hoạch, phân công GV, kiểm tra giảng dạy và đánh giá kết quả học tập của HS.

  2. Tại sao cần đưa chương trình GDĐP vào bậc tiểu học?
    Bậc tiểu học là giai đoạn phát triển nền tảng nhân cách và kiến thức cho HS. GDĐP giúp HS hiểu biết về lịch sử, văn hóa, môi trường địa phương, từ đó hình thành tình yêu quê hương và phát triển kỹ năng sống. Ví dụ, HS học về làng nghề truyền thống giúp tăng ý thức bảo tồn văn hóa.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học GDĐP hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức của CBQL, GV còn hạn chế; nội dung chương trình nghèo nàn; phương pháp dạy học chưa đa dạng; thiếu tài liệu và cơ sở vật chất; chính sách hỗ trợ chưa rõ ràng. Ví dụ, GV phải kiêm nhiệm nhiều môn, thiếu thời gian và tài liệu chuyên sâu.

  4. Phương pháp dạy học tích cực áp dụng trong GDĐP gồm những gì?
    Bao gồm học tập trải nghiệm, dự án, thảo luận nhóm, đóng vai, điều tra thực địa. Các phương pháp này giúp HS chủ động, sáng tạo và gắn kết lý thuyết với thực tiễn. Ví dụ, HS tham gia dự án tìm hiểu di tích lịch sử địa phương.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học GDĐP?
    Cần nâng cao năng lực CBQL, GV qua đào tạo; xây dựng nội dung phong phú; đa dạng hóa phương pháp dạy học; cải thiện điều kiện cơ sở vật chất; thiết lập chính sách khen thưởng, động viên GV. Ví dụ, tổ chức tập huấn kỹ thuật dạy học tích cực và khen thưởng GV có thành tích xuất sắc.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học chương trình giáo dục địa phương tại trường Tiểu học Liên Chung còn nhiều hạn chế về nhận thức, nội dung, phương pháp và điều kiện thực hiện.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục địa phương.
  • Cơ sở vật chất và tài liệu dạy học cần được đầu tư, đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ, khen thưởng phù hợp để tạo động lực cho giáo viên.
  • Các giải pháp đề xuất cần được thực hiện đồng bộ trong vòng 1-2 năm tới nhằm cải thiện chất lượng dạy học GDĐP tại trường.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục địa phương, đồng thời là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu giáo dục.

Để tiếp tục phát triển, các cấp quản lý giáo dục cần triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu, đồng thời tăng cường phối hợp với các lực lượng giáo dục địa phương nhằm nâng cao chất lượng dạy học chương trình giáo dục địa phương. Hành động ngay hôm nay để xây dựng nền giáo dục địa phương vững mạnh, góp phần phát triển bền vững quê hương Bắc Giang.