Tổng quan nghiên cứu

Công tác chi trả lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động khi gặp rủi ro hoặc hết tuổi lao động. Tại thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình, trong giai đoạn 2019-2021, tổng số người được chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH dao động khoảng 5.400 người mỗi năm, với tổng số tiền chi trả tăng từ 228 tỷ đồng năm 2019 lên 241 tỷ đồng năm 2021. Phương thức chi trả chủ yếu vẫn là tiền mặt chiếm 74,48%, tuy nhiên tỷ lệ chi trả qua chuyển khoản ngân hàng đã có sự gia tăng đáng kể.

Nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH, đánh giá thực trạng công tác này tại BHXH thị xã Ba Đồn trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại BHXH thị xã Ba Đồn, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính, khảo sát cán bộ quản lý và các bên liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo chi trả đúng, đủ, kịp thời, góp phần củng cố niềm tin của người lao động vào hệ thống BHXH, đồng thời giảm thiểu thất thoát quỹ BHXH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về chính sách bảo hiểm xã hội, quản lý công tác chi trả và nguyên tắc an sinh xã hội. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý chi trả BHXH: tập trung vào nguyên tắc “chi đúng, chi đủ, chi kịp thời”, đảm bảo quyền lợi người hưởng và sự bền vững của quỹ BHXH.
  • Lý thuyết an sinh xã hội: BHXH là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội, thực hiện phân phối lại thu nhập, bảo vệ người lao động trước các rủi ro về sức khỏe, thất nghiệp và tuổi già.

Các khái niệm chính bao gồm: lương hưu, trợ cấp BHXH, quản lý chi trả, nguyên tắc đóng - hưởng, và các chế độ BHXH bắt buộc và tự nguyện. Luật BHXH số 58/2014/QH13 và các văn bản pháp luật liên quan được sử dụng làm cơ sở pháp lý cho nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu hỗn hợp gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: thu thập từ báo cáo tài chính, báo cáo chi trả của BHXH thị xã Ba Đồn giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học và số liệu thống kê của ngành BHXH.
  • Dữ liệu sơ cấp: khảo sát 48 cán bộ quản lý và thực hiện công tác chi trả tại BHXH tỉnh Quảng Bình, BHXH thị xã Ba Đồn và Bưu điện thị xã Ba Đồn bằng bảng hỏi có thang đo Likert 5 mức độ.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phân tổ thống kê, so sánh biến động qua các năm với phần mềm SPSS và Excel. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến cuối năm 2022, trong đó số liệu sơ cấp được thu thập cuối năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người hưởng và kinh phí chi trả: Số người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH tại thị xã Ba Đồn tăng nhẹ từ 5.381 người năm 2019 lên 5.432 người năm 2020, sau đó giảm nhẹ còn 5.395 người năm 2021. Tổng kinh phí chi trả tăng từ 228 tỷ đồng năm 2019 lên 241 tỷ đồng năm 2021, tương ứng mức tăng khoảng 5,9%.

  2. Phương thức chi trả đa dạng nhưng chi trả tiền mặt vẫn chiếm ưu thế: Năm 2021, chi trả tiền mặt chiếm 74,48% tổng số tiền chi trả, trong khi chi trả qua chuyển khoản ngân hàng chiếm 25,52%. Tỷ lệ chi trả qua thẻ ATM có xu hướng tăng qua các năm, phản ánh sự chuyển đổi số trong công tác chi trả.

  3. Công tác quản lý người hưởng còn nhiều hạn chế: Việc phối hợp giữa các cơ quan liên quan chưa hiệu quả, dẫn đến sai sót trong thông tin và chi trả. Báo cáo tăng giảm người hưởng chưa kịp thời, gây ra tình trạng chi sai, chi vượt còn tồn tại. Đặc biệt, quản lý người hưởng nhận tiền qua tài khoản cá nhân gặp nhiều khó khăn.

  4. Đánh giá của cán bộ quản lý về công tác chi trả: Phần lớn cán bộ đánh giá công tác phân cấp chi trả, lập dự toán và kiểm tra giám sát ở mức độ trung bình đến tốt, tuy nhiên vẫn còn ý kiến cho rằng cần nâng cao hiệu quả phối hợp và ứng dụng công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại chủ yếu do hạn chế về nguồn nhân lực, trình độ chuyên môn cán bộ, cũng như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa BHXH và Bưu điện. So với một số địa phương như huyện Tuần Giáo (Điện Biên) và huyện Quang Bình (Hà Giang), nơi đã áp dụng hiệu quả công tác phối hợp và cải cách thủ tục hành chính, thị xã Ba Đồn còn nhiều tiềm năng để cải thiện.

Việc chi trả tiền mặt vẫn chiếm tỷ trọng lớn phản ánh thói quen và điều kiện hạ tầng công nghệ tại địa phương, tuy nhiên xu hướng tăng chi trả qua chuyển khoản cho thấy sự chuyển đổi tích cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng người hưởng và tổng kinh phí chi trả qua các năm, cùng biểu đồ tròn phân bố tỷ lệ phương thức chi trả năm 2021.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng quản lý chi trả nhằm đảm bảo quyền lợi người lao động, đồng thời góp phần bảo toàn quỹ BHXH, giảm thiểu thất thoát và tăng cường niềm tin xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi trả: Đẩy mạnh phân tích, dự báo số lượng người hưởng và kinh phí chi trả dựa trên dữ liệu thực tế và xu hướng biến động, đảm bảo dự toán sát với thực tế để tránh thiếu hụt hoặc lãng phí. Thời gian thực hiện: đến năm 2024. Chủ thể: BHXH thị xã Ba Đồn phối hợp với BHXH tỉnh.

  2. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa BHXH, Bưu điện và các đơn vị liên quan nhằm cập nhật kịp thời thông tin người hưởng, giảm sai sót trong chi trả. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2023. Chủ thể: BHXH thị xã Ba Đồn, Bưu điện thị xã Ba Đồn, UBND địa phương.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và chi trả: Triển khai hệ thống quản lý người hưởng và chi trả điện tử, mở rộng chi trả qua tài khoản ngân hàng, giảm tỷ lệ chi trả tiền mặt xuống dưới 50% vào năm 2025. Chủ thể: BHXH tỉnh Quảng Bình, BHXH thị xã Ba Đồn.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ quản lý chi trả, kỹ năng ứng dụng CNTT cho cán bộ BHXH và Bưu điện, nâng cao chất lượng phục vụ người hưởng. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: BHXH tỉnh, trường đào tạo chuyên ngành.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong chi trả, bảo đảm nguyên tắc “chi đúng, chi đủ, chi kịp thời”. Chủ thể: BHXH thị xã Ba Đồn phối hợp với các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý chi trả, từ đó cải thiện quy trình và chính sách.

  2. Nhà hoạch định chính sách an sinh xã hội: Thông tin chi tiết về thực trạng và giải pháp giúp xây dựng chính sách BHXH phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Các tổ chức Bưu điện và đơn vị chi trả: Hướng dẫn thực hiện công tác phối hợp, quản lý người hưởng và chi trả chính xác, kịp thời.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý công tác chi trả BHXH trong bối cảnh thực tiễn Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH tại Ba Đồn có những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan, quản lý người hưởng chưa chặt chẽ, đặc biệt là người hưởng qua tài khoản cá nhân, dẫn đến sai sót và chi trả không đúng đối tượng.

  2. Phương thức chi trả nào được sử dụng phổ biến nhất?
    Chi trả tiền mặt vẫn chiếm tỷ lệ cao (74,48% năm 2021), tuy nhiên chi trả qua chuyển khoản ngân hàng đang tăng lên, phản ánh xu hướng hiện đại hóa.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi trả?
    Cần hoàn thiện dự toán chi trả, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ và tăng cường kiểm tra giám sát.

  4. Số lượng người hưởng và kinh phí chi trả biến động thế nào trong giai đoạn 2019-2021?
    Số người hưởng dao động quanh 5.400 người, kinh phí chi trả tăng từ 228 tỷ đồng năm 2019 lên 241 tỷ đồng năm 2021, tương ứng mức tăng khoảng 5,9%.

  5. Vai trò của công tác chi trả trong hệ thống BHXH là gì?
    Chi trả là khâu cuối cùng đảm bảo quyền lợi người lao động, góp phần bảo toàn quỹ BHXH, nâng cao niềm tin xã hội và thực hiện chính sách an sinh xã hội hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH tại thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình.
  • Thực trạng công tác chi trả giai đoạn 2019-2021 cho thấy sự tăng trưởng ổn định về số người hưởng và kinh phí chi trả, nhưng còn tồn tại hạn chế về quản lý và phối hợp.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện dự toán, tăng cường phối hợp, ứng dụng CNTT, đào tạo cán bộ và kiểm tra giám sát nhằm nâng cao hiệu quả công tác chi trả.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng quản lý BHXH, đảm bảo quyền lợi người lao động và phát triển bền vững quỹ BHXH.
  • Đề nghị các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn đến năm 2025 để đạt được mục tiêu quản lý chi trả hiệu quả, minh bạch và kịp thời.

Hành động tiếp theo là tổ chức các hội thảo, tập huấn và xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể các giải pháp nhằm hiện thực hóa các khuyến nghị của luận văn.