Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò trung tâm trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động quản lý và phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, với vị trí chiến lược và tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, du lịch và dịch vụ, đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong thu ngân sách qua các năm 2015-2017. Cụ thể, thu ngân sách năm 2015 đạt 1.265,3 tỷ đồng, tăng lên 2.151,8 tỷ đồng vào năm 2017, tương đương mức tăng 30,97% trong giai đoạn này. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nước của thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2015-2017, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán, kiểm soát và quyết toán chi ngân sách trên địa bàn thành phố. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý tài chính địa phương, góp phần ổn định nguồn chi và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước, trong đó nhấn mạnh vai trò của phân cấp quản lý ngân sách nhằm tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực công. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách nhà nước: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán chi ngân sách, đảm bảo tính chặt chẽ và minh bạch trong quản lý tài chính công.
  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách: Nhấn mạnh việc phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền nhằm phát huy tính chủ động, tăng cường hiệu quả chi tiêu công.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, quản lý chi ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, và hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo thống kê của Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố Hạ Long, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Niên giám thống kê tỉnh Quảng Ninh, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan trong giai đoạn 2014-2017. Phương pháp chọn mẫu tập trung vào các đơn vị sử dụng ngân sách và cơ quan quản lý tài chính trên địa bàn thành phố.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, bao gồm phân tổ thống kê, bảng thống kê và đồ thị thống kê để phản ánh thực trạng quản lý chi ngân sách. Phương pháp so sánh và phân tích dãy số thời gian được áp dụng để đánh giá xu hướng biến động và hiệu quả quản lý qua các năm. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị dự toán ngân sách và các cơ quan quản lý liên quan trên địa bàn thành phố trong giai đoạn nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng chi đầu tư phát triển ổn định: Tổng chi đầu tư phát triển của thành phố Hạ Long tăng từ 741,43 tỷ đồng năm 2015 lên 824,87 tỷ đồng năm 2017, chiếm tỷ trọng trên 98% trong tổng chi đầu tư phát triển. Chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm phần lớn với mức tăng từ 728,13 tỷ đồng lên 809,67 tỷ đồng trong cùng kỳ.

  2. Chi thường xuyên tăng đều qua các năm: Chi thường xuyên tăng từ 296,82 tỷ đồng năm 2015 lên 331,1 tỷ đồng năm 2017, trong đó chi sự nghiệp kinh tế chiếm khoảng 58%, chi cho phường xã chiếm gần 25%. Điều này phản ánh sự ưu tiên của thành phố trong việc duy trì hoạt động kinh tế và quản lý hành chính địa phương.

  3. Cán cân ngân sách thặng dư liên tục: Thu ngân sách tăng từ 1.265,3 tỷ đồng năm 2015 lên 2.151,8 tỷ đồng năm 2017, trong khi chi ngân sách chỉ tăng nhẹ từ 1.038,25 tỷ đồng lên 1.155,97 tỷ đồng. Do đó, cán cân ngân sách luôn thặng dư, đạt 995,83 tỷ đồng năm 2017, tăng 325% so với năm 2015.

  4. Quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều hạn chế: Việc lập dự toán dựa trên các chỉ tiêu kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật, tuy nhiên, các đơn vị dự toán còn thiếu tính chủ động và chưa gắn chặt với hiệu quả sử dụng ngân sách. Công tác chấp hành dự toán chưa thực sự linh hoạt, dẫn đến tình trạng dự toán vượt hoặc không sát với thực tế chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trong quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố Hạ Long có thể xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của lãnh đạo và cán bộ quản lý về tầm quan trọng của quản lý chi ngân sách, tổ chức bộ máy quản lý còn cồng kềnh, và trình độ cán bộ chưa đồng đều. Bên cạnh đó, hệ thống thông tin và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách chưa được triển khai đồng bộ, làm giảm hiệu quả kiểm soát và minh bạch.

So sánh với các địa phương phát triển như thành phố Hồ Chí Minh và thị xã Phúc Yên, Hạ Long còn thiếu sự chủ động trong phân bổ và kiểm soát chi ngân sách, chưa tận dụng tối đa các nguồn lực tài chính và chưa áp dụng triệt để các biện pháp tiết kiệm chi tiêu. Việc duy trì cán cân ngân sách thặng dư là điểm tích cực, tạo điều kiện cho đầu tư phát triển, nhưng cần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn để thúc đẩy phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện sự tăng trưởng chi đầu tư và chi thường xuyên qua các năm, biểu đồ đường thể hiện xu hướng thu, chi ngân sách và cán cân ngân sách, cùng bảng tổng hợp các chỉ tiêu quản lý chi ngân sách để minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập và phân bổ dự toán chi ngân sách: Cần áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, gắn kết chặt chẽ giữa dự toán chi với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo dự toán sát thực tế và linh hoạt điều chỉnh theo tình hình thực tế. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Hoàn thiện công tác chấp hành và kiểm soát chi ngân sách: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách, triển khai thanh toán điện tử và kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian thực hiện: trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước thành phố, Sở Tài chính.

  3. Nâng cao năng lực và trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, kỹ năng lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách cho cán bộ tài chính các cấp. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống giám sát đa chiều, phân cấp rõ ràng trách nhiệm kiểm tra, tránh chồng chéo và nâng cao hiệu quả phát hiện, xử lý sai phạm trong chi ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Thanh tra thành phố, Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, giúp họ xây dựng và thực hiện các chính sách tài chính phù hợp.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh cơ chế phân cấp, tăng cường kiểm soát và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

  3. Sinh viên và học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá giúp hiểu rõ về quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương, từ lý thuyết đến thực tiễn.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công: Cung cấp dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách, hỗ trợ xây dựng các giải pháp cải thiện quản lý tài chính công tại các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát và điều hành việc phân phối và sử dụng nguồn vốn ngân sách nhằm đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả và đúng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Tại sao phân cấp quản lý chi ngân sách lại quan trọng?
    Phân cấp giúp phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền, tăng tính chủ động và hiệu quả trong việc sử dụng ngân sách, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho giám sát và kiểm soát chi tiêu.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách tại thành phố Hạ Long?
    Bao gồm nhân tố khách quan như chính sách vĩ mô, trình độ phát triển kinh tế - xã hội và nhân tố chủ quan như nhận thức lãnh đạo, tổ chức bộ máy quản lý, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Thông qua việc hoàn thiện quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát chi ngân sách.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, các phân tích và giải pháp trong nghiên cứu có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các địa phương có đặc điểm kinh tế - xã hội tương tự nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2015-2017 có sự tăng trưởng ổn định về quy mô chi đầu tư và chi thường xuyên, đồng thời duy trì cán cân ngân sách thặng dư.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm soát chi ngân sách còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.
  • Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm cả yếu tố khách quan và chủ quan, trong đó nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, tập trung vào hoàn thiện quy trình, ứng dụng công nghệ, đào tạo cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý tài chính địa phương, đồng thời là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính thành phố Hạ Long cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.