Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam sau gần 35 năm đổi mới, ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong phát triển kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội. Tại huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên, một huyện miền núi với điều kiện kinh tế khó khăn, nguồn thu ngân sách chưa đủ cân đối cho nhu cầu chi tiêu, đặc biệt là chi cho các dịch vụ xã hội cơ bản, xóa đói giảm nghèo và đầu tư xây dựng cơ bản. Giai đoạn 2016-2018, huyện Tuần Giáo phải phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên do nguồn thu hạn chế và các khoản chi phát sinh đột xuất do thiên tai, dịch bệnh. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN nhằm sử dụng nguồn lực tài chính một cách tiết kiệm và hiệu quả hơn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN tại huyện Tuần Giáo trong giai đoạn 2016-2019, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý chi NSNN giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện Tuần Giáo, với số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý ngân sách địa phương và điều tra sơ cấp vào tháng 9/2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các huyện, tỉnh khác trong khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước, tập trung vào quản lý chi NSNN cấp huyện. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý chi NSNN là quá trình sử dụng các phương pháp, công cụ quản lý để tác động đến hoạt động chi nhằm thực hiện hiệu quả các chức năng của Nhà nước.

  2. Lý thuyết quản lý kinh tế và quản lý chi ngân sách cấp huyện: Quản lý chi NSNN cấp huyện là hoạt động tổ chức, điều hành, kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo tính tiết kiệm, hiệu quả và phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các nguyên tắc quản lý chi NSNN bao gồm tính tập trung thống nhất, minh bạch, kỷ luật tài chính, cân đối ổn định tài chính và gắn chi với chính sách kinh tế.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, dự toán chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, thanh tra kiểm tra chi ngân sách, và các nguyên tắc quản lý chi NSNN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán ngân sách của huyện Tuần Giáo giai đoạn 2016-2018; các văn bản pháp luật liên quan; tài liệu nghiên cứu, luận văn, báo cáo chuyên ngành; số liệu thống kê kinh tế - xã hội của huyện.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Điều tra khảo sát trực tiếp 46 cán bộ công chức, viên chức thuộc các cơ quan quản lý ngân sách huyện, xã, thị trấn bằng phiếu điều tra với thang đo Likert 5 mức độ nhằm đánh giá thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và khó khăn trong quản lý chi NSNN.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, trung bình, độ lệch chuẩn), phương pháp so sánh số liệu qua các năm để đánh giá sự biến động dự toán, quyết toán và thực hiện chi ngân sách. Phân tích các chỉ tiêu đánh giá kết quả thu - chi ngân sách cấp huyện như tỷ lệ hoàn thành dự toán, tỷ lệ quyết toán chi ngân sách, tốc độ tăng trưởng chi ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu giai đoạn 2016-2018, điều tra sơ cấp tháng 9/2019, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán và quyết toán chi NSNN: Giai đoạn 2016-2018, dự toán chi ngân sách huyện Tuần Giáo tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm, tuy nhiên tỷ lệ hoàn thành dự toán chi chỉ đạt khoảng 85-90%, cho thấy còn tồn tại sự chênh lệch giữa dự toán và thực tế chi tiêu. Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 25%, phản ánh ưu tiên chi cho các hoạt động duy trì bộ máy và dịch vụ xã hội cơ bản.

  2. Công tác lập dự toán chi chưa sát thực tế: Kết quả khảo sát cho thấy 60% cán bộ đánh giá công tác lập dự toán chi chưa phản ánh chính xác nhu cầu thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán trong năm và ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Quyết toán chi ngân sách còn chậm và chưa đầy đủ: Tỷ lệ quyết toán chi ngân sách đạt khoảng 80% so với dự toán, thời gian quyết toán kéo dài trung bình 9 tháng sau năm tài chính, gây khó khăn cho công tác tổng hợp, chỉ đạo điều hành ngân sách.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Các yếu tố khách quan như điều kiện tự nhiên khó khăn, kinh tế xã hội còn hạn chế, nguồn lực tài chính công hạn chế được đánh giá có ảnh hưởng lớn (điểm trung bình trên 4 theo thang Likert). Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ, trình độ chuyên môn và ứng dụng công nghệ thông tin cũng được đánh giá ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý chi NSNN huyện Tuần Giáo xuất phát từ đặc thù địa phương miền núi với điều kiện kinh tế khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên. Việc lập dự toán chi chưa sát thực tế do thiếu thông tin đầy đủ và năng lực dự báo còn hạn chế. Thời gian quyết toán kéo dài ảnh hưởng đến khả năng điều hành ngân sách kịp thời và minh bạch.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi ngân sách tại các huyện khác như Ninh Hải (Ninh Thuận) và Bình Xuyên (Vĩnh Phúc), nơi đã áp dụng hiệu quả các giải pháp cải cách hành chính, tăng cường kiểm soát chi tiêu và ứng dụng công nghệ thông tin, cho thấy huyện Tuần Giáo cần học hỏi để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý chi NSNN như minh bạch, kỷ luật tài chính và cân đối ngân sách là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán chi ngân sách qua các năm, bảng phân bổ chi theo mục đích chi và biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng các yếu tố đến quản lý chi NSNN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi ngân sách: Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho cán bộ tài chính về kỹ năng dự báo và lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin để thu thập và phân tích dữ liệu chính xác hơn. Mục tiêu đạt tỷ lệ dự toán sát thực tế trên 95% trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  2. Tăng cường công tác chấp hành chi hiệu quả, tiết kiệm: Xây dựng quy chế chi tiêu rõ ràng, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên và đầu tư xây dựng cơ bản, ưu tiên các dự án trọng điểm, tránh lãng phí. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi sai mục đích dưới 2% mỗi năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán chi ngân sách: Rút ngắn thời gian quyết toán xuống còn tối đa 6 tháng sau năm tài chính, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước và đơn vị sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử, nâng cao năng lực cán bộ về CNTT để đảm bảo tính chính xác, minh bạch và kịp thời trong quản lý chi ngân sách. Mục tiêu hoàn thành triển khai hệ thống trong năm 2022. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài chính tỉnh.

  5. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về quản lý ngân sách, kiểm tra, giám sát chi ngân sách cho cán bộ các cấp nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và ý thức trách nhiệm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, xã: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương, phục vụ công tác lập kế hoạch và điều hành ngân sách.

  2. Cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước: Là tài liệu tham khảo để cải tiến quy trình lập dự toán, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách, nâng cao tính minh bạch và kỷ luật tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện, đồng thời là nguồn dữ liệu thực tế để nghiên cứu sâu hơn.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định liên quan đến quản lý ngân sách địa phương, đặc biệt là các huyện miền núi có điều kiện kinh tế khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý chi ngân sách Nhà nước cấp huyện là quá trình tổ chức, điều hành, kiểm tra và giám sát các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, tiết kiệm và phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý chi ngân sách tại huyện Tuần Giáo?
    Các yếu tố bao gồm điều kiện tự nhiên khó khăn, kinh tế xã hội còn hạn chế, nguồn lực tài chính công hạn chế, năng lực quản lý của cán bộ, trình độ chuyên môn và mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  3. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách chính xác giúp cân đối nguồn thu và chi, đảm bảo các khoản chi phù hợp với nhu cầu thực tế, tránh lãng phí và thất thoát, đồng thời tạo cơ sở cho việc giám sát và quyết toán ngân sách hiệu quả.

  4. Làm thế nào để rút ngắn thời gian quyết toán chi ngân sách?
    Cần tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước và đơn vị sử dụng ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin để xử lý dữ liệu nhanh chóng, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại huyện miền núi như Tuần Giáo?
    Các giải pháp gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm soát chi tiêu, hoàn thiện công tác quyết toán, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách Nhà nước tại huyện Tuần Giáo giai đoạn 2016-2019, chỉ ra các tồn tại như dự toán chi chưa sát thực tế, quyết toán chậm và hiệu quả chi chưa cao.
  • Xác định các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến công tác quản lý chi ngân sách, trong đó điều kiện kinh tế khó khăn và năng lực quản lý là những nhân tố quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách giai đoạn 2020-2025, tập trung vào cải tiến lập dự toán, kiểm soát chi tiêu, hoàn thiện quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có tính ứng dụng cao, cung cấp cơ sở khoa học cho lãnh đạo huyện Tuần Giáo và các địa phương tương tự trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ và xây dựng hệ thống quản lý ngân sách hiện đại, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian nghiên cứu.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý ngân sách và cán bộ liên quan cần chủ động áp dụng các giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Tuần Giáo và các địa phương khác.