Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những khâu trọng yếu trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước và điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội. Tại huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk, công tác quản lý chi NSNN đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và giữ vững an ninh chính trị. Giai đoạn 2017-2022, tổng chi ngân sách địa phương tăng từ khoảng 448 tỷ đồng lên 625 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách vẫn còn tồn tại như chi vượt dự toán, chuyển nguồn lớn, phân bổ vốn đầu tư dàn trải, gây lãng phí.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chi NSNN cấp huyện, phân tích thực trạng công tác quản lý chi thường xuyên tại huyện Krông Năng, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2022, trên địa bàn huyện Krông Năng, với trọng tâm là quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung lý thuyết quản lý chi NSNN cấp huyện, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn khi cung cấp các giải pháp thiết thực giúp địa phương nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Chi NSNN bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư, trong đó chi thường xuyên là các khoản chi tiêu dùng nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công. Lý thuyết nhấn mạnh nguyên tắc quản lý theo dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách.

  • Mô hình quản lý ngân sách theo đầu vào và đầu ra: Quản lý ngân sách theo đầu vào tập trung vào phân bổ nguồn lực dựa trên các chỉ tiêu chi tiết, trong khi quản lý theo đầu ra tập trung vào kết quả cung cấp dịch vụ công và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  • Khái niệm chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện: Bao gồm các khoản chi cho quản lý hành chính, quốc phòng, an ninh, sự nghiệp văn hóa xã hội, kinh tế và các khoản chi khác theo quy định pháp luật.

Các khái niệm chính gồm: chi thường xuyên NSNN, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách như điều kiện kinh tế xã hội, cơ chế chính sách, tổ chức bộ máy và năng lực cán bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp các phương pháp cụ thể:

  • Phân tích thực chứng: Thu thập và phân tích số liệu chi ngân sách huyện Krông Năng giai đoạn 2017-2022 từ các báo cáo tài chính, báo cáo kinh tế - xã hội địa phương.

  • Phân tích thống kê: Tổng hợp số liệu chi ngân sách, tỷ lệ chi thường xuyên, tốc độ tăng trưởng chi ngân sách qua các năm để đánh giá thực trạng.

  • Phân tích so sánh: So sánh thực trạng quản lý chi ngân sách tại huyện Krông Năng với các huyện khác trong tỉnh và các nghiên cứu trước đây nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Phân tích tổng hợp: Kết hợp các kết quả phân tích để đánh giá toàn diện công tác quản lý chi ngân sách.

  • Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Thu thập ý kiến, đánh giá từ các cơ quan quản lý ngân sách địa phương và các đơn vị sử dụng ngân sách.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu chi ngân sách của huyện Krông Năng trong giai đoạn 2017-2022, các báo cáo quyết toán, dự toán và các văn bản pháp luật liên quan. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, tập trung vào dữ liệu thứ cấp có sẵn và các tài liệu chính thức. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2023, đảm bảo cập nhật số liệu mới nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng chi ngân sách tăng liên tục: Tổng chi ngân sách huyện Krông Năng tăng từ khoảng 448 tỷ đồng năm 2017 lên 625 tỷ đồng năm 2022, tương đương mức tăng khoảng 39,5%. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, duy trì trên 35% tổng chi ngân sách hàng năm.

  2. Chi thường xuyên có xu hướng giảm nhẹ tỷ trọng: Tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách giảm từ 38,27% năm 2018 xuống còn khoảng 36,99% năm 2021, cho thấy nỗ lực tiết kiệm và cắt giảm chi tiêu không cần thiết.

  3. Chi vượt dự toán và chuyển nguồn lớn: Chi thường xuyên còn vượt dự toán khoảng 2%, chuyển nguồn chi ngân sách hàng năm còn lớn, gây khó khăn trong quản lý và điều hành ngân sách.

  4. Phân bổ vốn đầu tư dàn trải, hiệu quả thấp: Việc phân bổ vốn đầu tư chưa tập trung, chưa gắn kết chặt chẽ giữa kế hoạch vốn và kế hoạch dự án đầu tư phát triển, dẫn đến lãng phí và hiệu quả đầu tư chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát thực tế, dẫn đến chi vượt dự toán và điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm. Việc phân bổ vốn đầu tư dàn trải do thiếu kế hoạch tài chính trung và dài hạn, chưa xác định rõ trọng tâm ưu tiên đầu tư. Ngoài ra, tổ chức bộ máy quản lý chi ngân sách còn cồng kềnh, năng lực cán bộ chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

So sánh với các huyện trong tỉnh như Cư M'Gar và Chư Prông, Krông Năng còn hạn chế trong việc phân cấp quản lý ngân sách và phối hợp giữa các cơ quan tài chính, kho bạc, thuế. Các huyện này đã áp dụng hiệu quả cơ chế phân cấp, tăng cường kiểm tra, thanh tra và công khai minh bạch ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng chi ngân sách, biểu đồ tỷ trọng chi thường xuyên theo năm, bảng so sánh chi vượt dự toán và chuyển nguồn qua các năm, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng quản lý chi ngân sách tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên kết quả đầu ra, tăng cường phân tích nhu cầu thực tế và khả năng cân đối ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Xây dựng kế hoạch tài chính trung và dài hạn: Thiết lập khung chính sách và kế hoạch phát triển ngân sách rõ ràng, tránh đầu tư dàn trải, tập trung nguồn lực vào các dự án ưu tiên. Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể: UBND huyện, phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  3. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm soát chặt chẽ trước, trong và sau khi chi, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời khen thưởng các đơn vị sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Cơ quan Tài chính, Kho bạc Nhà nước, Thanh tra huyện.

  4. Tinh gọn tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý chi ngân sách, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ để tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: UBND huyện, Học viện Hành chính Quốc gia.

  5. Công khai minh bạch thông tin ngân sách: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách trên các phương tiện truyền thông và tại các kỳ họp HĐND để tăng cường giám sát của cộng đồng. Thời gian: thực hiện ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả.

  2. Các cơ quan tài chính, kho bạc và thanh tra: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để hoàn thiện quy trình kiểm tra, giám sát chi ngân sách, phát hiện và xử lý sai phạm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, phục vụ nghiên cứu và học tập.

  4. Lãnh đạo địa phương và các tổ chức chính trị xã hội: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý ngân sách, từ đó phối hợp hiệu quả trong giám sát và sử dụng ngân sách công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi thường xuyên là việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán các khoản chi tiêu dùng nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công. Ví dụ, chi lương, chi mua sắm vật tư, chi hoạt động hành chính.

  2. Tại sao chi thường xuyên lại chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách huyện?
    Chi thường xuyên đảm bảo hoạt động liên tục của các cơ quan nhà nước và dịch vụ công, do đó có tính ổn định và liên tục. Tỷ trọng lớn phản ánh nhu cầu duy trì bộ máy và các hoạt động xã hội thiết yếu.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến chi vượt dự toán tại huyện Krông Năng?
    Nguyên nhân chủ yếu là do lập dự toán chưa sát thực tế, điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm, cùng với việc tăng biên chế và quỹ lương làm tăng chi thường xuyên.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn, tăng cường kiểm tra, thanh tra, đào tạo cán bộ và công khai minh bạch thông tin ngân sách.

  5. Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý chi ngân sách?
    Công khai minh bạch giúp tăng cường giám sát của cộng đồng và các cơ quan chức năng, giảm thiểu sai phạm, nâng cao trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2017-2022.
  • Tổng chi ngân sách tăng liên tục, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn nhưng có xu hướng giảm nhẹ, phản ánh nỗ lực tiết kiệm chi tiêu.
  • Công tác quản lý còn tồn tại như chi vượt dự toán, chuyển nguồn lớn, phân bổ vốn đầu tư dàn trải, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn, tăng cường kiểm tra, thanh tra, đào tạo cán bộ và công khai minh bạch ngân sách.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyện Krông Năng, làm cơ sở cho các địa phương khác và các nghiên cứu tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý ngân sách huyện cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cán bộ để đảm bảo hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2023-2026.