Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển xã hội, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tại thành phố Điện Biên Phủ, dự toán chi ngân sách năm 2019 đạt 570,458 tỷ đồng, tương đương 96,56% dự toán Hội đồng nhân dân thành phố giao, phản ánh sự nỗ lực trong quản lý chi ngân sách. Tuy nhiên, công tác quản lý chi NSNN vẫn còn tồn tại như trình độ xây dựng dự toán còn yếu, phân bổ dự toán chưa hợp lý, báo cáo quyết toán chưa đảm bảo tiêu chuẩn, và công tác thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả. Những hạn chế này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng ngân sách, từ đó tác động đến phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Điện Biên Phủ giai đoạn 2016-2018, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách trên địa bàn thành phố. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý địa phương nhằm sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước và quản lý chi ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước được hiểu là kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm các khoản thu và chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định theo quy định của Luật NSNN năm 2015. Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý nhằm điều khiển hoạt động ngân sách đạt mục tiêu đề ra. Quản lý chi ngân sách nhà nước là tổ chức, giám sát quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và phù hợp với chính sách pháp luật.

Ngoài ra, luận văn áp dụng các nguyên tắc quản lý chi ngân sách như nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và rõ ràng, trung thực. Các nội dung quản lý chi ngân sách bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách. Lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách cũng được xem xét, bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, chính sách khuyến khích khai thác nguồn lực tài chính, nhận thức của các đối tượng tham gia, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ, hệ thống thông tin và phương tiện quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, số liệu thống kê của các cơ quan nhà nước và các nghiên cứu liên quan. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra mẫu với tổng số 414 người gồm 95 nhà quản lý, 171 cán bộ thực hiện và 148 doanh nghiệp, đơn vị thụ hưởng trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ. Mẫu được xác định bằng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện cho tổng thể.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả để mô tả xu hướng thu, chi ngân sách và quản lý chi NSNN; phương pháp so sánh để đối chiếu các chỉ tiêu qua các năm và giữa các lĩnh vực chi ngân sách. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được sử dụng để thu thập ý kiến đánh giá và dự báo về chính sách thu, chi ngân sách trong tương lai. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu gồm nhóm chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội (GDP, cơ cấu kinh tế, thu nhập bình quân đầu người) và nhóm chỉ tiêu quản lý chi ngân sách (tổng chi NSNN, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, hiệu quả quản lý chi).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Thành phố Điện Biên Phủ đã thực hiện lập dự toán chi ngân sách theo đúng quy định của Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn. Dự toán chi ngân sách giai đoạn 2016-2018 tăng dần, năm 2018 đạt khoảng 373,64 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 304,33 tỷ đồng, chi đầu tư phát triển khoảng 4,78 tỷ đồng. Việc lập dự toán đã được cải thiện về tính khoa học và hợp lý, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về trình độ xây dựng dự toán của một số đơn vị.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Công tác chấp hành dự toán được thực hiện nghiêm túc, các khoản chi đều nằm trong dự toán được giao và được kiểm soát qua Kho bạc Nhà nước. Tỷ lệ thực hiện chi ngân sách hàng năm đều đạt và vượt kế hoạch, đảm bảo cân đối thu - chi. Tuy nhiên, một số đơn vị còn thụ động trong triển khai kế hoạch ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Quyết toán và thanh tra, kiểm tra: Công tác quyết toán ngân sách được thực hiện đầy đủ, báo cáo quyết toán đảm bảo chính xác, trung thực. Thanh tra, kiểm tra ngân sách được tiến hành thường xuyên nhưng hiệu quả chưa cao, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong chi ngân sách. Năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác chuyên môn còn chưa đồng đều.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Qua khảo sát, các yếu tố như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý chi ngân sách, nhận thức của các đối tượng tham gia, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin quản lý đều có ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý chi ngân sách. Ví dụ, nhận thức của cán bộ quản lý về nguyên tắc và quy trình quản lý chi ngân sách được đánh giá ở mức khá đến tốt (trên 3,4 theo thang Likert 5 bậc).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố Điện Biên Phủ đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc lập dự toán và chấp hành dự toán chi ngân sách. Số liệu chi ngân sách tăng qua các năm phản ánh sự phát triển kinh tế xã hội và sự quan tâm đầu tư của địa phương. Tuy nhiên, tồn tại về trình độ cán bộ, công tác thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả và nhận thức chưa đồng đều là những nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả quản lý chi ngân sách.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như thành phố Lào Cai, Vĩnh Yên và Việt Trì, Điện Biên Phủ có điểm tương đồng về việc tăng cường quản lý chi ngân sách nhưng còn hạn chế về công tác kiểm tra, giám sát và trình độ cán bộ. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý chi ngân sách và đổi mới cơ chế phân cấp quản lý là cần thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, bảng so sánh dự toán và thực hiện chi ngân sách qua các năm, cũng như bảng đánh giá mức độ hài lòng và nhận thức của các đối tượng tham gia quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi ngân sách: Cần nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo kinh tế chính xác hơn, đảm bảo dự toán sát với thực tế và phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2020-2022. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý chi ngân sách: Đẩy mạnh phân cấp, giao quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình và giám sát. Thời gian thực hiện: 2020-2023. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, các cơ quan quản lý cấp trên.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra: Tăng cường kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thanh tra, kiểm tra. Thời gian thực hiện: 2020-2025. Chủ thể thực hiện: Thanh tra tài chính, Kho bạc Nhà nước thành phố.

  4. Phát triển hệ thống thông tin quản lý ngân sách: Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách để nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong báo cáo, quyết toán. Thời gian thực hiện: 2020-2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và nhận thức về quản lý chi ngân sách cho cán bộ các cấp. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2020. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách, giúp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh địa phương miền núi, vùng sâu vùng xa.

  3. Các cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước: Giúp cải tiến quy trình quản lý chi ngân sách, nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  4. Doanh nghiệp và đơn vị thụ hưởng ngân sách: Hiểu rõ quy trình, nguyên tắc quản lý chi ngân sách, từ đó nâng cao sự phối hợp và tuân thủ trong việc sử dụng nguồn ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát và điều khiển việc phân phối và sử dụng các khoản chi từ ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và phù hợp với chính sách pháp luật. Ví dụ, việc lập dự toán chi ngân sách và kiểm soát chi tiêu là các hoạt động quan trọng trong quản lý chi ngân sách.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách là khâu mở đầu của chu trình ngân sách, quyết định quy mô và nhiệm vụ chi tiêu trong năm. Dự toán chính xác giúp đảm bảo nguồn lực được phân bổ hợp lý, tránh lãng phí và đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, thành phố Điện Biên Phủ đã cải thiện việc lập dự toán để sát với thực tế hơn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Các yếu tố gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, nhận thức của cán bộ và người tham gia, trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và phương tiện quản lý. Ví dụ, nhận thức chưa đồng đều của cán bộ có thể làm giảm hiệu quả quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát thường xuyên, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thanh tra. Ví dụ, việc từ chối thanh toán các khoản chi không đúng quy định tại Kho bạc Nhà nước thành phố Vĩnh Yên đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Công nghệ thông tin giúp lưu trữ, xử lý và báo cáo dữ liệu ngân sách nhanh chóng, chính xác, minh bạch, hỗ trợ công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Ví dụ, hệ thống TABMIS được áp dụng tại nhiều địa phương để quản lý chi ngân sách hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước, tập trung nghiên cứu tại thành phố Điện Biên Phủ giai đoạn 2016-2018.
  • Đã đánh giá thực trạng công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách, đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như nâng cao trình độ cán bộ, hoàn thiện cơ chế phân cấp, tăng cường thanh tra kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2020-2025 để đạt hiệu quả quản lý chi ngân sách tối ưu.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý ngân sách tại thành phố Điện Biên Phủ nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.