Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là nhân tố quan trọng trong việc phát triển cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống xã hội. Tại huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa, vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước (NSNN) chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách địa phương, đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội. Giai đoạn 2019-2021, tổng huy động vốn đầu tư phát triển trên địa bàn đạt khoảng 1.350 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm phần lớn. Tuy nhiên, công tác quản lý chi đầu tư XDCB từ NSNN còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng quản lý chi đầu tư XDCB từ NSNN trên địa bàn huyện Như Thanh trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN do UBND huyện Như Thanh quản lý, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2019-2021.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, giảm thất thoát, lãng phí vốn đầu tư, đồng thời hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc hoạch định chính sách và điều hành ngân sách hiệu quả hơn. Các chỉ số kinh tế xã hội của huyện như tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân 16,5%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 43 triệu đồng năm 2021, tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế đạt 94% phản ánh sự phát triển tích cực nhưng vẫn cần sự quản lý chặt chẽ nguồn vốn đầu tư công để duy trì đà tăng trưởng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, quản lý ngân sách nhà nước và quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước như một công cụ chính sách kinh tế, chính trị và pháp lý trong việc phân bổ nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của nhà nước. Ngân sách nhà nước được phân cấp thành ngân sách trung ương và địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong quản lý chi tiêu công tại địa phương.

  2. Lý thuyết quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản: Tập trung vào các nguyên tắc, quy trình và công cụ quản lý chi phí đầu tư xây dựng, bao gồm lập dự toán, cấp phát, thanh toán, quyết toán và kiểm tra giám sát vốn đầu tư. Các nguyên tắc quản lý chi phí theo Nghị định 10/2021/NĐ-CP được áp dụng để đảm bảo tính hợp pháp, hiệu quả và tiết kiệm trong sử dụng vốn.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, chi đầu tư phát triển, đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, quyết toán vốn đầu tư, kiểm tra giám sát vốn đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, dựa trên các nguồn dữ liệu sau:

  • Dữ liệu thứ cấp: Các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách và đầu tư xây dựng cơ bản; báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán vốn đầu tư của UBND huyện Như Thanh giai đoạn 2019-2021; các báo cáo thanh tra, kiểm toán; tài liệu nghiên cứu và các bài viết chuyên ngành.

  • Dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn, khảo sát ý kiến cán bộ quản lý tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Như Thanh.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, lựa chọn các cán bộ chủ chốt có liên quan trực tiếp đến công tác quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản. Cỡ mẫu khảo sát gồm 15 cán bộ quản lý và chuyên viên.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và nguyên nhân tồn tại. Các số liệu được trình bày qua bảng biểu, biểu đồ để minh họa rõ ràng các kết quả nghiên cứu.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2022 đến tháng 11/2022, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý chi đầu tư XDCB: Hệ thống quản lý gồm HĐND, UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước và các chủ đầu tư dự án. Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện có 5 biên chế, đảm nhận vai trò tham mưu, lập dự toán, thẩm tra quyết toán và giám sát chi đầu tư. Tuy nhiên, nhân lực còn thiếu và trình độ chuyên môn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  2. Công tác lập dự toán vốn đầu tư XDCB: Giai đoạn 2019-2021, dự toán chi đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN của huyện Như Thanh tăng từ khoảng 960 tỷ đồng lên 1.350 tỷ đồng. Tuy nhiên, việc lập dự toán còn thiếu tính chính xác, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế và chưa kịp thời điều chỉnh theo biến động kinh tế xã hội.

  3. Thực hiện cấp phát và thanh toán vốn: Việc cấp phát vốn được thực hiện qua Kho bạc Nhà nước huyện với thời gian kiểm soát thanh toán tối đa 3 ngày làm việc. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản đạt khoảng 85% kế hoạch hàng năm, còn tồn tại tình trạng chậm trễ do thủ tục hành chính phức tạp và phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan.

  4. Công tác quyết toán vốn đầu tư: Quyết toán vốn đầu tư được thực hiện theo quy định, tuy nhiên tỷ lệ quyết toán đúng hạn chỉ đạt khoảng 70%. Nguyên nhân do hồ sơ quyết toán chưa đầy đủ, thiếu sót trong thủ tục và năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do hạn chế về nguồn nhân lực, trình độ chuyên môn và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan. So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, tình trạng chậm trễ trong giải ngân và quyết toán vốn đầu tư là phổ biến ở nhiều địa phương có điều kiện kinh tế tương đồng.

Việc lập dự toán chưa sát thực tế dẫn đến việc phân bổ vốn không hiệu quả, gây lãng phí hoặc thiếu hụt vốn cho các dự án trọng điểm. Thủ tục hành chính phức tạp và quy trình kiểm soát vốn chưa tối ưu làm giảm tốc độ giải ngân, ảnh hưởng đến tiến độ dự án.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư theo năm, bảng so sánh dự toán và thực hiện chi đầu tư xây dựng cơ bản, biểu đồ tròn phân bổ nguồn vốn theo lĩnh vực đầu tư.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực cán bộ quản lý, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi ngân sách đầu tư xây dựng cơ bản: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, cập nhật kịp thời các biến động kinh tế xã hội để lập dự toán sát thực tế. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện. Thời gian: Triển khai ngay từ năm ngân sách tiếp theo.

  2. Đơn giản hóa thủ tục cấp phát và thanh toán vốn đầu tư: Rà soát, cắt giảm các bước không cần thiết, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thanh toán để rút ngắn thời gian giải ngân. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp với UBND huyện. Thời gian: 6-12 tháng.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và quyết toán vốn đầu tư: Xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ, nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan trong việc hoàn thiện hồ sơ quyết toán đúng hạn. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Ban Quản lý dự án. Thời gian: Liên tục hàng năm.

  4. Nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực quản lý cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về quản lý tài chính công, quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản, kỹ năng kiểm soát chi phí. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo. Thời gian: Triển khai trong 1-2 năm.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý chi đầu tư XDCB: Thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên giữa Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Ban Quản lý dự án và các chủ đầu tư để kịp thời giải quyết khó khăn, vướng mắc. Chủ thể thực hiện: UBND huyện. Thời gian: Ngay lập tức và duy trì liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện và xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý ngân sách địa phương.

  2. Chủ đầu tư và Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng: Tham khảo để hiểu rõ trách nhiệm, quy trình lập dự toán, cấp phát, thanh toán và quyết toán vốn đầu tư, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dự án.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý dự án: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức giám sát tài chính công: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra, giám sát công tác quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản tại địa phương, từ đó đề xuất các biện pháp cải thiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản là quá trình lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng và giám sát nguồn vốn ngân sách nhà nước dành cho các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng và công trình phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, huyện Như Thanh quản lý chi đầu tư XDCB qua các bước dự toán, cấp phát, thanh toán và quyết toán vốn.

  2. Tại sao việc lập dự toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản lại quan trọng?
    Lập dự toán chính xác giúp phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý, tránh lãng phí và đảm bảo dự án được thực hiện đúng tiến độ. Một dự toán không sát thực tế có thể dẫn đến thiếu vốn hoặc thừa vốn, ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư.

  3. Những khó khăn thường gặp trong công tác cấp phát và thanh toán vốn đầu tư?
    Khó khăn gồm thủ tục hành chính phức tạp, phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan, năng lực cán bộ hạn chế, dẫn đến chậm trễ giải ngân vốn. Ví dụ, tại huyện Như Thanh, tỷ lệ giải ngân vốn đạt khoảng 85% kế hoạch do những nguyên nhân này.

  4. Công tác quyết toán vốn đầu tư có vai trò như thế nào?
    Quyết toán vốn đầu tư giúp kiểm tra tính hợp pháp, chính xác của các khoản chi, đánh giá hiệu quả dự án và rút kinh nghiệm cho các dự án sau. Việc quyết toán đúng hạn cũng giúp hoàn tất thủ tục tài chính và giải quyết công nợ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phối hợp liên ngành, áp dụng công nghệ thông tin và thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ. Các giải pháp này đã được đề xuất và áp dụng tại huyện Như Thanh nhằm cải thiện hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước tại huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2019-2021.
  • Phát hiện các tồn tại như năng lực cán bộ hạn chế, thủ tục hành chính phức tạp, tỷ lệ giải ngân và quyết toán vốn chưa đạt hiệu quả tối ưu.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm hoàn thiện lập dự toán, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường kiểm tra giám sát và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng huyện Như Thanh triển khai các giải pháp trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý, đồng thời cải tiến quy trình quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản nhằm đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả, minh bạch và đúng mục đích.