Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chất thải rắn y tế (CTRYT) là một vấn đề cấp thiết trong các cơ sở y tế, đặc biệt tại các bệnh viện tuyến huyện với quy mô và nguồn lực hạn chế. Tại Việt Nam, theo báo cáo của Cục Quản lý Môi trường - Bộ Y tế, hàng năm có khoảng 160.000 tấn chất thải nguy hại phát sinh từ các cơ sở y tế, trong đó chất thải nguy hại chiếm 20-25% tổng lượng chất thải y tế. Bệnh viện Đa khoa Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, với quy mô 150 giường bệnh và công suất sử dụng 100%, phát sinh trung bình trên 5.000 kg chất thải mỗi tháng, trong đó khoảng 400 kg là chất thải lây nhiễm và độc hại. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 12/2012 đến tháng 5/2013 nhằm đánh giá thực trạng quản lý CTRYT tại bệnh viện này, bao gồm các hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển và lưu giữ chất thải, đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Mục tiêu nghiên cứu là cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý CTRYT, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại 8 khoa lâm sàng của bệnh viện, sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang kết hợp định tính và định lượng, với các chỉ số đánh giá dựa trên Quyết định 43/2007/QĐ-BYT của Bộ Y tế. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện quy trình quản lý chất thải y tế tại các bệnh viện tuyến huyện, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các cơ sở y tế khác trong nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải y tế, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý chất thải y tế: Định nghĩa và phân loại chất thải y tế theo Quyết định 43/2007/QĐ-BYT, bao gồm 5 loại chính: chất thải lây nhiễm (vật sắc nhọn, không sắc nhọn, có nguy cơ cao), chất thải giải phẫu, chất thải hóa học nguy hại, chất thải phóng xạ và chất thải thông thường. Quản lý chất thải y tế bao gồm các hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, lưu giữ, xử lý và tiêu hủy.

  • Mô hình ảnh hưởng của các yếu tố tổ chức đến hiệu quả quản lý: Bao gồm sự quan tâm của lãnh đạo, cơ sở vật chất, trang thiết bị, văn bản quy định, kiến thức và thực hành của nhân viên y tế, cũng như công tác đào tạo, giám sát và kiểm tra.

  • Khái niệm về nguy cơ sức khỏe và môi trường: Phơi nhiễm với chất thải y tế nguy hại có thể gây ra các bệnh truyền nhiễm, thương tích do vật sắc nhọn, ô nhiễm môi trường không khí, đất và nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang kết hợp định tính và định lượng, tiến hành tại 8 khoa lâm sàng của Bệnh viện Đa khoa Gia Lộc từ tháng 12/2012 đến tháng 5/2013.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các văn bản quy định, sổ sách ghi chép, báo cáo tổng kết của bệnh viện; dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn người quan trọng (lãnh đạo bệnh viện, trưởng khoa, điều dưỡng trưởng), phỏng vấn sâu, bảng câu hỏi tự điền cho 81 nhân viên y tế (điều dưỡng, nữ hộ sinh, hộ lý), và quan sát thực tế hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, lưu giữ chất thải.

  • Cỡ mẫu: 81 nhân viên y tế tham gia trả lời bảng câu hỏi, 64 người được quan sát thực hành phân loại, 17 hộ lý được quan sát thu gom và vận chuyển, toàn bộ thùng chứa rác tại 8 khoa và kho lưu giữ được quan sát.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn có chủ đích đối với phỏng vấn sâu và người quan trọng; toàn bộ nhân viên y tế có mặt tại thời điểm nghiên cứu được mời tham gia trả lời bảng câu hỏi và quan sát.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 16 để phân tích mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, trung bình, kiểm định chi bình phương và tính Odds Ratio (OR) để xác định mối liên quan giữa các biến với mức ý nghĩa p<0,05. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề từ các bản ghi âm phỏng vấn sâu.

  • Tiêu chuẩn đánh giá: Các biến số được đánh giá theo thang điểm và phân loại thành 4 mức: kém (<25%), trung bình (25-<50%), khá (50-<75%), tốt (≥75%) dựa trên các tiêu chí của Quyết định 43/2007/QĐ-BYT.

  • Đạo đức nghiên cứu: Tuân thủ quy định của Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng, đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện, bảo mật thông tin cá nhân và quyền từ chối tham gia của đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng văn bản hướng dẫn và dụng cụ quản lý CTRYT: 100% các khoa có dán văn bản quy định, phân công nhiệm vụ và hướng dẫn phân loại chất thải. Tuy nhiên, cơ sở vật chất như túi, thùng đựng vật sắc nhọn chưa đồng bộ và chưa đạt chuẩn theo quy định. Tất cả 8 khoa đều có thùng thu gom chất thải nhưng chỉ khoa sản đáp ứng đầy đủ màu sắc theo quy định. Xe vận chuyển chuyên dụng được trang bị đầy đủ và đạt tiêu chuẩn.

  2. Thực trạng phân loại chất thải: Trong 64 nhân viên y tế được quan sát, 75% đạt mức thực hành phân loại tốt (điểm >75%), 25% đạt khá, không có trường hợp kém hay trung bình. Tuy nhiên, việc phân loại vật sắc nhọn chưa chính xác khi nhiều nhân viên bỏ vỏ bơm kim tiêm vào hộp đựng vật sắc nhọn thay vì túi màu xanh theo quy định.

  3. Thực trạng thu gom và vận chuyển: 47,06% hộ lý đạt điểm thu gom tốt, 52,94% đạt khá. Thu gom chưa đúng thùng màu quy định do thiếu dụng cụ, nhưng 100% hộ lý vệ sinh thùng sau thu gom và không làm rơi vãi chất thải. Vận chuyển đạt 88,24% thực hành tốt, 11,76% khá, với 23,53% hộ lý vận chuyển không theo đường đi riêng, tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm.

  4. Thực trạng lưu giữ chất thải: 100% các khoa lưu giữ chất thải dưới 24 giờ, kho lưu giữ tập trung đảm bảo tiêu chuẩn về vị trí, cấu trúc và thời gian lưu giữ (dưới 48 giờ với chất thải thông thường, dưới 24 giờ với chất thải giải phẫu).

  5. Yếu tố liên quan đến quản lý CTRYT: Sự quan tâm của lãnh đạo bệnh viện được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất, thể hiện qua việc thành lập khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn riêng biệt từ năm 2010, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức đào tạo. Kiến thức về quản lý chất thải của nhân viên y tế đạt mức khá và tốt ở đa số (60,5% khá, 34,6% tốt), có mối liên quan tích cực giữa kiến thức và thực hành phân loại chất thải.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy bệnh viện Đa khoa Gia Lộc đã có những bước tiến đáng kể trong quản lý chất thải y tế so với giai đoạn trước năm 2007, khi cơ sở vật chất và nhận thức còn hạn chế. Việc 100% các khoa có văn bản hướng dẫn và phân công nhiệm vụ rõ ràng tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện quy trình quản lý. Tuy nhiên, thiếu hụt dụng cụ phân loại đúng chuẩn, đặc biệt là hộp đựng vật sắc nhọn, vẫn là điểm yếu cần khắc phục để giảm thiểu nguy cơ tai nạn nghề nghiệp và lây nhiễm.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, tỷ lệ thực hành phân loại và thu gom chất thải tại bệnh viện này cao hơn mức trung bình của nhiều bệnh viện tuyến huyện khác, nơi tỷ lệ phân loại đúng chỉ đạt khoảng 30-60%. Sự quan tâm của lãnh đạo và đầu tư cơ sở vật chất được xem là nhân tố quyết định thành công, phù hợp với các mô hình quản lý chất thải y tế trên thế giới.

Việc vận chuyển chưa hoàn toàn tuân thủ đường đi riêng là điểm cần lưu ý, vì có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho bệnh nhân và nhân viên y tế. Thời gian lưu giữ chất thải được đảm bảo theo quy định, góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường và phát sinh mầm bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hành phân loại, thu gom, vận chuyển và lưu giữ chất thải, cũng như bảng so sánh kiến thức và thực hành của nhân viên y tế theo từng khoa. Các phân tích thống kê cho thấy mối tương quan có ý nghĩa giữa kiến thức và thực hành, nhấn mạnh vai trò của đào tạo liên tục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường trang bị dụng cụ phân loại và thu gom chất thải: Đảm bảo đầy đủ hộp đựng vật sắc nhọn đạt chuẩn, túi và thùng đựng chất thải với màu sắc quy định tại tất cả các khoa. Mục tiêu đạt 100% trang thiết bị đạt chuẩn trong vòng 6 tháng, do Ban Quản lý bệnh viện phối hợp với phòng Vật tư thực hiện.

  2. Nâng cao công tác đào tạo và tập huấn: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ hàng quý cho toàn bộ nhân viên y tế về quy trình quản lý chất thải y tế, đặc biệt nhấn mạnh phân loại và thu gom đúng cách. Khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn chịu trách nhiệm xây dựng nội dung và giám sát thực hiện.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống giám sát thường xuyên, bao gồm kiểm tra đột xuất và đánh giá định kỳ hàng tháng về thực hành quản lý chất thải tại các khoa. Ban Giám đốc bệnh viện phối hợp với khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn thực hiện, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót.

  4. Cải thiện hệ thống vận chuyển chất thải: Quy hoạch và duy trì đường đi riêng biệt cho vận chuyển chất thải, tránh đi chung với lối đi của bệnh nhân và nhân viên y tế. Hoàn thành trong vòng 3 tháng, do phòng Hành chính quản trị phối hợp với các khoa liên quan thực hiện.

  5. Tăng nguồn kinh phí cho quản lý chất thải y tế: Đề xuất cấp trên bổ sung kinh phí để đầu tư trang thiết bị, đào tạo và nâng cấp cơ sở vật chất phục vụ quản lý chất thải. Ban Giám đốc bệnh viện chủ động xây dựng kế hoạch ngân sách hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý bệnh viện tuyến huyện: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chất thải y tế, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch cải thiện phù hợp với điều kiện thực tế.

  2. Nhân viên y tế trực tiếp tham gia quản lý chất thải: Nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành phân loại, thu gom, vận chuyển và lưu giữ chất thải y tế theo quy định, giảm thiểu nguy cơ tai nạn và lây nhiễm.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và môi trường: Tham khảo dữ liệu thực tiễn để điều chỉnh, bổ sung các văn bản pháp luật, quy định và hướng dẫn kỹ thuật quản lý chất thải y tế tại các cơ sở y tế tuyến huyện.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, quản lý bệnh viện: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý chất thải y tế trong bối cảnh bệnh viện tuyến huyện tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc phân loại chất thải y tế lại quan trọng?
    Phân loại chất thải y tế giúp tách riêng các loại chất thải nguy hại và thông thường, từ đó áp dụng biện pháp xử lý phù hợp, giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và ô nhiễm môi trường. Ví dụ, vật sắc nhọn được thu gom riêng để tránh tai nạn cho nhân viên y tế.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý chất thải y tế tại bệnh viện tuyến huyện là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu dụng cụ phân loại đạt chuẩn, hạn chế về kinh phí đầu tư, nhận thức và kiến thức chưa đồng đều của nhân viên y tế, cũng như việc vận chuyển chưa tuân thủ đường đi riêng. Những yếu tố này ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức và thực hành của nhân viên y tế về quản lý chất thải?
    Tổ chức đào tạo, tập huấn định kỳ, cung cấp tài liệu hướng dẫn rõ ràng và giám sát thực hành thường xuyên giúp nhân viên nắm vững quy trình và thực hiện đúng. Ví dụ, các buổi tập huấn hàng quý do khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn tổ chức.

  4. Thời gian lưu giữ chất thải y tế được quy định như thế nào?
    Theo quy định, chất thải giải phẫu phải được lưu giữ dưới 24 giờ tại khoa và kho lưu giữ, các loại chất thải khác không quá 48 giờ tại kho tập trung. Việc này giúp hạn chế sự phân hủy và phát sinh mầm bệnh.

  5. Vai trò của lãnh đạo bệnh viện trong quản lý chất thải y tế là gì?
    Lãnh đạo bệnh viện quyết định nguồn lực, chính sách và sự quan tâm đến công tác quản lý chất thải, từ đó tạo điều kiện cho các khoa phòng thực hiện hiệu quả. Nghiên cứu cho thấy sự quan tâm của lãnh đạo là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến thành công quản lý.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng quản lý chất thải rắn y tế tại Bệnh viện Đa khoa Gia Lộc, cho thấy 100% các khoa có văn bản hướng dẫn và phân công nhiệm vụ rõ ràng, tuy nhiên cơ sở vật chất còn thiếu đồng bộ và chưa đạt chuẩn.
  • Thực hành phân loại, thu gom, vận chuyển và lưu giữ chất thải đạt mức khá và tốt ở đa số nhân viên y tế, với sự quan tâm mạnh mẽ từ lãnh đạo bệnh viện là nhân tố then chốt.
  • Kiến thức và thực hành của nhân viên y tế có mối liên hệ chặt chẽ, nhấn mạnh vai trò của đào tạo và tập huấn liên tục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao trang thiết bị, đào tạo, giám sát và cải thiện hệ thống vận chuyển chất thải.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bệnh viện tuyến huyện khác trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chất thải y tế, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý bệnh viện cần triển khai ngay các khuyến nghị về trang bị dụng cụ, đào tạo và giám sát trong vòng 6 tháng tới để nâng cao chất lượng quản lý chất thải y tế. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ kỹ thuật, liên hệ khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn của Bệnh viện Đa khoa Gia Lộc.