Tổng quan nghiên cứu

Việc rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh lớp 2 là một nội dung quan trọng trong chương trình Tiếng Việt tiểu học, góp phần phát triển khả năng diễn đạt và tư duy ngôn ngữ của học sinh. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học ở thành phố Hải Phòng, học sinh lớp 2 phải hoàn thành 12 đoạn văn trong năm học, trong đó 83,4% là đoạn văn miêu tả với độ dài từ 3 đến 5 câu. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học kỹ năng này còn nhiều hạn chế, như học sinh chưa biết cách liên kết câu thành đoạn văn, ngại viết và thiếu sáng tạo trong cách diễn đạt.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng dạy và học kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh lớp 2 tại một số trường tiểu học Hải Phòng, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 trường tiểu học tại quận Kiến An, với khảo sát 20 giáo viên và 750 học sinh lớp 2 trong năm học 2017-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy phân môn Tập làm văn, góp phần nâng cao năng lực viết văn miêu tả cho học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động dạy học hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về văn miêu tả và kỹ năng viết văn trong giáo dục tiểu học. Văn miêu tả được hiểu là việc sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc để tái hiện sinh động sự vật, hiện tượng, giúp người đọc hình dung rõ nét đối tượng được miêu tả. Đặc điểm của văn miêu tả bao gồm tính chân thực, sáng tạo, sinh động và giàu cảm xúc. Đoạn văn miêu tả ở lớp 2 được xem là “văn bản nhỏ” có cấu trúc gồm câu mở đầu, câu phát triển ý và câu kết thúc, giúp học sinh làm quen với việc tổ chức ý tưởng thành đoạn văn hoàn chỉnh.

Lý thuyết về quá trình tạo lập văn bản được áp dụng để phân tích các kỹ năng viết văn miêu tả, gồm các giai đoạn: định hướng, lập chương trình, hiện thực hóa chương trình và kiểm tra. Các kỹ năng bộ phận như quan sát, tìm ý, lập dàn ý, sử dụng từ ngữ và biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa) được rèn luyện nhằm hình thành kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp bao gồm:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích tài liệu, sách báo, các công trình nghiên cứu liên quan đến kỹ năng viết đoạn văn miêu tả và phương pháp dạy học Tiếng Việt tiểu học.

  • Phương pháp điều tra - khảo sát: Sử dụng phiếu khảo sát với 20 giáo viên và 750 học sinh lớp 2 tại 4 trường tiểu học ở quận Kiến An, Hải Phòng để thu thập dữ liệu về thực trạng dạy và học kỹ năng viết đoạn văn miêu tả.

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Hệ thống hóa các dữ liệu thu thập được để xác định các vấn đề lý luận và thực tiễn, làm cơ sở đề xuất biện pháp.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học thử nghiệm tại các trường khảo sát nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn miêu tả.

Cỡ mẫu gồm 20 giáo viên được chọn ngẫu nhiên và 750 học sinh lớp 2, đảm bảo tính đại diện cho phạm vi nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các câu trả lời trong phiếu khảo sát. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của kỹ năng viết đoạn văn miêu tả: 100% giáo viên khảo sát đánh giá việc dạy kỹ năng này là rất quan trọng. Tuy nhiên, 70% giáo viên chủ yếu dựa vào câu hỏi gợi ý trong sách giáo khoa và sách giáo viên, ít xây dựng bài tập bổ sung phù hợp với năng lực học sinh.

  2. Phương pháp dạy học và khó khăn của giáo viên: 40% giáo viên sử dụng phương pháp luyện tập theo mẫu, 30% dùng phương pháp gợi mở - vấn đáp, 25% áp dụng phương pháp thực hành. 75% giáo viên gặp khó khăn trong việc kích thích năng lực sáng tạo của học sinh, 40% lúng túng trong đánh giá bài viết của học sinh do các bài viết thường rập khuôn, thiếu sáng tạo.

  3. Thực trạng học tập của học sinh: 97,1% học sinh nhận thức được tầm quan trọng của việc rèn kỹ năng viết đoạn văn miêu tả và 97,6% cho biết giờ học tạo được hứng thú. Tuy nhiên, 43,9% học sinh chưa hiểu cách viết đoạn văn đúng yêu cầu, 58,8% cho biết trong lớp có nhiều bạn chưa biết viết đoạn văn miêu tả.

  4. Khó khăn của học sinh: Học sinh gặp khó khăn trong việc viết câu mở đoạn, liên kết các câu thành đoạn văn mạch lạc và sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc. Một số em chỉ viết dưới dạng gạch đầu dòng hoặc trả lời rời rạc các câu hỏi gợi ý.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc dạy kỹ năng viết đoạn văn miêu tả, nhưng phương pháp giảng dạy còn mang tính hình thức, thiếu sự đổi mới và chưa phát huy được tính sáng tạo của học sinh. Việc phụ thuộc quá nhiều vào câu hỏi gợi ý trong sách giáo khoa khiến học sinh dễ bị rập khuôn, thiếu khả năng tự lập ý và diễn đạt linh hoạt.

Học sinh lớp 2, với đặc điểm tâm sinh lý còn non nớt, cần được hướng dẫn cụ thể từng bước trong quá trình viết đoạn văn, từ quan sát, tìm ý đến sắp xếp câu và sử dụng từ ngữ biểu cảm. Việc thiếu kỹ năng này dẫn đến nhiều bài viết còn đơn điệu, thiếu liên kết và sai chính tả, ảnh hưởng đến hiệu quả diễn đạt.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này phù hợp với nhận định rằng việc dạy viết văn miêu tả ở tiểu học còn nhiều hạn chế do chưa có phương pháp rèn luyện kỹ năng toàn diện và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi. Việc áp dụng các biện pháp tích hợp kiến thức từ các phân môn khác như Tập đọc, Luyện từ và câu, cùng với việc sử dụng phương pháp luyện theo mẫu và quan sát có thể giúp cải thiện hiệu quả dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của học sinh và bảng tổng hợp các khó khăn của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, phù hợp với năng lực học sinh: Giáo viên cần chủ động thiết kế các bài tập rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn miêu tả theo từng bước, từ quan sát, tìm ý đến viết câu và liên kết đoạn văn. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh viết đoạn văn đúng yêu cầu lên trên 80% trong vòng một năm học. Chủ thể thực hiện là giáo viên các trường tiểu học.

  2. Áp dụng phương pháp dạy học tích hợp: Kết hợp kiến thức từ các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu để cung cấp vốn từ ngữ, kiến thức về đối tượng miêu tả, giúp học sinh có nền tảng vững chắc khi viết văn. Thời gian thực hiện trong năm học, phối hợp giữa giáo viên các bộ môn.

  3. Sử dụng phương pháp luyện theo mẫu và quan sát có hướng dẫn: Giáo viên cần lựa chọn mẫu đoạn văn chuẩn mực, ngắn gọn, phù hợp với tâm lý học sinh lớp 2 để phân tích và hướng dẫn học sinh luyện tập. Đồng thời, tổ chức các hoạt động quan sát trực tiếp hoặc qua tranh ảnh để kích thích khả năng cảm nhận và sáng tạo của học sinh. Thực hiện liên tục trong các tiết học Tập làm văn.

  4. Tăng cường công tác đánh giá và phản hồi bài viết: Giáo viên cần có kỹ năng chấm chữa bài hiệu quả, giúp học sinh nhận biết lỗi sai, sửa chữa và phát triển bài viết. Đồng thời, khuyến khích học sinh tham khảo các bài văn hay để nâng cao khả năng sáng tạo. Thời gian áp dụng trong suốt năm học, giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp với gia đình và thư viện trường học: Khuyến khích phụ huynh tạo điều kiện cho học sinh đọc sách báo tại nhà, đồng thời tổ chức các hoạt động đọc sách tại thư viện trường nhằm mở rộng vốn sống và vốn từ ngữ cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục, phối hợp giữa nhà trường và gia đình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 2: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể và thực tiễn để nâng cao kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy và tổ chức các hoạt động học tập hiệu quả.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Thông tin về thực trạng và giải pháp dạy học giúp hoạch định chính sách, xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức bồi dưỡng giáo viên phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, học tập và phát triển chuyên môn về phương pháp dạy học Tiếng Việt và kỹ năng viết văn cho học sinh tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh lớp 2: Hiểu rõ hơn về quá trình học tập và những khó khăn của con em mình trong việc rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn miêu tả, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ con em học tập hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng viết đoạn văn miêu tả lại quan trọng đối với học sinh lớp 2?
    Kỹ năng này giúp học sinh phát triển khả năng quan sát, tư duy và diễn đạt bằng ngôn ngữ, là nền tảng cho việc học viết văn ở các lớp trên. Ví dụ, học sinh biết cách tổ chức ý tưởng thành đoạn văn mạch lạc sẽ dễ dàng viết bài văn hoàn chỉnh hơn.

  2. Những khó khăn phổ biến của học sinh khi viết đoạn văn miêu tả là gì?
    Học sinh thường gặp khó khăn trong việc liên kết các câu thành đoạn văn, sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc, cũng như viết câu mở đầu và câu kết hợp lý. Nhiều em chỉ viết rời rạc hoặc theo dạng gạch đầu dòng.

  3. Phương pháp luyện theo mẫu giúp gì cho học sinh?
    Phương pháp này giúp học sinh nắm được cấu trúc, cách sử dụng từ ngữ và cách tổ chức ý tưởng trong đoạn văn miêu tả thông qua việc phân tích và mô phỏng các đoạn văn mẫu chuẩn mực, từ đó phát triển kỹ năng viết sáng tạo.

  4. Làm thế nào để giáo viên đánh giá bài viết đoạn văn miêu tả của học sinh hiệu quả?
    Giáo viên cần chú ý đánh giá cả nội dung và hình thức, nhận xét cụ thể về cách sử dụng từ ngữ, liên kết câu, chính tả và sáng tạo trong bài viết. Việc phản hồi kịp thời giúp học sinh nhận ra lỗi và cải thiện kỹ năng.

  5. Gia đình có thể hỗ trợ con em mình rèn kỹ năng viết đoạn văn miêu tả như thế nào?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con đọc sách báo, khuyến khích con quan sát và kể lại các sự vật, hiện tượng xung quanh, đồng thời phối hợp với giáo viên để theo dõi và hỗ trợ việc học tập của con tại nhà.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng dạy và học kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh lớp 2 tại một số trường tiểu học Hải Phòng, chỉ ra những khó khăn và hạn chế hiện có.
  • Đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn miêu tả phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, bao gồm xây dựng bài tập đa dạng, áp dụng phương pháp tích hợp và luyện theo mẫu.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao năng lực viết văn miêu tả của học sinh.
  • Khuyến nghị giáo viên, nhà quản lý giáo dục và phụ huynh phối hợp chặt chẽ để tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tối đa năng lực sáng tạo của học sinh.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các biện pháp này trong các năm học tiếp theo nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập làm văn ở tiểu học.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên triển khai các biện pháp đã đề xuất, đồng thời tổ chức các buổi tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài trong việc rèn kỹ năng viết đoạn văn miêu tả cho học sinh lớp 2.