## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển du lịch mạo hiểm toàn cầu, loại hình du lịch trekking đã trở thành xu hướng nổi bật, thu hút đông đảo du khách yêu thích khám phá thiên nhiên và trải nghiệm văn hóa bản địa. Tại Việt Nam, với địa hình đồi núi chiếm khoảng 3/4 diện tích lãnh thổ, đặc biệt là vùng Tây Nguyên với tổng diện tích rừng lên đến 2,5 triệu ha, tiềm năng phát triển du lịch trekking là rất lớn. Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà, tỉnh Lâm Đồng, với diện tích 64.800 ha và đa dạng sinh học phong phú, là điểm đến lý tưởng cho loại hình này. Số liệu thống kê cho thấy lượng khách du lịch đến Vườn Quốc gia này tăng mạnh, năm 2023 tăng gần 7,5 lần so với năm 2021, trong đó khách quốc tế đạt 442 lượt và khách nội địa 3.788 lượt.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển loại hình du lịch trekking gắn với văn hóa cộng đồng dân tộc Cờ Ho tại khu vực Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà trong giai đoạn từ 2016 đến 2023. Mục tiêu chính là đánh giá tiềm năng, thực trạng khai thác các giá trị văn hóa bản địa của người Cờ Ho trong du lịch trekking, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững loại hình này. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc xây dựng mô hình hoạt động du lịch mạo hiểm kết hợp văn hóa bản địa, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các đơn vị quản lý và doanh nghiệp du lịch nhằm phát triển sản phẩm trekking độc đáo, góp phần bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết du lịch mạo hiểm**: Du lịch mạo hiểm được định nghĩa là hoạt động giải trí tại các điểm đến hoang sơ, kỳ lạ, đòi hỏi sự gan dạ và kỹ năng sinh tồn, bao gồm trekking, leo núi, thám hiểm hang động... (Thompson Rivers University, 2016). Loại hình này được phân thành nhóm dễ (Soft Adventure) và nhóm khó (Hard Adventure) theo Hiệp hội Thương mại Du lịch mạo hiểm (ATTA).

- **Lý thuyết văn hóa bản địa**: Văn hóa bản địa là tổng thể các phong tục, truyền thống, giá trị văn hóa của cộng đồng dân tộc tồn tại lâu đời, gắn liền với môi trường sống và có tính bền vững, đa dạng và linh hoạt. Văn hóa bản địa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc.

- **Mô hình phát triển du lịch bền vững**: Tập trung vào sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường và bảo vệ văn hóa bản địa, đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng địa phương.

- **Khái niệm trekking**: Trekking là hoạt động đi bộ đường dài trên các cung đường mòn thiên nhiên hoang sơ, thường kéo dài từ 2 ngày trở lên, mang tính mạo hiểm và đòi hỏi kỹ năng sinh tồn (Quyết định 1804/QĐ-UBND, 2018).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Số liệu được thu thập từ Trang thông tin điện tử tỉnh Lâm Đồng, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng, Trung tâm Du lịch sinh thái và Giáo dục môi trường Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà, các tài liệu nghiên cứu kinh tế vùng Tây Nguyên và Lâm Đồng.

- **Phương pháp định lượng**: Khảo sát bằng bảng hỏi với 120 mẫu dự kiến, thu về 90 phản hồi hợp lệ từ du khách đã tham gia trekking tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà. Bảng hỏi gồm 42 câu hỏi về trải nghiệm trekking, mong muốn trải nghiệm văn hóa bản địa và đánh giá về hướng dẫn viên bản địa.

- **Phương pháp định tính**: Phỏng vấn sâu với 2 chuyên gia du lịch mạo hiểm, quản lý Trung tâm du lịch sinh thái Vườn Quốc gia, hướng dẫn viên bản địa người Cờ Ho; phương pháp điền dã dân tộc học qua quan sát trực tiếp và ghi chép trong các chuyến trekking cùng du khách.

- **Timeline nghiên cứu**: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2016 đến tháng 6 năm 2023, với quá trình điền dã và phỏng vấn từ năm 2018 đến 2023.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tăng trưởng du khách**: Lượng khách đến Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà tăng gần 7,5 lần từ năm 2021 đến 2023, với 442 lượt khách quốc tế và 3.788 lượt khách nội địa năm 2023.

- **Mong muốn trải nghiệm văn hóa bản địa**: 64% du khách khảo sát mong muốn được ở lại nhà người dân tộc Cil để hiểu thêm về văn hóa và kỹ năng sinh tồn. 91% du khách ưu tiên hướng dẫn viên bản địa trong các chuyến trekking.

- **Yếu tố văn hóa hấp dẫn**: Du khách quan tâm đến ẩm thực truyền thống, các hoạt động thủ công mỹ nghệ, giao lưu văn hóa, và nghe kể về lịch sử, truyền thuyết của người Cờ Ho.

- **Thách thức phát triển**: Nguy cơ thương mại hóa quá mức làm biến đổi văn hóa bản địa, áp lực lên môi trường và cơ sở hạ tầng, cùng với sự phụ thuộc của người dân vào doanh nghiệp du lịch.

### Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng lượng khách du lịch tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà phản ánh tiềm năng phát triển loại hình trekking gắn với văn hóa bản địa. Sự ưu tiên lựa chọn hướng dẫn viên bản địa và mong muốn trải nghiệm văn hóa sâu sắc cho thấy nhu cầu ngày càng cao về du lịch có trách nhiệm và bền vững. So với các nghiên cứu quốc tế, việc kết hợp văn hóa bản địa vào trekking tại Việt Nam còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào dịch vụ cơ bản như lưu trú và dẫn đường. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần mở rộng các hoạt động văn hóa như thuyết minh, kể chuyện dân gian, tham gia lễ hội truyền thống để nâng cao giá trị trải nghiệm.

Áp lực từ sự gia tăng khách du lịch đòi hỏi quản lý chặt chẽ để bảo vệ môi trường và duy trì bản sắc văn hóa. Việc phát triển mô hình hướng dẫn viên cộng đồng người Cờ Ho đã góp phần tạo việc làm, bảo tồn văn hóa và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường. Kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch và bảng phân tích tỷ lệ mong muốn trải nghiệm văn hóa của du khách.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng chương trình đào tạo hướng dẫn viên bản địa** nhằm nâng cao kỹ năng thuyết minh văn hóa và kỹ năng sinh tồn, tăng tỷ lệ hướng dẫn viên bản địa tham gia tour trekking lên 95% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng phối hợp với Trung tâm Du lịch sinh thái VQG Bidoup.

- **Phát triển sản phẩm du lịch trekking kết hợp trải nghiệm văn hóa** như tham gia lễ hội truyền thống, học làm thủ công mỹ nghệ, trải nghiệm ẩm thực bản địa, nhằm tăng thời gian lưu trú trung bình của du khách lên 1,5 ngày trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp lữ hành và cộng đồng dân tộc Cờ Ho.

- **Tăng cường công tác bảo tồn môi trường và văn hóa** thông qua chương trình “Nhận khoán bảo vệ rừng” và các dự án bảo tồn đa mục đích, giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch lên hệ sinh thái. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà và các tổ chức bảo tồn.

- **Xây dựng chiến lược marketing đa kênh** nhằm quảng bá du lịch trekking gắn với văn hóa Cờ Ho, sử dụng truyền thông số và hợp tác với các công ty du lịch quốc tế để tăng lượng khách quốc tế lên 30% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch tỉnh Lâm Đồng và các doanh nghiệp lữ hành.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà quản lý du lịch và chính quyền địa phương**: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch trekking bền vững, bảo tồn văn hóa và môi trường.

- **Doanh nghiệp lữ hành và tổ chức du lịch mạo hiểm**: Tham khảo mô hình tổ chức tour trekking kết hợp văn hóa bản địa, nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm khách hàng.

- **Cộng đồng dân tộc thiểu số và hướng dẫn viên bản địa**: Hiểu rõ vai trò và cơ hội tham gia phát triển du lịch, bảo tồn văn hóa truyền thống và nâng cao thu nhập.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, văn hóa học**: Tài liệu tham khảo về phát triển du lịch mạo hiểm, trekking và bảo tồn văn hóa bản địa tại Việt Nam.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Du lịch trekking là gì và có đặc điểm gì nổi bật?**  
Trekking là hoạt động đi bộ đường dài trên các cung đường mòn thiên nhiên hoang sơ, thường kéo dài từ 2 ngày trở lên, mang tính mạo hiểm và đòi hỏi kỹ năng sinh tồn. Đây là loại hình du lịch mạo hiểm giúp khám phá thiên nhiên và trải nghiệm văn hóa bản địa.

2. **Vì sao nên kết hợp du lịch trekking với văn hóa bản địa?**  
Kết hợp giúp tạo trải nghiệm độc đáo, tăng giá trị du lịch, bảo tồn văn hóa truyền thống và phát triển kinh tế địa phương bền vững, đồng thời nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường.

3. **Người Cờ Ho có những nét văn hóa đặc trưng nào được khai thác trong du lịch?**  
Bao gồm ẩm thực truyền thống, kỹ năng sinh tồn trong rừng, các nghi lễ tâm linh, nghệ thuật cồng chiêng, thủ công mỹ nghệ và các câu chuyện lịch sử truyền thống.

4. **Những thách thức chính khi phát triển du lịch trekking gắn với văn hóa bản địa là gì?**  
Nguy cơ thương mại hóa quá mức làm biến đổi văn hóa, áp lực lên môi trường và cơ sở hạ tầng, cùng với sự phụ thuộc của cộng đồng vào doanh nghiệp du lịch nếu không có chính sách hỗ trợ phù hợp.

5. **Làm thế nào để phát triển du lịch trekking bền vững tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà?**  
Cần xây dựng mô hình quản lý hiệu quả, đào tạo hướng dẫn viên bản địa, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, tăng cường bảo tồn môi trường và văn hóa, đồng thời quảng bá du lịch qua các kênh truyền thông đa dạng.

## Kết luận

- Loại hình du lịch trekking gắn với văn hóa cộng đồng dân tộc Cờ Ho tại Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà có tiềm năng phát triển lớn, góp phần bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.  
- Lượng khách du lịch tăng mạnh, với sự ưu tiên lựa chọn hướng dẫn viên bản địa và mong muốn trải nghiệm văn hóa sâu sắc.  
- Thách thức gồm nguy cơ thương mại hóa văn hóa, áp lực môi trường và sự phụ thuộc của cộng đồng vào doanh nghiệp du lịch.  
- Mô hình hướng dẫn viên cộng đồng và chương trình “Nhận khoán bảo vệ rừng” là những giải pháp hiệu quả đã được triển khai.  
- Cần tiếp tục hoàn thiện các giải pháp đào tạo, phát triển sản phẩm, bảo tồn và quảng bá để phát triển du lịch trekking bền vững trong 3-5 năm tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất giải pháp, tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan và mở rộng nghiên cứu để phát triển loại hình du lịch trekking kết hợp văn hóa bản địa tại các khu vực khác của Việt Nam.