Tổng quan nghiên cứu

Phát triển du lịch là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và thúc đẩy các ngành liên quan. Thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, với hơn 200 di tích lịch sử văn hóa, nhiều lễ hội và làng nghề truyền thống, có tiềm năng lớn phát triển du lịch văn hóa, tâm linh và sinh thái. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu (BĐKH) đang gây ra những tác động nghiêm trọng đến tài nguyên thiên nhiên và hạ tầng du lịch, đặc biệt là hiện tượng nước biển dâng, thời tiết cực đoan, sạt lở và ngập úng. Nhiệt độ trung bình năm tại Quảng Ninh dự báo tăng từ 1,2 đến 2,4 độ C vào giữa đến cuối thế kỷ theo kịch bản RCP4.5, lượng mưa tăng 10-20%, trong khi mực nước biển dâng có thể lên đến 1 mét, đe dọa các khu vực ven biển và di tích lịch sử.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiện trạng tài nguyên du lịch tại Quảng Yên, phân tích ảnh hưởng của BĐKH đến ngành du lịch địa phương và đề xuất các giải pháp thích ứng nhằm phát triển du lịch bền vững trong giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi toàn bộ thị xã Quảng Yên, một vùng trung du ven biển nằm trong tam giác kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, với điều kiện tự nhiên đa dạng, khí hậu nhiệt đới gió mùa, và hệ thống sông ngòi phong phú.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách phát triển du lịch thích ứng với BĐKH, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, nâng cao năng lực quản lý và phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho địa phương. Các số liệu khảo sát thực địa, phân tích khí tượng thủy văn và đánh giá tác động BĐKH được sử dụng để đảm bảo tính chính xác và thực tiễn của nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phát triển bền vững trong du lịch: Nhấn mạnh việc cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường và phát huy giá trị văn hóa xã hội nhằm đảm bảo sự phát triển lâu dài của ngành du lịch.
  • Lý thuyết biến đổi khí hậu và thích ứng: Định nghĩa BĐKH là sự thay đổi khí hậu do tác động của con người và tự nhiên, với các biểu hiện như tăng nhiệt độ, thay đổi lượng mưa, nước biển dâng và hiện tượng thời tiết cực đoan. Thích ứng với BĐKH là điều chỉnh hệ thống tự nhiên và xã hội để giảm thiểu tổn thương và tận dụng cơ hội.
  • Mô hình SWOT: Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch tại Quảng Yên, đặc biệt trong bối cảnh BĐKH.
  • Khái niệm tài nguyên du lịch: Bao gồm tài nguyên tự nhiên (địa hình, khí hậu, sinh vật, biển), tài nguyên nhân văn (di tích lịch sử, văn hóa, lễ hội) và cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch.
  • Mô hình ma trận định lượng đánh giá tác động BĐKH: Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố BĐKH như bão, hạn hán, sạt lở, ngập úng đến các yếu tố phát triển du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo khí tượng thủy văn, quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh, số liệu thống kê kinh tế xã hội và tài liệu khoa học; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn và điều tra xã hội học với 75 phiếu điều tra gồm 26 cơ sở kinh doanh du lịch, 27 người dân địa phương, 15 khách du lịch và 7 cán bộ quản lý.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích SWOT để đánh giá tổng quan thuận lợi và khó khăn; áp dụng ma trận định lượng để dự báo tác động BĐKH đến các yếu tố phát triển du lịch; xử lý số liệu bằng phần mềm Excel để phân tích tần suất, phần trăm và biểu đồ minh họa.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện từ tháng 12/2021 đến tháng 4/2022, với định hướng phát triển du lịch đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng tài nguyên du lịch đa dạng và phong phú: Quảng Yên có diện tích rừng khoảng 4.577 ha, chiếm 14,57% diện tích tự nhiên, trong đó rừng ngập mặn đóng vai trò quan trọng bảo vệ đê biển. Diện tích đất quy hoạch phục vụ du lịch năm 2020 là 88,51 ha. Bờ biển dài hơn 30 km với vùng biển kín sóng, thuận lợi phát triển du lịch biển và thủy sản.
  2. Ảnh hưởng nghiêm trọng của BĐKH đến tài nguyên và hạ tầng du lịch: Nhiệt độ trung bình năm dự báo tăng 1,2-2,4 độ C, lượng mưa tăng 10-20%, mực nước biển dâng có thể lên đến 1 mét vào cuối thế kỷ. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt, sạt lở gia tăng, gây thiệt hại cho di tích lịch sử, cơ sở hạ tầng và môi trường du lịch.
  3. Tác động đến hoạt động du lịch và cộng đồng: Khảo sát cho thấy 60% cơ sở du lịch và người dân nhận thấy tác động tiêu cực của BĐKH như ngập úng, xói mòn bờ biển, giảm nguồn nước ngọt và suy giảm chất lượng môi trường. Doanh thu du lịch tăng bình quân 12%/năm nhưng vẫn chịu ảnh hưởng bởi thiên tai và dịch bệnh.
  4. Đánh giá SWOT cho thấy: Điểm mạnh là tài nguyên thiên nhiên và văn hóa đa dạng; điểm yếu là khai thác chưa hợp lý và ô nhiễm môi trường; cơ hội là sự quan tâm đầu tư của chính quyền và phát triển kinh tế vùng; thách thức là tác động ngày càng lớn của BĐKH và thiếu kiểm soát phát triển du lịch.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động tiêu cực là do vị trí địa lý ven biển, địa hình thấp trũng và hệ thống đê biển hiện hữu nhưng chịu áp lực lớn từ nước biển dâng và bão lũ. So sánh với các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam, Quảng Yên có những điểm tương đồng về mức độ ảnh hưởng BĐKH nhưng chưa có giải pháp thích ứng cụ thể và phù hợp với điều kiện địa phương. Việc sử dụng ma trận định lượng giúp xác định mức độ ưu tiên các yếu tố cần can thiệp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa theo kịch bản RCP4.5, bản đồ ngập úng và bảng ma trận SWOT để minh họa rõ ràng hơn. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ mối liên hệ giữa BĐKH và phát triển du lịch, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách thích ứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý và giám sát du lịch thích ứng BĐKH: Xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên trách, đào tạo nâng cao nhận thức về BĐKH và phát triển du lịch bền vững, hoàn thiện hệ thống giám sát môi trường và tài nguyên du lịch. Thời gian thực hiện: 2022-2025; chủ thể: UBND thị xã, Sở Du lịch, các cơ quan liên quan.
  2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển du lịch xanh, bền vững: Ban hành các quy định về bảo vệ tài nguyên, hạn chế khai thác quá mức, khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo và công nghệ thân thiện môi trường trong các cơ sở du lịch. Thời gian: 2023-2027; chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài nguyên Môi trường, Sở Du lịch.
  3. Phát triển hạ tầng du lịch thích ứng với BĐKH: Nâng cấp hệ thống đê biển, cải tạo cơ sở hạ tầng giao thông, xây dựng các công trình chống ngập, sử dụng vật liệu chịu được thời tiết khắc nghiệt, đảm bảo an toàn cho du khách và cộng đồng. Thời gian: 2022-2030; chủ thể: Ban Quản lý dự án, các đơn vị xây dựng, chính quyền địa phương.
  4. Bảo vệ và phục hồi tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn: Tăng cường trồng rừng ngập mặn, bảo tồn di tích lịch sử, phát triển các khu du lịch sinh thái, nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ môi trường. Thời gian: 2022-2050; chủ thể: Ban Quản lý di tích, các tổ chức cộng đồng, doanh nghiệp du lịch.
  5. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng và truyền thông nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, chiến dịch truyền thông về tác động BĐKH và phát triển du lịch bền vững, khuyến khích cộng đồng tham gia quản lý và bảo vệ tài nguyên. Thời gian: 2022-2025; chủ thể: UBND thị xã, các tổ chức xã hội, trường học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và môi trường: Sở Du lịch, Sở Tài nguyên Môi trường, UBND các cấp có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển du lịch thích ứng với biến đổi khí hậu.
  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch: Các công ty lữ hành, khách sạn, khu du lịch có thể áp dụng các giải pháp thích ứng để giảm thiểu rủi ro, nâng cao chất lượng dịch vụ và phát triển bền vững.
  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành biến đổi khí hậu, du lịch và phát triển bền vững: Tài liệu cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp và dữ liệu thực tiễn phục vụ nghiên cứu chuyên sâu và đào tạo.
  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về tác động của BĐKH, tham gia bảo vệ tài nguyên và phát triển du lịch bền vững, góp phần cải thiện đời sống và môi trường sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến du lịch tại Quảng Yên?
    BĐKH gây ra hiện tượng nước biển dâng, bão lũ, sạt lở và ngập úng, làm hư hại cơ sở hạ tầng, giảm chất lượng tài nguyên thiên nhiên và di tích lịch sử, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động du lịch và trải nghiệm của du khách.

  2. Các giải pháp thích ứng với BĐKH trong phát triển du lịch là gì?
    Bao gồm nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện chính sách phát triển du lịch xanh, cải tạo hạ tầng chống chịu thời tiết cực đoan, bảo vệ tài nguyên tự nhiên và nhân văn, đồng thời tăng cường sự tham gia của cộng đồng.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá tác động BĐKH?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát thực địa, điều tra xã hội học, phân tích SWOT và ma trận định lượng để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố BĐKH đến phát triển du lịch.

  4. Tài nguyên du lịch nào đóng vai trò quan trọng tại Quảng Yên?
    Tài nguyên đất đa dạng, rừng ngập mặn bảo vệ đê biển, bờ biển dài và kín sóng, di tích lịch sử văn hóa phong phú, cùng các hệ sinh thái đồi núi và ngập mặn là nền tảng phát triển du lịch sinh thái và văn hóa.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp du lịch, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương đều có thể áp dụng kết quả để phát triển du lịch bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo vệ tài nguyên.

Kết luận

  • Thị xã Quảng Yên sở hữu tài nguyên du lịch đa dạng, bao gồm rừng ngập mặn, bờ biển kín sóng và nhiều di tích lịch sử văn hóa, tạo nền tảng phát triển du lịch sinh thái và văn hóa.
  • Biến đổi khí hậu với các biểu hiện như tăng nhiệt độ, lượng mưa, nước biển dâng và thời tiết cực đoan đang gây ra tác động nghiêm trọng đến tài nguyên và hoạt động du lịch địa phương.
  • Nghiên cứu đã áp dụng các phương pháp điều tra thực địa, phân tích SWOT và ma trận định lượng để đánh giá mức độ ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp thích ứng phù hợp.
  • Các giải pháp tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện chính sách, phát triển hạ tầng thích ứng, bảo vệ tài nguyên và tăng cường sự tham gia cộng đồng.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2022-2030, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và điều chỉnh chính sách để đảm bảo phát triển du lịch bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ tài nguyên và phát triển du lịch bền vững tại Quảng Yên là cần thiết cho tương lai kinh tế - xã hội của địa phương.