Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) khởi nghiệp sáng tạo đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Việt Nam. Tỉnh Kon Tum, với khoảng 2.750 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó có 481 doanh nghiệp nhỏ và vừa, đang đối mặt với nhiều thách thức như năng lực quản trị yếu, thiếu chiến lược kinh doanh, và khó khăn trong tiếp cận nguồn vốn. Mặc dù đã có các chính sách pháp luật như Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017, Nghị định 80/2021/NĐ-CP và Đề án 844 về hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thực tiễn tại Kon Tum cho thấy nhiều bất cập trong việc triển khai và tiếp cận hỗ trợ. Luận văn nhằm mục tiêu nghiên cứu pháp luật về hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo, đánh giá thực trạng tại Kon Tum, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hỗ trợ. Phạm vi nghiên cứu tập trung từ năm 2018 đến nay, với trọng tâm là tỉnh Kon Tum, nhằm góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV khởi nghiệp sáng tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết khởi nghiệp sáng tạo: Định nghĩa DNNVV khởi nghiệp sáng tạo là doanh nghiệp nhỏ và vừa được thành lập dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới và có khả năng tăng trưởng nhanh. Khởi nghiệp sáng tạo được xem là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đổi mới công nghệ.

  • Lý thuyết pháp luật hỗ trợ doanh nghiệp: Pháp luật về hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo bao gồm các quy định về vốn, tín dụng, thuế, đào tạo, chuyển giao công nghệ nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp.

  • Mô hình quản lý nhà nước về hỗ trợ doanh nghiệp: Vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng khung pháp lý, chính sách ưu đãi và tổ chức thực hiện hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo.

Các khái niệm chính bao gồm: DNNVV khởi nghiệp sáng tạo, pháp luật hỗ trợ doanh nghiệp, chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ vốn và tín dụng, vườn ươm công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật như Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017, Nghị định 80/2021/NĐ-CP, các báo cáo của Sở Kế hoạch & Đầu tư tỉnh Kon Tum, Đề án 844, cùng các nghiên cứu học thuật và báo cáo quốc tế về hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích các quy định pháp luật, đánh giá thực trạng thi hành pháp luật tại Kon Tum, so sánh với kinh nghiệm quốc tế từ Singapore, Ấn Độ và Mỹ.

  • Phương pháp tổng hợp: Tổng hợp các kết quả nghiên cứu để đưa ra nhận định và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp so sánh: So sánh chính sách hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo giữa Việt Nam và các quốc gia điển hình nhằm rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo tại tỉnh Kon Tum, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu từ năm 2018 đến năm 2023, giai đoạn Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa có hiệu lực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiêu chí xác định DNNVV khởi nghiệp sáng tạo: Theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017 và Nghị định 80/2021/NĐ-CP, DNNVV khởi nghiệp sáng tạo được xác định dựa trên ba tiêu chí chính: tư cách pháp lý là doanh nghiệp nhỏ và vừa; hoạt động dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ hoặc mô hình kinh doanh mới; có khả năng tăng trưởng doanh thu tối thiểu 20% trong 2 năm liên tiếp. Tại Kon Tum, số lượng doanh nghiệp mới thành lập năm 2020 là 374, tăng 29,4% so với năm 2019, tuy nhiên phần lớn doanh nghiệp có quy mô nhỏ hoặc siêu nhỏ chiếm 97,7%.

  2. Chủ thể và điều kiện hỗ trợ: Các chủ thể hỗ trợ gồm cơ quan nhà nước, tổ chức tài chính, quỹ hỗ trợ và nhà đầu tư mạo hiểm. Điều kiện để DNNVV khởi nghiệp sáng tạo được hỗ trợ bao gồm thời gian hoạt động không quá 5 năm, chưa chào bán chứng khoán ra công chúng, và đáp ứng các tiêu chí về tính sáng tạo, triển vọng hoặc đã được đầu tư, nhận giải thưởng. Tuy nhiên, thực tế nhiều doanh nghiệp tại Kon Tum khó tiếp cận các nguồn hỗ trợ do không đáp ứng đủ điều kiện.

  3. Phương thức lựa chọn doanh nghiệp được hỗ trợ: Cơ quan hỗ trợ lựa chọn doanh nghiệp dựa trên các tiêu chí như đạt giải thưởng quốc gia, quốc tế, được cấp văn bằng bảo hộ sáng chế hoặc đã nhận đầu tư từ các quỹ khởi nghiệp sáng tạo. Quy trình lựa chọn còn mang tính thủ công, chưa có hệ thống đánh giá và hỗ trợ đồng bộ.

  4. Bất cập trong thực tiễn thi hành pháp luật: Tại Kon Tum, các doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo gặp khó khăn về năng lực quản trị, thiếu chiến lược kinh doanh, hạn chế trong tiếp cận thị trường và công nghệ hiện đại. Các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ vốn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho nhà đầu tư thiên thần và nhà đầu tư mạo hiểm. Tỷ lệ doanh nghiệp tồn tại sau 5 năm chỉ khoảng 10%, phản ánh rủi ro cao trong khởi nghiệp sáng tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các bất cập xuất phát từ việc pháp luật hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo còn chung chung, chưa phân biệt rõ ràng các loại hình hỗ trợ phù hợp với từng giai đoạn phát triển doanh nghiệp. So với kinh nghiệm quốc tế như Singapore và Ấn Độ, Việt Nam chưa có hệ thống hỗ trợ tổng thể, đồng bộ và minh bạch. Ví dụ, Singapore có các chương trình hỗ trợ tài chính trực tiếp và gián tiếp với tỷ lệ đầu tư nhà nước và tư nhân rõ ràng, còn Ấn Độ xây dựng tiêu chí công nhận startup và ưu đãi thuế minh bạch. Việc áp dụng các biểu đồ so sánh tỷ lệ doanh nghiệp được hỗ trợ, tỷ lệ tồn tại và tăng trưởng doanh thu sẽ giúp minh họa rõ hơn hiệu quả của các chính sách. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò pháp luật trong việc tạo môi trường thuận lợi cho DNNVV khởi nghiệp sáng tạo phát triển, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và quốc gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý về tiêu chí và điều kiện hỗ trợ: Cần cụ thể hóa các điều kiện hỗ trợ theo từng loại hình và giai đoạn phát triển của DNNVV khởi nghiệp sáng tạo, nhằm tạo điều kiện tiếp cận hỗ trợ dễ dàng hơn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Bộ Tư pháp.

  2. Xây dựng hệ thống đánh giá và lựa chọn doanh nghiệp minh bạch, hiệu quả: Áp dụng công nghệ thông tin để xây dựng hệ thống đánh giá tự động dựa trên tiêu chí rõ ràng, giảm thiểu thủ tục hành chính và tăng tính công khai. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: Sở Kế hoạch & Đầu tư tỉnh Kon Tum phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  3. Tăng cường hỗ trợ tài chính đa dạng và linh hoạt: Phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo tại địa phương, phối hợp với các nhà đầu tư thiên thần để cung cấp nguồn vốn phù hợp với từng giai đoạn phát triển doanh nghiệp. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể: UBND tỉnh Kon Tum, Ngân hàng Nhà nước, các tổ chức tài chính.

  4. Nâng cao năng lực quản trị và tiếp cận thị trường cho DNNVV: Tổ chức các chương trình đào tạo, tư vấn pháp lý, quản trị kinh doanh và kỹ năng tiếp cận thị trường, công nghệ cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp, các trường đại học, tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện chính sách hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo: Giúp hiểu rõ các quy định pháp luật, điều kiện và phương thức tiếp cận các chính sách hỗ trợ, từ đó tận dụng tối đa các cơ hội phát triển.

  3. Nhà đầu tư và quỹ đầu tư mạo hiểm: Cung cấp thông tin về môi trường pháp lý và thực tiễn hỗ trợ DNNVV khởi nghiệp sáng tạo tại Kon Tum, giúp đánh giá rủi ro và tiềm năng đầu tư.

  4. Giảng viên, sinh viên và nhà nghiên cứu chuyên ngành Luật kinh tế, Quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến khởi nghiệp sáng tạo và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo là gì?
    Là doanh nghiệp nhỏ và vừa được thành lập dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ hoặc mô hình kinh doanh mới, có khả năng tăng trưởng nhanh. Ví dụ, doanh nghiệp phát triển phần mềm ứng dụng mới hoặc sản phẩm công nghệ cao.

  2. Pháp luật hiện hành quy định tiêu chí nào để xác định DNNVV khởi nghiệp sáng tạo?
    Theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017 và Nghị định 80/2021/NĐ-CP, tiêu chí gồm tư cách pháp lý, hoạt động dựa trên tài sản trí tuệ, công nghệ hoặc mô hình kinh doanh mới, và khả năng tăng trưởng doanh thu tối thiểu 20% trong 2 năm liên tiếp.

  3. Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo tại Kon Tum gặp khó khăn gì khi tiếp cận hỗ trợ?
    Khó khăn chính là không đáp ứng đủ điều kiện về thời gian hoạt động, chưa có giải thưởng hoặc đầu tư, năng lực quản trị yếu, và thủ tục hành chính phức tạp. Điều này làm hạn chế khả năng tiếp cận vốn và ưu đãi thuế.

  4. Các chính sách hỗ trợ tài chính cho DNNVV khởi nghiệp sáng tạo gồm những gì?
    Bao gồm hỗ trợ vốn trực tiếp, cho vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, ưu đãi thuế và đầu tư mạo hiểm phối hợp giữa nhà nước và tư nhân. Ví