I. Cơ sở lí luận về tình thái và tình thái trong ngôn ngữ
Tình thái trong ngôn ngữ học là một khái niệm quan trọng, thể hiện thái độ của người nói đối với nội dung mệnh đề. Tình thái không chỉ đơn thuần là thông tin về sự thật mà còn bao gồm các yếu tố như ý kiến, cảm xúc và đánh giá của người nói. Theo Charles Bally, tình thái là linh hồn của câu, giúp người đọc hiểu rõ hơn về ý nghĩa sâu xa của phát ngôn. Trong khi đó, tình thái trong logic học chỉ quan tâm đến giá trị chân ngụy của mệnh đề mà không xem xét đến thái độ của người nói. Điều này cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa hai lĩnh vực này. Tình thái trong ngôn ngữ học được phân loại thành hai loại chính: tình thái nhận thức và tình thái đạo lý. Tình thái nhận thức liên quan đến độ chân thực của thông tin, trong khi tình thái đạo lý thể hiện mức độ áp đặt về mặt đạo đức. Việc hiểu rõ về tình thái sẽ giúp người đọc nắm bắt được ý nghĩa sâu sắc hơn trong các tác phẩm văn học.
1.1. Tình thái trong logic học và tình thái trong ngôn ngữ
Tình thái trong logic học chủ yếu tập trung vào giá trị chân ngụy của mệnh đề, tức là xác định xem một mệnh đề có thật hay không, có tất yếu hay không, và có khả năng xảy ra hay không. Điều này có nghĩa là tình thái trong logic không quan tâm đến các yếu tố như cảm xúc hay thái độ của người nói. Ngược lại, tình thái trong ngôn ngữ học lại chú trọng đến thái độ chủ quan của người nói đối với nội dung mệnh đề. Theo các nhà ngôn ngữ học, tình thái là một phần không thể thiếu trong việc hiểu nghĩa của câu, vì nó thể hiện cách mà người nói cảm nhận và đánh giá về sự việc được đề cập. Sự phân biệt này giúp làm rõ vai trò của tình thái trong việc truyền đạt thông điệp và cảm xúc trong giao tiếp.
II. Tổng quan về tác giả tác phẩm
Nam Cao, tên thật là Trí Phú, là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học hiện đại Việt Nam. Ông nổi tiếng với những tác phẩm phản ánh sâu sắc tâm tư, tình cảm và số phận con người trong xã hội. Tiểu thuyết 'Sống mòn' là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông, thể hiện rõ nét phong cách viết và tư tưởng nghệ thuật của Nam Cao. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là một câu chuyện về cuộc sống mà còn là một bức tranh sinh động về tâm lý nhân vật, thể hiện những khía cạnh sâu sắc của cuộc sống con người. Qua 'Sống mòn', Nam Cao đã khéo léo sử dụng các quán ngữ tình thái để thể hiện tâm trạng và cảm xúc của nhân vật, từ đó tạo nên một không gian nghệ thuật phong phú và đa dạng.
2.1. Nam Cao một đời văn
Nam Cao không chỉ là một nhà văn mà còn là một nhà tư tưởng lớn. Ông đã có những đóng góp quan trọng cho nền văn học Việt Nam, đặc biệt là trong việc khai thác tâm lý nhân vật. Tác phẩm của ông thường mang tính triết lý sâu sắc, phản ánh những mâu thuẫn trong cuộc sống và tâm hồn con người. Ông đã sử dụng ngôn ngữ một cách tinh tế, đặc biệt là các quán ngữ tình thái, để thể hiện những cảm xúc phức tạp của nhân vật. Điều này không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về nhân vật mà còn tạo ra những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc khi tiếp cận tác phẩm.
III. Khảo sát quán ngữ tình thái theo các phạm trù nội dung của tình thái nhận thức trong tiểu thuyết Sống mòn của Nam Cao
Trong tiểu thuyết 'Sống mòn', Nam Cao đã sử dụng nhiều quán ngữ tình thái để thể hiện các khía cạnh khác nhau của tình thái nhận thức. Các quán ngữ này không chỉ giúp làm rõ tâm trạng của nhân vật mà còn phản ánh những suy tư sâu sắc về cuộc sống. Các quán ngữ tình thái thực hữu, tiềm năng và phản thực hữu được phân tích một cách chi tiết, cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách mà Nam Cao thể hiện ý nghĩa tình thái. Việc khảo sát này không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về cách sử dụng ngôn ngữ của Nam Cao mà còn mở ra những góc nhìn mới về tâm lý nhân vật và bối cảnh xã hội mà họ sống.
3.1. Các quán ngữ tình thái nhận thức thực hữu
Các quán ngữ tình thái nhận thức thực hữu trong 'Sống mòn' thường được sử dụng để thể hiện những suy nghĩ, cảm xúc và nhận thức của nhân vật về thực tại. Những quán ngữ này giúp làm nổi bật sự tương tác giữa nhân vật và thế giới xung quanh, từ đó tạo ra những hình ảnh sinh động về cuộc sống. Nam Cao đã khéo léo lồng ghép các quán ngữ này vào trong các tình huống cụ thể, giúp người đọc cảm nhận được sự chân thực và sâu sắc trong tâm tư của nhân vật. Điều này không chỉ làm tăng tính thuyết phục của tác phẩm mà còn tạo ra những trải nghiệm cảm xúc mạnh mẽ cho người đọc.
