Phân Tích Chuỗi Giá Trị Thị Trường Các Sản Phẩm Từ Cây Sơn Tra Tại Tỉnh Sơn La

• Tác giả: Đinh Xuân Trường
• Người hướng dẫn: TS. Bùi Đình Hòa
• Trường học: Đại học Thái Nguyên - Trường Đại học Nông Lâm
• Chuyên ngành: Phát triển nông thôn
• Đề tài: Phân tích chuỗi giá trị thị trường của các sản phẩm từ cây Sơn Tra tại tỉnh Sơn La
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài
• 1.2. Một số khái niệm cơ bản về chuỗi giá trị
• 1.2.1. Chuỗi giá trị
• 1.2.2. Các khái niệm liên quan đến chuỗi giá trị
• 1.2.2.1. Chuỗi cung ứng
• 1.2.2.2. Chuỗi nông sản thực phẩm
• 1.2.2.3. Ngành hàng
• 1.2.2.4. Tác nhân
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Địa bàn nghiên cứu
• 2.3. Đối tượng nghiên cứu
• 2.4. Nội dung nghiên cứu của đề tài
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu
• 2.5.2. Phương pháp thu thập thông tin
• 2.5.3. Phương pháp chọn mẫu điều tra
• 2.5.4. Phương pháp chuyên gia
• 2.5.5. Phương pháp phân tích chi phí lợi nhuận trong chuỗi
• 2.5.6. Phương pháp xử lý số liệu
• 2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
• 3.2. Đặc điểm chung của tỉnh Sơn La
• 3.3. Đặc điểm địa bàn huyện Bắc Yên - tỉnh Sơn La
• 3.4. Tình hình phát triển cây Sơn Tra tại huyện Bắc Yên tỉnh Sơn La
• 3.5. Tình hình phát triển diện tích, sản lượng cây táo Sơn tra trên địa bàn huyện Bắc Yên từ năm 2010 đến nay
• 3.6. Tình hình chế biến các sản phẩm từ cây Sơn Tra cũng như quá trình tiêu thụ sản phẩm của cây táo Sơn Tra trên địa bàn huyện Bắc Yên
• 3.7. Thuận lợi và khó khăn trong phát triển cây Sơn Tra tại huyện Bắc Yên
• 3.8. Phân tích chuỗi giá trị cây Sơn Tra tại huyện Bắc Yên - tỉnh Sơn La
• 3.8.1. Lập sơ đồ phân tích chuỗi giá trị cây Sơn Tra
• 3.8.2. Phân tích bối cảnh tác động lên chuỗi giá trị Sơn Tra: điều kiện (tự nhiên, xã hội) thị trường và tình hình phát triển hiện tại của các khâu trong chuỗi giá trị táo Sơn Tra tại huyện Bắc Yên - tỉnh Sơn La
• 3.8.3. Phân tích chi phí và lợi nhuận của các tác nhân tham gia chuỗi giá trị cây Sơn Tra
• 3.9. Đặc điểm riêng của Sơn Tra Sơn La và các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất cây Sơn Tra
• 3.10. Tác động của chuỗi giá trị cây Sơn Tra đối với vấn đề chống biến đổi khí hậu và an ninh lương thực tại tỉnh Sơn La
• 3.11. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với ngành hàng cây sơn tra tỉnh Sơn La
• 3.12. Một số giải pháp phát triển các sản phẩm từ Sơn Tra huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• Kết luận. Kết luận
• Khuyến nghị. Khuyến nghị
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Phân tích chuỗi giá trị

Phân tích chuỗi giá trị là một phương pháp quan trọng để hiểu rõ các hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Trong luận văn này, chuỗi giá trị của các sản phẩm từ cây sơn tra tại Sơn La được nghiên cứu kỹ lưỡng. Các hoạt động bao gồm từ trồng trọt, thu hoạch, chế biến đến phân phối sản phẩm. Chuỗi giá trị không chỉ giúp tăng giá trị kinh tế mà còn góp phần vào phát triển nông thôn bền vững. Các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị bao gồm nông dân, nhà chế biến, thương nhân và người tiêu dùng. Việc phân tích này giúp xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong chuỗi giá trị.

1.1. Các tác nhân trong chuỗi giá trị

Các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị sản phẩm từ cây sơn tra bao gồm nông dân, nhà chế biến, thương nhân và người tiêu dùng. Nông dân là những người trực tiếp trồng và thu hoạch sơn tra. Nhà chế biến chuyển đổi sản phẩm thô thành các sản phẩm có giá trị cao hơn như rượu vang, dấm, ô mai. Thương nhân đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối sản phẩm đến thị trường. Người tiêu dùng là đích đến cuối cùng của chuỗi giá trị. Sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân này là yếu tố quyết định sự thành công của chuỗi giá trị.

1.2. Chi phí và lợi nhuận

Phân tích chi phí và lợi nhuận của các tác nhân trong chuỗi giá trị giúp hiểu rõ sự phân chia lợi ích kinh tế. Nông dân thường chịu chi phí cao trong giai đoạn trồng trọt và thu hoạch. Nhà chế biến và thương nhân có lợi nhuận cao hơn do giá trị gia tăng từ sản phẩm chế biến. Tuy nhiên, sự chênh lệch về lợi nhuận giữa các tác nhân có thể gây ra bất ổn trong chuỗi giá trị. Việc cân bằng lợi ích giữa các tác nhân là cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của chuỗi giá trị.

II. Thị trường sản phẩm

Thị trường sản phẩm từ cây sơn tra tại Sơn La đang có nhiều tiềm năng phát triển. Các sản phẩm như rượu vang, dấm, ô mai từ sơn tra được người tiêu dùng ưa chuộng. Tuy nhiên, thị trường này còn gặp nhiều thách thức như sự cạnh tranh từ các sản phẩm khác, thiếu sự liên kết giữa các tác nhân và hạn chế về công nghệ chế biến. Việc mở rộng thị trường và nâng cao chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.

2.1. Tiềm năng thị trường

Thị trường sản phẩm từ cây sơn tra có tiềm năng lớn nhờ vào nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với các sản phẩm tự nhiên và có lợi cho sức khỏe. Các sản phẩm như rượu vang, dấm, ô mai từ sơn tra không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn có cơ hội xuất khẩu. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả tiềm năng này, cần có sự đầu tư vào công nghệ chế biến và xây dựng thương hiệu sản phẩm.

2.2. Thách thức thị trường

Mặc dù có tiềm năng, thị trường sản phẩm từ cây sơn tra cũng đối mặt với nhiều thách thức. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm khác, thiếu sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị và hạn chế về công nghệ chế biến là những rào cản lớn. Ngoài ra, việc thiếu thông tin về thị trường và nhu cầu của người tiêu dùng cũng là yếu tố cản trở sự phát triển của thị trường này.

III. Phát triển nông thôn bền vững

Phát triển nông thôn bền vững là mục tiêu quan trọng của luận văn. Việc phát triển chuỗi giá trị sản phẩm từ cây sơn tra không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần cải thiện đời sống người dân và bảo vệ môi trường. Các giải pháp được đề xuất bao gồm tăng cường liên kết giữa các tác nhân, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

3.1. Lợi ích kinh tế

Phát triển chuỗi giá trị sản phẩm từ cây sơn tra mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân Sơn La. Việc tăng giá trị sản phẩm thông qua chế biến và phân phối giúp nâng cao thu nhập cho nông dân. Ngoài ra, sự phát triển của chuỗi giá trị cũng tạo ra nhiều việc làm mới, góp phần giảm nghèo và cải thiện đời sống người dân.

3.2. Bảo vệ môi trường

Phát triển chuỗi giá trị sản phẩm từ cây sơn tra cũng góp phần bảo vệ môi trường. Việc trồng và chế biến sơn tra theo hướng bền vững giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Ngoài ra, sử dụng các sản phẩm tự nhiên từ sơn tra cũng góp phần giảm thiểu sử dụng hóa chất độc hại trong nông nghiệp.

Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Sơn La, nằm ở vùng Tây Bắc Việt Nam, có diện tích tự nhiên khoảng 14.174 km² và dân số trên 1,1 triệu người, trong đó hơn 86% sống ở khu vực nông thôn. Với địa hình đồi núi phức tạp, khí hậu đa dạng và tài nguyên thiên nhiên phong phú, Sơn La có tiềm năng phát triển nông nghiệp đặc thù, trong đó cây Sơn Tra (Docynia indica) được xem là cây trồng bản địa có giá trị kinh tế và xã hội cao. Từ năm 2010 đến 2013, diện tích trồng Sơn Tra tại huyện Bắc Yên – trung tâm nghiên cứu của luận văn – đã tăng đáng kể, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.

Tuy nhiên, sản xuất và kinh doanh các sản phẩm từ cây Sơn Tra hiện còn manh mún, nhỏ lẻ, hiệu quả thấp do thiếu vốn, kỹ thuật và sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị. Nghiên cứu nhằm phân tích chuỗi giá trị thị trường các sản phẩm từ cây Sơn Tra tại tỉnh Sơn La, tập trung vào huyện Bắc Yên, với mục tiêu đánh giá thực trạng, chi phí – lợi nhuận của các tác nhân tham gia, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững chuỗi giá trị này. Thời gian nghiên cứu chủ yếu tập trung vào giai đoạn 2010-2013, với phạm vi địa lý tại 4 xã trọng điểm trồng Sơn Tra: Tà Xùa, Xím Vàng, Làng Chếu và Hang Chú.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc khai thác tiềm năng cây Sơn Tra, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống đồng bào các dân tộc thiểu số tại Sơn La. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông nghiệp đặc thù và chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp vùng miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình phân tích chuỗi giá trị nhằm hiểu rõ cấu trúc, hoạt động và phân phối lợi ích trong chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được sử dụng gồm:

• Khung phân tích chuỗi giá trị của Porter (1985): Phân tích các hoạt động sơ cấp và hỗ trợ trong chuỗi giá trị để xác định lợi thế cạnh tranh và giá trị gia tăng tại từng khâu. Khung này giúp nhận diện các nguồn lợi thế cạnh tranh và vai trò của từng tác nhân trong chuỗi.

• Phương pháp Filière: Tập trung vào mối liên kết giữa các tác nhân trong ngành hàng, từ sản xuất nguyên liệu thô đến chế biến, phân phối và tiêu thụ sản phẩm cuối cùng. Phương pháp này nhấn mạnh vai trò của các mối quan hệ tổ chức và điều phối trong chuỗi.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng, tác nhân trong chuỗi, giá trị gia tăng (VA), chi phí trung gian (IC), lợi nhuận gộp (GPr), và quản trị chuỗi giá trị. Ngoài ra, các công cụ phân tích như lập sơ đồ chuỗi giá trị, phân tích chi phí – lợi nhuận, và đánh giá tác động môi trường – xã hội cũng được áp dụng.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thống kê tỉnh Sơn La, các tài liệu nghiên cứu liên quan và số liệu ngành hàng Sơn Tra. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại 4 xã trọng điểm huyện Bắc Yên, phỏng vấn các tác nhân trong chuỗi giá trị gồm hộ trồng, người thu gom, bán buôn, chế biến, bán lẻ và người tiêu dùng.

• Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên. Tổng số phiếu điều tra khoảng 110 hộ trồng Sơn Tra, 10 người thu gom, 5 người bán buôn, 5 người bán lẻ và 10 người tiêu dùng. Ngoài ra, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ kỹ thuật của công ty chế biến địa phương để thu thập thông tin chuyên sâu.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích chi phí – lợi nhuận theo mô hình Kaplinsky và Morris (2001) để đánh giá hiệu quả kinh tế của từng tác nhân trong chuỗi. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel và SPSS để phân tích thống kê và mô hình hóa.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2013-2014, tập trung khảo sát thực địa, thu thập và xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô sản xuất và phát triển diện tích Sơn Tra: Diện tích trồng Sơn Tra tại huyện Bắc Yên tăng từ khoảng 500 ha năm 2010 lên gần 1.200 ha năm 2013, với sản lượng đạt khoảng 1.500 tấn/năm. Năng suất trung bình đạt 1,25 tấn/ha, cho thấy tiềm năng phát triển cây trồng bản địa này.

2. Cơ cấu và hiệu quả các tác nhân trong chuỗi giá trị: Hộ trồng Sơn Tra chiếm tỷ lệ lớn nhất trong chuỗi, với chi phí trung gian chiếm khoảng 60% tổng chi phí sản xuất. Người thu gom và bán buôn chiếm khoảng 20% lợi nhuận chuỗi, trong khi nhà chế biến và bán lẻ chiếm phần còn lại. Lợi nhuận gộp của hộ trồng đạt khoảng 15 triệu đồng/ha/năm, trong khi lợi nhuận của nhà chế biến cao hơn, khoảng 30 triệu đồng/năm.

3. Tình hình chế biến và tiêu thụ sản phẩm: Hiện có khoảng 3 cơ sở chế biến quy mô nhỏ tại huyện Bắc Yên, sản xuất các sản phẩm như rượu vang, dấm, ô mai và Sơn Tra khô. Kênh tiêu thụ chủ yếu là thị trường nội địa với khoảng 70% sản phẩm tiêu thụ qua thương lái và bán buôn, còn lại là bán lẻ trực tiếp.

4. Yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị: Các yếu tố tự nhiên như địa hình dốc, khí hậu á nhiệt đới vùng cao tạo thuận lợi cho cây Sơn Tra phát triển. Tuy nhiên, khó khăn về vốn, kỹ thuật canh tác, thiếu liên kết giữa các tác nhân và thị trường đầu ra chưa ổn định là những thách thức lớn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chuỗi giá trị cây Sơn Tra tại huyện Bắc Yên đang trong giai đoạn phát triển ban đầu với quy mô sản xuất tăng nhanh nhưng hiệu quả kinh tế chưa cao do phân tán và thiếu liên kết. So với các nghiên cứu chuỗi giá trị nông sản khác tại Việt Nam như chuỗi giá trị cây thanh long hay cây luồng, Sơn Tra có tiềm năng lớn nhưng cần cải thiện quản trị chuỗi và nâng cao kỹ thuật chế biến.

Biểu đồ phân phối lợi nhuận theo từng tác nhân trong chuỗi có thể minh họa rõ sự chênh lệch lợi nhuận giữa hộ trồng và các khâu chế biến, bán buôn. Bảng phân tích chi phí – lợi nhuận cho thấy chi phí đầu tư ban đầu của hộ trồng chiếm tỷ trọng lớn, trong khi lợi nhuận thu được chưa tương xứng, phản ánh sự cần thiết của hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

Ngoài ra, việc phát triển chuỗi giá trị Sơn Tra còn góp phần bảo vệ môi trường, chống xói mòn đất và duy trì đa dạng sinh học vùng Tây Bắc. Sự tham gia của các tổ chức như FAO và các cơ quan địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi cho nghiên cứu và phát triển sản phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị: Xây dựng mô hình hợp tác xã hoặc tổ hợp tác giữa các hộ trồng, thu gom, chế biến và thương lái nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm tiêu thụ qua kênh liên kết lên 50% trong vòng 3 năm.

2. Hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc và chế biến Sơn Tra cho người dân và các tác nhân trong chuỗi. Thời gian thực hiện trong 2 năm đầu, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với các viện nghiên cứu thực hiện.

3. Phát triển sản phẩm đa dạng và nâng cao chất lượng: Khuyến khích đầu tư công nghệ chế biến hiện đại để sản xuất các sản phẩm giá trị gia tăng như rượu vang, dấm, ô mai đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và xuất khẩu. Mục tiêu tăng giá trị sản phẩm lên 20% trong 5 năm.

4. Xây dựng hệ thống thông tin thị trường: Thiết lập kênh thông tin thị trường minh bạch, giúp các tác nhân cập nhật giá cả, nhu cầu và xu hướng tiêu dùng, giảm rủi ro trong sản xuất và kinh doanh. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý địa phương và tổ chức ngành nghề.

5. Chính sách hỗ trợ tài chính: Khuyến khích các ngân hàng và tổ chức tín dụng cung cấp các gói vay ưu đãi cho người trồng và doanh nghiệp chế biến Sơn Tra nhằm giải quyết khó khăn về vốn. Thời gian triển khai trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách nông nghiệp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển cây trồng bản địa, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị và phát triển kinh tế nông thôn vùng Tây Bắc.

2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực chế biến nông sản: Thông tin chi tiết về chuỗi giá trị, chi phí – lợi nhuận và các rào cản giúp doanh nghiệp đánh giá tiềm năng đầu tư và phát triển sản phẩm từ cây Sơn Tra.

3. Hợp tác xã, tổ hợp tác và người nông dân trồng Sơn Tra: Nghiên cứu cung cấp kiến thức về quản lý chuỗi giá trị, kỹ thuật canh tác và cơ hội nâng cao thu nhập thông qua liên kết và phát triển sản phẩm.

4. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển nông nghiệp: Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về chuỗi giá trị nông sản, phát triển bền vững và bảo vệ môi trường tại các vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

1. Chuỗi giá trị cây Sơn Tra gồm những khâu nào?
   Chuỗi giá trị bao gồm các khâu chính: trồng và chăm sóc, thu hoạch, thu gom, chế biến, bán buôn, bán lẻ và tiêu dùng cuối cùng. Mỗi khâu đóng góp giá trị gia tăng và có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế.

2. Hiệu quả kinh tế của người trồng Sơn Tra như thế nào?
   Người trồng đạt lợi nhuận gộp khoảng 15 triệu đồng/ha/năm, tuy nhiên chi phí đầu tư ban đầu cao và hiệu quả chưa tối ưu do thiếu kỹ thuật và liên kết. Việc cải thiện kỹ thuật và tổ chức sản xuất sẽ giúp tăng lợi nhuận.

3. Các sản phẩm chế biến từ Sơn Tra phổ biến là gì?
   Các sản phẩm chính gồm rượu vang Sơn Tra, rượu ngâm, dấm, ô mai và Sơn Tra khô dùng trong Đông y. Những sản phẩm này có tiềm năng phát triển thị trường nội địa và xuất khẩu nếu nâng cao chất lượng và quy mô sản xuất.

4. Khó khăn lớn nhất trong phát triển chuỗi giá trị Sơn Tra là gì?
   Khó khăn gồm thiếu vốn đầu tư, kỹ thuật chế biến còn hạn chế, thiếu sự liên kết giữa các tác nhân và thị trường tiêu thụ chưa ổn định. Ngoài ra, địa hình đồi núi và điều kiện khí hậu cũng gây khó khăn cho sản xuất.

5. Làm thế nào để nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi?
   Nâng cao giá trị gia tăng cần tập trung vào cải tiến kỹ thuật trồng và chế biến, phát triển sản phẩm đa dạng, xây dựng liên kết chuỗi giá trị, đồng thời phát triển thị trường và hệ thống thông tin minh bạch để giảm chi phí và tăng lợi nhuận.

Kết luận

• Phân tích chuỗi giá trị cây Sơn Tra tại huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La cho thấy tiềm năng phát triển lớn với diện tích trồng tăng gần 2,5 lần trong 3 năm.
• Hiệu quả kinh tế của các tác nhân trong chuỗi còn thấp và phân bố không đồng đều, đòi hỏi tăng cường liên kết và hỗ trợ kỹ thuật.
• Chuỗi giá trị Sơn Tra góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế nông thôn, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào liên kết chuỗi, đào tạo kỹ thuật, phát triển sản phẩm và hỗ trợ tài chính nhằm thúc đẩy phát triển bền vững.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông nghiệp đặc thù và là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng chuỗi giá trị Sơn Tra nhằm khai thác tối đa tiềm năng kinh tế – xã hội của cây trồng bản địa này.