Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nông nghiệp bền vững và đa dạng hóa cây trồng, cây Sả đã trở thành một trong những loại cây dược liệu có tiềm năng kinh tế lớn tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định. Với diện tích trồng hơn 22 ha và sự tham gia của khoảng 150 hộ dân, cây Sả không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân mà còn tạo ra giá trị gia tăng thông qua các hoạt động chế biến tinh dầu phục vụ nhiều ngành công nghiệp như y học, mỹ phẩm và bảo vệ thực vật. Tuy nhiên, việc phát triển chuỗi giá trị cây Sả tại địa phương vẫn còn mang tính tự phát, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích và đánh giá hiệu quả chuỗi giá trị cây Sả trên địa bàn huyện Tuy Phước trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất mô hình liên kết chuỗi giá trị hợp lý và các giải pháp nâng cao hiệu quả khai thác chuỗi giá trị. Nghiên cứu tập trung vào ba xã có diện tích trồng Sả lớn nhất là Phước Hiệp, Phước Hưng và Phước Thành, với phạm vi thời gian khảo sát từ tháng 6/2020 đến tháng 3/2021. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển bền vững ngành dược liệu địa phương, góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter (1980, 1985), trong đó chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động từ thiết kế, sản xuất, phân phối đến tiêu thụ sản phẩm nhằm tạo ra giá trị gia tăng. Chuỗi giá trị bao gồm năm hoạt động chính: cung ứng đầu vào, sản xuất, phân phối, marketing - bán hàng và dịch vụ hỗ trợ, cùng bốn hoạt động hỗ trợ khác như quản trị nhân sự và phát triển công nghệ. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích chuỗi giá trị toàn cầu của Kaplinsky và Morris (2001), nhấn mạnh sự phối hợp giữa các tác nhân trong chuỗi nhằm tối đa hóa giá trị.

Các khái niệm chính bao gồm: chuỗi cung ứng, chuỗi nông sản thực phẩm, tác nhân trong chuỗi giá trị (nhà cung cấp đầu vào, nhà sản xuất, người thu gom, nhà chế biến, người tiêu thụ và người tiêu dùng), cũng như các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả chuỗi giá trị. Phân tích SWOT được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của chuỗi giá trị cây Sả tại địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương như UBND huyện Tuy Phước, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài nguyên và Môi trường, cùng các văn bản pháp luật liên quan đến phát triển dược liệu. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát thực địa và phỏng vấn 107 tác nhân tham gia chuỗi giá trị cây Sả, bao gồm hộ nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp tại ba xã trọng điểm.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ, sơ đồ hóa chuỗi giá trị, phân tích chi phí - lợi ích và phân tích SWOT. Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn dựa trên quy mô trồng Sả tại địa phương nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2020 đến tháng 3/2021, tập trung phân tích chuỗi giá trị trong giai đoạn 2018-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình sản xuất kinh doanh cây Sả: Diện tích trồng Sả tại huyện Tuy Phước đạt khoảng 22 ha với hơn 150 hộ tham gia, tập trung chủ yếu tại ba xã Phước Hiệp, Phước Hưng và Phước Thành. Năng suất trung bình đạt khoảng 10 tấn/ha/năm, cao hơn nhiều so với các cây trồng chủ lực khác như lúa và rau màu. Giá trị kinh tế thu được từ cây Sả ước tính đạt 143,6 triệu đồng/ha/năm, gấp 3-10 lần so với trồng lúa.

  2. Phân tích chuỗi giá trị cây Sả: Chuỗi giá trị gồm các tác nhân chính: nhà cung cấp đầu vào, người sản xuất, người thu gom, nhà chế biến và người tiêu thụ. Lợi nhuận phân bổ không đồng đều, trong đó người chế biến và người tiêu thụ chiếm tỷ trọng lợi nhuận cao nhất, khoảng 40-50%, trong khi người nông dân chỉ nhận được khoảng 20-25%. Chi phí sản xuất trung bình của hộ trồng Sả là 30 triệu đồng/ha/năm, trong khi lợi nhuận ròng đạt khoảng 40 triệu đồng/ha/năm.

  3. Môi trường và các yếu tố ảnh hưởng: Các yếu tố khách quan như chính sách hỗ trợ của Nhà nước, điều kiện tự nhiên thuận lợi với nguồn nước dồi dào từ sông Kôn và sông Hà Thanh, cùng sự phát triển khoa học kỹ thuật đã tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển chuỗi giá trị. Tuy nhiên, các yếu tố chủ quan như trình độ kỹ thuật canh tác, nhận thức của người dân và sự liên kết lỏng lẻo giữa các tác nhân trong chuỗi còn hạn chế hiệu quả khai thác giá trị.

  4. Liên kết chuỗi và quản trị: Mối liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị còn yếu, đặc biệt là giữa người sản xuất và các khâu trung gian. Sự thiếu hụt các mô hình hợp tác và liên kết bền vững dẫn đến phân phối lợi ích không công bằng và giảm động lực phát triển chuỗi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy cây Sả có tiềm năng kinh tế vượt trội so với các cây trồng truyền thống, phù hợp với điều kiện đất đai và khí hậu của huyện Tuy Phước. Tuy nhiên, sự phân bổ lợi nhuận không đồng đều giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị làm giảm hiệu quả kinh tế của người nông dân, tương tự với các nghiên cứu về chuỗi giá trị dược liệu tại các địa phương khác. Việc thiếu liên kết chặt chẽ và quản trị chuỗi còn hạn chế khả năng nâng cấp chuỗi giá trị và phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ lợi nhuận giữa các tác nhân và bảng so sánh chi phí - lợi nhuận của từng khâu trong chuỗi. So sánh với các nghiên cứu về chuỗi giá trị dược liệu như cây Diệp Hạ Châu tại Phú Yên cho thấy, việc tăng cường liên kết và áp dụng công nghệ là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch vùng trồng Sả tập trung, chuyên canh: Đề nghị chính quyền địa phương phối hợp với các cơ quan chuyên môn xây dựng quy hoạch vùng trồng Sả ổn định, tập trung tại các xã có điều kiện đất đai và khí hậu phù hợp, nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm, chủ thể thực hiện là UBND huyện và Sở Nông nghiệp.

  2. Áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ tiên tiến: Khuyến khích người dân và doanh nghiệp áp dụng các kỹ thuật canh tác, thu hái, sơ chế và chiết xuất tinh dầu theo tiêu chuẩn GACP-WHO để nâng cao chất lượng sản phẩm và giá trị gia tăng. Thời gian triển khai trong 1-2 năm, chủ thể là các trung tâm nghiên cứu và hợp tác xã.

  3. Nâng cấp chất lượng sản phẩm và đa dạng hóa sản phẩm chế biến: Đầu tư phát triển các sản phẩm chế biến từ cây Sả như tinh dầu, mỹ phẩm, phân bón hữu cơ vi sinh từ bã thải nhằm tạo chu trình khép kín và tăng giá trị kinh tế. Chủ thể thực hiện là doanh nghiệp và hợp tác xã, thời gian 3 năm.

  4. Tăng cường liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi: Xây dựng mô hình liên kết bền vững giữa người sản xuất, thu gom, chế biến và tiêu thụ nhằm phân phối lợi ích công bằng, giảm rủi ro và nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị. Chủ thể là các tổ chức chính quyền, hợp tác xã và doanh nghiệp, thời gian 1-2 năm.

  5. Hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi: Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ tín dụng, đào tạo kỹ thuật và xúc tiến thương mại cho các tác nhân trong chuỗi giá trị cây Sả nhằm thúc đẩy phát triển bền vững. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là các cơ quan quản lý nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người nông dân và hợp tác xã trồng cây Sả: Nghiên cứu cung cấp thông tin về hiệu quả kinh tế, kỹ thuật canh tác và các mô hình liên kết chuỗi giúp người nông dân nâng cao thu nhập và phát triển bền vững.

  2. Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh dược liệu: Luận văn phân tích chi tiết chuỗi giá trị, giúp doanh nghiệp hiểu rõ các khâu trong chuỗi, từ đó tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển ngành dược liệu, quy hoạch vùng trồng và thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị tại địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, nông nghiệp: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp phân tích chuỗi giá trị, ứng dụng thực tiễn trong phát triển ngành dược liệu, đồng thời góp phần mở rộng nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị cây Sả gồm những khâu nào?
    Chuỗi giá trị cây Sả bao gồm các khâu chính: cung cấp đầu vào (giống, phân bón), sản xuất (trồng trọt), thu gom, chế biến (sơ chế, chiết xuất tinh dầu) và tiêu thụ (bán buôn, bán lẻ). Mỗi khâu đều đóng góp giá trị gia tăng cho sản phẩm cuối cùng.

  2. Hiệu quả kinh tế của cây Sả so với cây trồng khác ra sao?
    Cây Sả có hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với cây lúa và rau màu, với lợi nhuận ước tính khoảng 143,6 triệu đồng/ha/năm, gấp 3-10 lần so với trồng lúa, nhờ khả năng thích ứng với điều kiện khô hạn và giá trị sản phẩm đa dạng.

  3. Nguyên nhân nào khiến lợi nhuận phân bổ không đồng đều trong chuỗi?
    Nguyên nhân chính là sự liên kết yếu giữa các tác nhân, đặc biệt là người nông dân với các khâu trung gian và chế biến, dẫn đến người nông dân nhận được tỷ lệ lợi nhuận thấp hơn so với các khâu khác trong chuỗi.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển chuỗi giá trị cây Sả?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách nhà nước, điều kiện tự nhiên, công nghệ và thị trường; cùng yếu tố chủ quan như trình độ kỹ thuật, nhận thức của người dân và mức độ liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị cây Sả?
    Các giải pháp gồm quy hoạch vùng trồng tập trung, áp dụng công nghệ tiên tiến, nâng cấp chất lượng sản phẩm, tăng cường liên kết chuỗi và hỗ trợ tài chính từ nhà nước nhằm tạo điều kiện phát triển bền vững.

Kết luận

  • Cây Sả tại huyện Tuy Phước có tiềm năng kinh tế lớn với lợi nhuận cao và khả năng thích ứng tốt với điều kiện tự nhiên địa phương.
  • Chuỗi giá trị cây Sả gồm nhiều tác nhân nhưng phân phối lợi nhuận chưa công bằng, người nông dân còn thiệt thòi.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả chuỗi, trong đó liên kết giữa các tác nhân còn yếu là điểm nghẽn chính.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quy hoạch vùng trồng, áp dụng công nghệ, nâng cấp sản phẩm và tăng cường liên kết chuỗi nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế.
  • Tiếp theo, cần triển khai các mô hình liên kết chuỗi giá trị và chính sách hỗ trợ đồng bộ để phát triển bền vững ngành dược liệu cây Sả tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển chuỗi giá trị cây Sả bền vững và nâng cao thu nhập cho người nông dân tại huyện Tuy Phước!