Tổng quan nghiên cứu

Di sản văn hóa (DSVH) là tài sản vô giá, mang đậm bản sắc lịch sử, văn hóa và khoa học của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, DSVH bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia. Tuy nhiên, theo thời gian, nhiều di tích đã bị xuống cấp, biến dạng và mất mát các yếu tố gốc cấu thành, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giá trị nguyên bản của di sản. Việc cải tạo, trùng tu nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích trở thành nhiệm vụ cấp thiết của các nhà quản lý và chủ đầu tư.

Luận văn tập trung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quá trình thiết kế và thi công dự án cải tạo, trùng tu DSVH, với phạm vi khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Đồng Tháp trong giai đoạn từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023. Mục tiêu nghiên cứu bao gồm xác định, đo lường các nhân tố tác động, xây dựng mô hình đánh giá phương án thiết kế và thi công phù hợp, đồng thời đề xuất giải pháp tối ưu cho chủ đầu tư và đơn vị quản lý.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án cải tạo di sản, góp phần bảo tồn các yếu tố gốc, đồng thời hỗ trợ ra quyết định minh bạch, khoa học thông qua công cụ lựa chọn theo ưu điểm (CBA). Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn cho các dự án trùng tu di tích, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội thông qua bảo tồn di sản văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu liên quan đến quản lý xây dựng, bảo tồn di sản và ra quyết định dự án. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Phương pháp thống kê nhằm rút gọn tập biến quan sát thành các nhóm nhân tố chính, giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thiết kế và thi công dự án cải tạo, trùng tu DSVH. Các khái niệm chính bao gồm: yếu tố gốc cấu thành di tích, kỹ thuật thi công, tài chính và môi trường, chất lượng và quy định chung.

  2. Phương pháp lựa chọn theo ưu điểm (CBA - Choosing By Advantages): Công cụ hỗ trợ ra quyết định minh bạch, hợp tác, dựa trên việc đánh giá tầm quan trọng của các lợi thế từng phương án thiết kế và thi công. CBA giúp chủ đầu tư và đơn vị quản lý lựa chọn phương án phù hợp nhất dựa trên các tiêu chí cụ thể và chi phí liên quan.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: yếu tố gốc cấu thành di tích, thiết kế bảo tồn, kỹ thuật thi công truyền thống, ngân sách dự án, và các quy định pháp luật về bảo tồn di sản văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bảng câu hỏi với thang đo Likert 5 mức độ, gửi đến các chuyên gia, cán bộ quản lý, nhà thiết kế và thi công có kinh nghiệm trong lĩnh vực cải tạo, trùng tu DSVH tại Thành phố Hồ Chí Minh và Đồng Tháp. Cỡ mẫu khảo sát được xác định khoảng 4-5 lần số biến quan sát, với phương pháp lấy mẫu thuận tiện.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS, bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá EFA để xác định các nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả dự án. Tiếp đó, mô hình lựa chọn phương án thiết kế và thi công được xây dựng dựa trên phương pháp CBA, gồm 7 bước từ xác định lựa chọn thay thế đến đánh giá chi phí và ưu điểm.

Quy trình nghiên cứu gồm ba giai đoạn chính: xác định vấn đề và mục tiêu nghiên cứu, thiết kế bảng câu hỏi và khảo sát, thu thập và phân tích dữ liệu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2023, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xếp hạng các nhân tố ảnh hưởng: Kết quả khảo sát cho thấy bốn nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quá trình thiết kế và thi công dự án cải tạo, trùng tu DSVH gồm:

    • Bảo tồn yếu tố gốc (mean khoảng 4.3/5)
    • Kỹ thuật thiết kế và thi công (mean khoảng 4.1/5)
    • Tài chính và môi trường (mean khoảng 3.9/5)
    • Chất lượng và quy định chung (mean khoảng 3.8/5)

  2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Hệ số KMO đạt 0.82, kiểm định Bartlett có ý nghĩa thống kê (Sig. < 0.05), phương sai trích đạt 62%, cho thấy dữ liệu phù hợp để phân tích nhân tố. Các biến quan sát được gom nhóm thành 4 nhân tố chính tương ứng với các nhóm trên, với hệ số tải nhân tố (factor loading) đều trên 0.5, đảm bảo ý nghĩa thực tiễn.

  3. Ứng dụng phương pháp CBA: Áp dụng CBA trong lựa chọn nhà thầu thi công dự án cải tạo di tích Đình Tân Phú Trung, Đồng Tháp, kết quả cho thấy phương án lựa chọn dựa trên ưu điểm và chi phí hợp lý giúp nhà thầu đưa ra quyết định kịp thời, phù hợp với tầm quan trọng của từng lợi thế. Điểm CBA của các nhà thầu dao động từ 75 đến 89, trong khi chi phí thi công được kiểm soát trong phạm vi ngân sách dự kiến.

Thảo luận kết quả

Việc bảo tồn yếu tố gốc được đánh giá là nhân tố quan trọng nhất, phản ánh sự ưu tiên của các chuyên gia và nhà quản lý trong việc giữ gìn giá trị lịch sử, văn hóa và thẩm mỹ của di tích. Kỹ thuật thiết kế và thi công truyền thống được xem là yếu tố then chốt đảm bảo tính bền vững và phù hợp với đặc điểm di tích, đồng thời giảm thiểu rủi ro biến dạng.

Tài chính và môi trường cũng đóng vai trò quan trọng, bởi nguồn lực tài chính hạn chế có thể gây chậm trễ hoặc giảm chất lượng thi công, trong khi các yếu tố môi trường như biến đổi khí hậu, vị trí địa lý ảnh hưởng đến phương án bảo tồn và vật liệu sử dụng. Chất lượng và quy định chung liên quan đến việc tuân thủ các tiêu chuẩn pháp luật và quy trình quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả dự án.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng nhấn mạnh bảo tồn nguyên trạng, sử dụng kỹ thuật truyền thống và áp dụng công cụ ra quyết định minh bạch. Việc sử dụng CBA tạo ra môi trường hợp tác, giảm thiểu sai sót và tăng tính khách quan trong lựa chọn phương án thiết kế và thi công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng trung bình của từng nhân tố, bảng ma trận tải nhân tố EFA và bảng so sánh điểm CBA cùng chi phí của các nhà thầu, giúp minh họa rõ ràng các kết quả phân tích.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bảo tồn yếu tố gốc: Chủ đầu tư và đơn vị quản lý cần ưu tiên các giải pháp thiết kế và thi công bảo tồn tối đa các yếu tố gốc cấu thành di tích, đảm bảo giữ nguyên trạng về mặt bằng, không gian và dấu ấn lịch sử. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia di sản và kỹ thuật xây dựng.

  2. Áp dụng kỹ thuật thi công truyền thống kết hợp công nghệ hiện đại: Khuyến khích sử dụng vật liệu truyền thống và kỹ thuật thi công phù hợp với đặc điểm di tích, đồng thời ứng dụng công nghệ số trong khảo sát và giám sát thi công để nâng cao chất lượng và hiệu quả. Chủ thể thực hiện là đơn vị thi công và tư vấn thiết kế, trong vòng 1 năm.

  3. Quản lý tài chính minh bạch và hiệu quả: Thiết lập hệ thống quản lý ngân sách rõ ràng, theo dõi chi phí sát sao, đảm bảo nguồn vốn được sử dụng đúng mục đích và kịp thời. Chủ đầu tư phối hợp với đơn vị quản lý dự án thực hiện trong suốt quá trình thi công.

  4. Sử dụng công cụ ra quyết định CBA trong lựa chọn phương án: Áp dụng phương pháp CBA để đánh giá và lựa chọn nhà thầu, phương án thiết kế và thi công phù hợp dựa trên các tiêu chí ưu điểm và chi phí, giúp tăng tính minh bạch và hiệu quả quyết định. Chủ đầu tư và đơn vị quản lý dự án triển khai trong giai đoạn chuẩn bị dự án.

  5. Đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về bảo tồn di sản, kỹ thuật thi công và quản lý dự án cho cán bộ quản lý, kỹ sư và công nhân thi công nhằm nâng cao chất lượng công tác trùng tu. Thời gian thực hiện liên tục, ưu tiên trong 6 tháng đầu năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án cải tạo, trùng tu di sản văn hóa: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và công cụ ra quyết định giúp chủ đầu tư lựa chọn phương án thiết kế và thi công phù hợp, tối ưu chi phí và bảo tồn giá trị di tích.

  2. Đơn vị quản lý di sản văn hóa: Các cơ quan quản lý có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng tiêu chí đánh giá, giám sát và quản lý dự án trùng tu, nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

  3. Chuyên gia thiết kế và thi công trong lĩnh vực bảo tồn di sản: Tài liệu giúp các chuyên gia hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng, áp dụng kỹ thuật thi công truyền thống kết hợp công nghệ hiện đại, đồng thời sử dụng phương pháp CBA trong lựa chọn phương án.

  4. Sinh viên, học viên ngành Quản lý xây dựng và Bảo tồn di sản: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn trong lĩnh vực cải tạo, trùng tu di sản văn hóa, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phải bảo tồn yếu tố gốc trong dự án cải tạo di sản?
    Bảo tồn yếu tố gốc giúp giữ nguyên giá trị lịch sử, văn hóa và thẩm mỹ của di tích, tránh làm mất đi đặc trưng và dấu ấn lịch sử quan trọng. Việc này được quy định rõ trong Luật Di sản Văn hóa và các văn bản pháp luật liên quan.

  2. Phương pháp CBA có ưu điểm gì trong lựa chọn phương án thiết kế và thi công?
    CBA tạo môi trường ra quyết định minh bạch, dựa trên đánh giá ưu điểm và chi phí cụ thể, giúp giảm thiểu sai sót, tăng tính hợp tác và lựa chọn phương án phù hợp nhất với mục tiêu dự án.

  3. Làm thế nào để đảm bảo kỹ thuật thi công phù hợp với di tích?
    Cần sử dụng kỹ thuật thi công truyền thống, vật liệu phù hợp với đặc điểm di tích, đồng thời áp dụng công nghệ khảo sát và giám sát hiện đại để đảm bảo tính chính xác và bền vững trong quá trình thi công.

  4. Nguồn tài chính ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả dự án cải tạo di sản?
    Nguồn tài chính đủ và được quản lý minh bạch giúp đảm bảo tiến độ, chất lượng thi công và khả năng ứng phó với các rủi ro phát sinh, từ đó nâng cao hiệu quả tổng thể của dự án.

  5. Phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm những địa phương nào?
    Nghiên cứu tập trung khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Đồng Tháp, thu thập dữ liệu từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023, nhằm phản ánh thực trạng và đặc điểm quản lý, thi công cải tạo di sản tại các khu vực này.

Kết luận

  • Xác định bốn nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả thiết kế và thi công dự án cải tạo, trùng tu di sản văn hóa: bảo tồn yếu tố gốc, kỹ thuật thi công, tài chính và môi trường, chất lượng và quy định chung.
  • Áp dụng thành công phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA) và lựa chọn theo ưu điểm (CBA) trong nghiên cứu và thực tiễn dự án Đình Tân Phú Trung.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, thiết kế và thi công dự án cải tạo di sản, góp phần bảo tồn giá trị lịch sử và phát triển kinh tế - xã hội.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và công cụ hỗ trợ ra quyết định minh bạch, phù hợp cho chủ đầu tư và đơn vị quản lý di sản.
  • Khuyến nghị tiếp tục đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng công nghệ hiện đại trong bảo tồn di sản, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu trong các khu vực khác.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu, cần mở rộng khảo sát tại các địa phương khác, ứng dụng công nghệ số trong giám sát thi công và đánh giá tác động lâu dài của các dự án cải tạo di sản. Chủ đầu tư và đơn vị quản lý được khuyến khích áp dụng mô hình đánh giá và phương pháp CBA để nâng cao hiệu quả dự án. Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp này để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa một cách bền vững.