Tổng quan nghiên cứu

Di sản văn hóa phi vật thể là một phần quan trọng trong kho tàng văn hóa của nhân loại, đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn bản sắc dân tộc và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Bình Định, di sản văn hóa phi vật thể như Võ cổ truyền Bình Định, Bài Chòi và Hát Bội đã được công nhận cấp quốc gia, góp phần làm phong phú đời sống văn hóa và tinh thần của cộng đồng. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của xã hội hiện đại, các giá trị này đang đứng trước nguy cơ mai một do sự thay đổi trong quan điểm sống và cách thưởng thức văn hóa, đặc biệt là ở thế hệ trẻ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia trên địa bàn tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2010-2018, đồng thời đề xuất các giải pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Nghiên cứu có phạm vi không gian tập trung tại tỉnh Bình Định, với dữ liệu thu thập và phân tích chủ yếu trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2018. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, góp phần phát triển kinh tế du lịch và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về di sản văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thực hiện và giám sát công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững và phù hợp với xu thế toàn cầu hóa.
  • Lý thuyết bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể: Tập trung vào việc duy trì, truyền dạy và phát triển các giá trị văn hóa phi vật thể thông qua các hoạt động sưu tầm, kiểm kê, giáo dục, tuyên truyền và xã hội hóa.
  • Khái niệm chính: Di sản văn hóa phi vật thể, quản lý nhà nước, bảo tồn, phát huy giá trị, xã hội hóa, nghệ nhân ưu tú.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp và phương pháp lịch sử - logic để đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể tại Bình Định. Dữ liệu được thu thập từ các nguồn chính thức như báo cáo của ngành văn hóa, các văn bản pháp luật, kế hoạch bảo tồn, các dự án đầu tư và kết quả khảo sát thực tế tại địa phương. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm đội ngũ cán bộ quản lý, nghệ nhân và các tổ chức liên quan, được chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng chủ chốt. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2010 đến 2018, với một số dữ liệu bổ sung trước và sau giai đoạn này để đảm bảo tính hệ thống và toàn diện. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính kết hợp định lượng, sử dụng thống kê mô tả và so sánh các chỉ số quản lý qua các năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể tại Bình Định còn nhiều hạn chế: Việc xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan còn chậm trễ, chưa đồng bộ; sự phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao. Theo báo cáo, chỉ khoảng 60% các văn bản hướng dẫn được thực hiện đầy đủ và kịp thời trong giai đoạn 2010-2018.

  2. Nguồn lực đầu tư cho bảo tồn và phát huy di sản chưa tương xứng: Ngân sách nhà nước dành cho các hoạt động bảo tồn chiếm khoảng 30% tổng nhu cầu thực tế, trong khi xã hội hóa và huy động nguồn lực bên ngoài còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến khả năng duy trì và phát triển các di sản như Võ cổ truyền, Bài Chòi và Hát Bội.

  3. Đội ngũ cán bộ quản lý và nghệ nhân được đào tạo bài bản nhưng thiếu tính sáng tạo và năng động: Khoảng 75% cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn phù hợp, tuy nhiên, nhiều cán bộ còn mang tính rập khuôn trong thực thi công việc, chưa phát huy được vai trò đổi mới sáng tạo trong quản lý.

  4. Hoạt động tuyên truyền, quảng bá và giáo dục pháp luật về di sản văn hóa phi vật thể được quan tâm nhưng chưa đạt hiệu quả tối ưu: Các chương trình tuyên truyền chỉ tiếp cận được khoảng 50% dân số địa phương, đặc biệt là giới trẻ, dẫn đến nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong hệ thống văn bản pháp luật và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước. So sánh với kinh nghiệm của tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa, nơi đã xây dựng kế hoạch bảo tồn chi tiết và tổ chức các hoạt động đào tạo, tuyên truyền hiệu quả hơn, Bình Định còn nhiều điểm cần hoàn thiện. Việc đầu tư tài chính chưa đủ mạnh và chưa khai thác hiệu quả nguồn lực xã hội hóa cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả bảo tồn. Đội ngũ cán bộ quản lý cần được nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và truyền thông. Việc tuyên truyền chưa sâu rộng, đặc biệt là chưa thu hút được sự quan tâm của thế hệ trẻ, làm giảm khả năng kế thừa và phát triển di sản. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện văn bản pháp luật, biểu đồ phân bổ ngân sách và bảng thống kê số lượng cán bộ được đào tạo qua các năm để minh họa rõ nét hơn các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể: Cần ban hành kịp thời các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật Di sản văn hóa, đảm bảo tính đồng bộ và phù hợp với đặc thù địa phương. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do UBND tỉnh phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì.

  2. Tăng cường đầu tư ngân sách và huy động nguồn lực xã hội hóa: Đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động bảo tồn, khuyến khích các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước tham gia tài trợ, đồng thời nâng mức đầu tư ngân sách nhà nước lên ít nhất 50% nhu cầu thực tế trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định phối hợp với các tổ chức xã hội.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý và nghệ nhân: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý di sản, kỹ năng đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý di sản. Thời gian thực hiện liên tục trong 5 năm, do các cơ sở đào tạo chuyên ngành phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá và giáo dục pháp luật về di sản văn hóa phi vật thể: Phát triển các chương trình truyền thông đa phương tiện, tổ chức các sự kiện văn hóa, liên hoan nghệ thuật nhằm thu hút sự quan tâm của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Thời gian triển khai trong 3 năm, do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các cơ quan truyền thông và giáo dục.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực và công nghệ bảo tồn di sản. Chủ thể thực hiện là UBND tỉnh và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong vòng 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa: Giúp các cấp chính quyền địa phương và trung ương hiểu rõ thực trạng, thách thức và giải pháp quản lý di sản văn hóa phi vật thể, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực văn hóa và quản lý công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể.

  3. Nghệ nhân và cộng đồng sở hữu di sản văn hóa phi vật thể: Nâng cao nhận thức về vai trò của mình trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản, đồng thời tiếp cận các chính sách hỗ trợ và đào tạo.

  4. Các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực văn hóa và du lịch: Tham khảo để phát triển các dự án bảo tồn, quảng bá di sản văn hóa, đồng thời khai thác tiềm năng kinh tế từ các giá trị văn hóa truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể là gì?
    Quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể là hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm bảo vệ, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể thông qua việc xây dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thực hiện và giám sát. Ví dụ, UBND tỉnh Bình Định chịu trách nhiệm quản lý các di sản như Võ cổ truyền, Bài Chòi.

  2. Tại sao cần phải bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể?
    Di sản văn hóa phi vật thể chứa đựng giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và kinh tế, góp phần duy trì bản sắc dân tộc và phát triển kinh tế du lịch. Nếu không được bảo tồn, các giá trị này có thể mai một hoặc thất truyền, làm mất đi nguồn tài nguyên văn hóa quý giá.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý di sản văn hóa phi vật thể tại Bình Định là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu đồng bộ trong văn bản pháp luật, nguồn lực tài chính hạn chế, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, đội ngũ cán bộ còn thiếu sáng tạo và công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, đặc biệt là với giới trẻ.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực xã hội hóa trong bảo tồn di sản?
    Có thể huy động thông qua việc xây dựng các chương trình hợp tác với doanh nghiệp, tổ chức xã hội, vận động tài trợ, tổ chức sự kiện văn hóa, đồng thời tạo môi trường pháp lý thuận lợi để các bên tham gia một cách chủ động và hiệu quả.

  5. Vai trò của nghệ nhân trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể là gì?
    Nghệ nhân là người trực tiếp sáng tạo, lưu giữ và truyền dạy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Việc tôn vinh, đãi ngộ và đào tạo nghệ nhân giúp duy trì và phát triển các loại hình nghệ thuật truyền thống, đồng thời tạo động lực cho thế hệ kế tiếp tiếp tục bảo tồn di sản.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia tại tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2010-2018, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân chủ yếu.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới quản lý nhà nước bao gồm hoàn thiện pháp luật, tăng cường đầu tư, đào tạo nguồn nhân lực, đẩy mạnh tuyên truyền và hợp tác quốc tế.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý nhà nước, nghệ nhân và các tổ chức liên quan trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-5 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Kêu gọi các bên liên quan tích cực tham gia, phối hợp thực hiện nhằm bảo vệ và phát huy bền vững các giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc của tỉnh Bình Định và Việt Nam.