Tổng quan nghiên cứu

Cồng chiêng Tây Nguyên là một trong những nhạc cụ truyền thống đặc sắc, góp phần quan trọng vào nền âm nhạc dân tộc Việt Nam với âm thanh đa dạng, từ trong trẻo đến trầm hùng. Không gian văn hóa Cồng chiêng trải rộng trên 5 tỉnh Tây Nguyên gồm Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng, được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và văn hóa phi vật thể của nhân loại năm 2005. Huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng, với hơn 75% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Lạch, là địa phương nổi bật về du lịch văn hóa Cồng chiêng. Các câu lạc bộ Cồng chiêng của người Lạch tại đây không chỉ giữ gìn giá trị văn hóa mà còn phục vụ nhu cầu thưởng thức văn hóa tinh thần của cộng đồng và du khách.

Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế và du lịch đã đặt ra nhiều thách thức trong công tác quản lý các câu lạc bộ Cồng chiêng, như việc tổ chức biểu diễn chưa chuyên nghiệp, vi phạm bản quyền tác giả, cạnh tranh không lành mạnh và quản lý lỏng lẻo từ phía cơ quan nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động các câu lạc bộ Cồng chiêng của người Lạch tại huyện Lạc Dương trong giai đoạn 2013-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời góp phần phát triển du lịch văn hóa bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước về văn hóa, quản lý hoạt động câu lạc bộ và không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động văn hóa nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững của nền văn hóa dân tộc.

  • Mô hình hoạt động câu lạc bộ văn hóa: Đề cập đến cấu trúc tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và các đặc trưng hoạt động của câu lạc bộ, bao gồm chức năng giáo dục, sáng tạo, giao tiếp và giải trí, nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: Cồng chiêng (nhạc cụ bộ gõ truyền thống, gồm cồng có núm và chiêng không núm), không gian văn hóa Cồng chiêng (bao gồm nhạc cụ, người chơi, lễ hội, địa điểm tổ chức), câu lạc bộ (tổ chức tự nguyện có mục đích hoạt động văn hóa nghệ thuật), nghệ nhân biểu diễn Cồng chiêng (người truyền nghề và biểu diễn), quản lý nhà nước về văn hóa (sự tác động có tổ chức của nhà nước nhằm điều chỉnh hoạt động văn hóa).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp phân tích và tổng hợp, so sánh đối chiếu và định tính nhằm đánh giá thực trạng quản lý các câu lạc bộ Cồng chiêng của người Lạch tại huyện Lạc Dương.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, các công trình nghiên cứu trước đây và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực tế, phỏng vấn sâu với 6 đối tượng gồm cán bộ quản lý văn hóa, chủ nhiệm câu lạc bộ, nghệ nhân và du khách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về số lượng câu lạc bộ, thành viên, cơ sở vật chất, thời gian biểu diễn; xây dựng bảng đối chiếu để so sánh các tiêu chí quản lý qua các năm.

  • Phương pháp so sánh và đối chiếu: Đánh giá sự biến động về số lượng câu lạc bộ, nội dung chương trình, cấp phép hoạt động, cơ sở vật chất và hiệu quả quản lý.

  • Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu nhằm thu thập ý kiến, nhận định về hoạt động, quản lý, khó khăn và đề xuất giải pháp từ các bên liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lấy mẫu phi xác suất có chủ đích, tập trung vào các nhân vật chủ chốt có thông tin hữu ích cho nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn 2013-2018, phỏng vấn sâu diễn ra trong các tháng 8 và 10 năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức câu lạc bộ: Trên địa bàn huyện Lạc Dương hiện có 12 câu lạc bộ Cồng chiêng được cấp phép, trong đó 10 câu lạc bộ hoạt động thường xuyên với số lượng thành viên từ 16 đến 26 người, đáp ứng quy định của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng. Trưởng nhóm thường là nghệ nhân hoặc người có uy tín, chịu sự quản lý của chính quyền địa phương và các cơ quan văn hóa.

  2. Cơ sở vật chất và địa điểm biểu diễn: Diện tích nhà biểu diễn dao động từ 280 đến 450 m2, với không gian phụ trợ như bãi đậu xe và nhà vệ sinh được bố trí nhưng chưa đồng đều, một số câu lạc bộ chưa đảm bảo tiêu chuẩn về diện tích và vệ sinh, gây ảnh hưởng đến môi trường và trải nghiệm khách tham quan.

  3. Thời gian và nội dung biểu diễn: Các câu lạc bộ tuân thủ quy định biểu diễn không quá 22 giờ, nội dung chương trình gồm ba phần: lời giới thiệu, diễn tấu và giao lưu với khán giả, trong đó 30% tiết mục là tác phẩm nguyên gốc, 30% phát triển trên nền nhạc dân tộc và 40% giao lưu nghệ thuật. Trang phục biểu diễn phải là trang phục truyền thống của dân tộc Lạch, không pha trộn trang phục không phù hợp.

  4. Hoạt động kinh tế kèm theo: Các câu lạc bộ kết hợp bán sản vật địa phương như quần áo thổ cẩm, rượu cần, mật ong, thịt heo rừng nhằm tăng thu nhập cho nghệ nhân và thành viên. Thu nhập không ổn định, dao động khoảng 200 nghìn đồng mỗi chương trình biểu diễn, phụ thuộc vào lượng khách.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý các câu lạc bộ Cồng chiêng tại huyện Lạc Dương đã đạt được nhiều thành tựu như tổ chức bộ máy rõ ràng, tuân thủ quy định về số lượng thành viên và nội dung biểu diễn. Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế về cơ sở vật chất chưa đồng bộ, công tác kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ dẫn đến việc một số câu lạc bộ không đảm bảo tiêu chuẩn về diện tích, vệ sinh và an toàn phòng cháy chữa cháy.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về quản lý văn hóa và câu lạc bộ, việc quản lý tại Lạc Dương còn thiếu sự chuyên nghiệp và đào tạo bài bản cho đội ngũ cán bộ quản lý, dẫn đến khó khăn trong xử lý vi phạm và hướng dẫn hoạt động. Mặt khác, sự phát triển du lịch tạo áp lực tăng cường quản lý nhằm bảo vệ giá trị văn hóa truyền thống, tránh thương mại hóa quá mức làm mai một bản sắc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng câu lạc bộ hoạt động qua các năm, bảng so sánh diện tích và cơ sở vật chất giữa các câu lạc bộ, cũng như biểu đồ thu nhập trung bình của nghệ nhân theo từng chương trình biểu diễn. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng phát triển, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý văn hóa, kỹ năng xử lý vi phạm và giao tiếp với nghệ nhân, nhằm nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về câu lạc bộ Cồng chiêng. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng chủ trì.

  2. Nâng cấp cơ sở vật chất biểu diễn: Đầu tư cải tạo, mở rộng diện tích nhà biểu diễn, khu vực phụ trợ như bãi đậu xe, nhà vệ sinh đạt chuẩn, đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy và vệ sinh môi trường. Thực hiện trong vòng 3 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và các câu lạc bộ.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các vi phạm về diện tích, thời gian biểu diễn, nội dung và trang phục biểu diễn theo quy định. Thời gian áp dụng ngay và duy trì liên tục, do Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lạc Dương thực hiện.

  4. Phát triển sản phẩm dịch vụ văn hóa kèm theo biểu diễn: Hỗ trợ các câu lạc bộ xây dựng sản phẩm lưu niệm, dịch vụ du lịch văn hóa thân thiện môi trường, nâng cao chất lượng phục vụ khách du lịch, góp phần tăng thu nhập ổn định cho nghệ nhân. Thời gian triển khai trong 2 năm, phối hợp với các doanh nghiệp du lịch và chính quyền địa phương.

  5. Xây dựng chương trình truyền dạy và bảo tồn nghệ thuật Cồng chiêng: Tổ chức các lớp truyền nghề cho thế hệ trẻ, duy trì và phát huy giá trị văn hóa Cồng chiêng, đồng thời kết hợp với hoạt động du lịch văn hóa để quảng bá rộng rãi. Thực hiện liên tục, do Trung tâm Văn hóa – Thể thao huyện Lạc Dương phối hợp với các câu lạc bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý văn hóa địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, thách thức và giải pháp quản lý các câu lạc bộ Cồng chiêng, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn di sản văn hóa.

  2. Chủ nhiệm và thành viên câu lạc bộ Cồng chiêng: Cung cấp kiến thức về tổ chức, quản lý, quy định pháp luật và kỹ năng vận hành câu lạc bộ, giúp nâng cao chất lượng hoạt động và phát triển bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành văn hóa, du lịch: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý văn hóa truyền thống, bảo tồn di sản phi vật thể và phát triển du lịch văn hóa tại vùng Tây Nguyên.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức du lịch: Hiểu rõ về văn hóa Cồng chiêng và hoạt động câu lạc bộ để phối hợp tổ chức các chương trình biểu diễn, phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, góp phần thu hút khách du lịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần quản lý nhà nước đối với các câu lạc bộ Cồng chiêng?
    Quản lý nhà nước giúp bảo vệ giá trị văn hóa truyền thống, đảm bảo hoạt động câu lạc bộ đúng quy định, tránh thương mại hóa quá mức và duy trì sự phát triển bền vững của di sản văn hóa.

  2. Các câu lạc bộ Cồng chiêng ở Lạc Dương có quy mô như thế nào?
    Mỗi câu lạc bộ có từ 16 đến 26 thành viên, bao gồm nghệ nhân, diễn viên và nhạc công, hoạt động theo quy chế và chịu sự quản lý của chính quyền địa phương và cơ quan văn hóa.

  3. Nội dung biểu diễn Cồng chiêng gồm những phần nào?
    Chương trình biểu diễn gồm ba phần: lời giới thiệu, diễn tấu các tác phẩm nguyên gốc và phát triển trên nền nhạc dân tộc, cùng phần giao lưu nghệ thuật với khán giả, đảm bảo tính truyền thống và hấp dẫn.

  4. Các câu lạc bộ có thu nhập ổn định không?
    Thu nhập của nghệ nhân và câu lạc bộ còn bấp bênh, dao động khoảng 200 nghìn đồng mỗi chương trình biểu diễn, phụ thuộc vào lượng khách và hoạt động bán sản vật địa phương kèm theo.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao chất lượng quản lý câu lạc bộ?
    Tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, nâng cấp cơ sở vật chất, kiểm tra giám sát chặt chẽ, phát triển sản phẩm dịch vụ văn hóa và xây dựng chương trình truyền dạy nghệ thuật Cồng chiêng cho thế hệ trẻ là những giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý các câu lạc bộ Cồng chiêng của người Lạch tại huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng trong giai đoạn 2013-2018.
  • Đã xác định được các điểm mạnh như tổ chức bộ máy rõ ràng, tuân thủ quy định về số lượng thành viên và nội dung biểu diễn, đồng thời chỉ ra những hạn chế về cơ sở vật chất và công tác quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường kiểm tra giám sát và phát triển sản phẩm dịch vụ văn hóa kèm theo biểu diễn.
  • Nghiên cứu góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể Cồng chiêng, đồng thời hỗ trợ phát triển du lịch văn hóa bền vững tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng, nhà quản lý và câu lạc bộ phối hợp triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để đạt hiệu quả cao nhất.

Call to action: Các nhà quản lý văn hóa, chủ nhiệm câu lạc bộ và các bên liên quan nên phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Cồng chiêng của người Lạch, đồng thời phát triển du lịch văn hóa bền vững tại huyện Lạc Dương.