Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh trung học phổ thông quận Bình Tân, TP.HCM

• Tác giả: Trần Thị Thu Dịu
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hữu Long
• Trường học: Học viện Khoa học xã hội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Nhu Cầu Trợ Giúp Tâm Lý Của Học Sinh Trung Học Phổ Thông Tại Bình Tân
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NHU CẦU TRỢ GIÚP TÂM LÝ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
• 1.1.1. Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài
• 1.1.2. Khái niệm nhu cầu
• 1.1.3. Khái niệm trợ giúp tâm lý học đường
• 1.1.4. Khái niệm học sinh Trung học phổ thông
• 1.1.5. Nhu cầu trợ giúp của học sinh trung học phổ thông
• 1.1.6. Khái niệm nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh
• 1.1.7. Một số yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT
• 1.1.7.1. Nhóm yếu tố khách quan
• 1.1.7.2. Nhóm yếu tố chủ quan
• 1.1.8. Tiểu kết chương 1
• 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Tổ chức nghiên cứu
• 2.2. Giai đoạn 1: nghiên cứu lý luận
• 2.3. Giai đoạn 2: điều tra thực trạng
• 2.4. Địa bàn và mẫu nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
• 2.5.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
• 2.5.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
• 2.5.4. Phương pháp thống kê toán học
• 2.6. Tiểu kết chương 2
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ THỰC TRẠNG NHU CẦU TRỢ GIÚP TÂM LÝ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
• 3.1. Đánh giá thực trạng những khó khăn của học sinh THPT
• 3.1.1. Nhóm khó khăn liên quan đến thể chất
• 3.1.2. Nhóm khó khăn trong học tập
• 3.1.3. Nhóm khó khăn trong giao tiếp và các mối quan hệ xã hội
• 3.1.4. Nhóm khó khăn trong giao tiếp với gia đình
• 3.1.5. Nhóm khó khăn trong giải tỏa cảm xúc cá nhân, thiết lập mối quan hệ
• 3.1.6. Khó khăn trong việc thỏa mãn nhu cầu phát triển bản thân
• 3.2. Đánh giá thực trạng từng nhóm nhu cầu của học sinh THPT
• 3.2.1. Những vấn đề liên quan đến sự phát triển thể chất
• 3.2.2. Những vấn đề liên quan đến hoạt động học tập
• 3.2.3. Những vấn đề liên quan đến giao tiếp và các mối quan hệ xã hội
• 3.2.4. Những vấn đề liên quan đến giao tiếp với gia đình
• 3.2.5. Những vấn đề liên quan đến việc giải tỏa cảm xúc cá nhân, thiết lập mối quan hệ
• 3.2.6. Những vấn đề liên quan đến việc thỏa mãn nhu cầu phát triển bản thân
• 3.3. So sánh nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh theo các biến nhân khẩu
• 3.3.1. Thành tích học tập
• 3.3.2. Trường học
• 3.4. Đánh giá nhu cầu của học sinh về đội ngũ, hình thức hỗ trợ
• 3.4.1. Nhu cầu của học sinh về đội ngũ tham gia
• 3.4.2. Nhu cầu của học sinh về đặc điểm của người làm tham vấn
• 3.4.3. Nhu cầu của học sinh về thời điểm/hình thức trợ giúp
• 3.5. Yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT
• 3.5.1. Nhóm yếu tố khách quan
• 3.5.2. Nhóm yếu tố chủ quan
• 3.5.3. Dự báo thay đổi các yếu tố
• 3.6. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về nhu cầu trợ giúp tâm lý

Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh trung học phổ thông (THPT) tại quận Bình Tân, TP. Hồ Chí Minh đang trở thành một vấn đề cấp thiết. Học sinh ở độ tuổi này thường phải đối mặt với nhiều áp lực từ học tập, gia đình và xã hội. Theo nghiên cứu, tình trạng tâm lý học sinh ngày càng trở nên phức tạp với tỷ lệ stress, lo âu và trầm cảm gia tăng. Việc tìm hiểu nhu cầu trợ giúp tâm lý không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn nâng cao hiệu quả học tập của các em. Các trường THPT tại Bình Tân đã thành lập phòng tham vấn tâm lý, nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của học sinh. Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá nhu cầu trợ giúp tâm lý là rất cần thiết.

1.1. Tình trạng tâm lý học sinh

Tình trạng tâm lý học sinh tại Bình Tân cho thấy nhiều em gặp khó khăn trong việc giải tỏa cảm xúc và thiết lập mối quan hệ. Các vấn đề như áp lực học tập, mâu thuẫn gia đình và thiếu sự hỗ trợ từ bạn bè là những yếu tố chính ảnh hưởng đến tâm lý học sinh. Nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiều học sinh cảm thấy cô đơn và không biết cách giải quyết các vấn đề của mình. Điều này dẫn đến việc gia tăng nhu cầu trợ giúp tâm lý từ các chuyên gia. Việc tổ chức các hoạt động hỗ trợ tâm lý tại trường học là cần thiết để giúp học sinh vượt qua những khó khăn này.

II. Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu trợ giúp tâm lý

Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Các yếu tố này có thể chia thành hai nhóm chính: nhóm yếu tố khách quan và nhóm yếu tố chủ quan. Nhóm yếu tố khách quan bao gồm áp lực từ gia đình, bạn bè và môi trường học tập. Trong khi đó, nhóm yếu tố chủ quan liên quan đến nhận thức và cảm xúc của học sinh. Nghiên cứu cho thấy, những học sinh có tình trạng tâm lý không ổn định thường có nhu cầu trợ giúp tâm lý cao hơn. Việc hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp các nhà quản lý giáo dục và chuyên gia tâm lý thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

2.1. Nhóm yếu tố khách quan

Nhóm yếu tố khách quan bao gồm các áp lực từ gia đình và xã hội. Học sinh thường phải đối mặt với kỳ vọng cao từ cha mẹ và thầy cô, điều này tạo ra áp lực học tập lớn. Ngoài ra, môi trường học tập cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tình trạng tâm lý của học sinh. Những trường có chương trình hỗ trợ tâm lý tốt thường giúp học sinh cảm thấy thoải mái hơn và dễ dàng tiếp cận các dịch vụ trợ giúp tâm lý. Việc cải thiện môi trường học tập sẽ góp phần giảm bớt áp lực và nâng cao nhu cầu trợ giúp tâm lý cho học sinh.

III. Đánh giá thực trạng nhu cầu trợ giúp tâm lý

Đánh giá thực trạng nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT tại Bình Tân cho thấy nhiều em chưa được tiếp cận với các dịch vụ hỗ trợ. Mặc dù các trường đã thành lập phòng tham vấn tâm lý, nhưng số lượng học sinh tham gia vẫn còn hạn chế. Nhiều em không biết đến sự tồn tại của các dịch vụ này hoặc cảm thấy ngại ngùng khi tìm kiếm trợ giúp tâm lý. Điều này cho thấy cần có những biện pháp truyền thông hiệu quả hơn để nâng cao nhận thức của học sinh về tâm lý học sinh và các dịch vụ hỗ trợ. Việc tổ chức các buổi hội thảo, chương trình truyền thông sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của trợ giúp tâm lý.

3.1. Những vấn đề liên quan đến sự phát triển tâm lý

Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh không chỉ liên quan đến học tập mà còn đến sự phát triển cá nhân. Nhiều em gặp khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ xã hội và giải tỏa cảm xúc. Những vấn đề này có thể dẫn đến tình trạng sức khỏe tâm thần kém, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và cuộc sống hàng ngày. Việc cung cấp các dịch vụ trợ giúp tâm lý sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện hơn, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT. Các chương trình hỗ trợ cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của học sinh tại Bình Tân.

IV. Giải pháp nâng cao hiệu quả trợ giúp tâm lý

Để nâng cao hiệu quả của các dịch vụ trợ giúp tâm lý, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Các trường học cần tổ chức các hoạt động truyền thông để nâng cao nhận thức của học sinh về tâm lý học sinh và các dịch vụ hỗ trợ. Đồng thời, cần đào tạo đội ngũ chuyên gia tâm lý có trình độ, có khả năng tiếp cận và hỗ trợ học sinh một cách hiệu quả. Việc xây dựng một môi trường học đường thân thiện, cởi mở sẽ giúp học sinh cảm thấy an toàn hơn khi tìm kiếm trợ giúp tâm lý.

4.1. Tăng cường hoạt động tham vấn tâm lý

Các hoạt động tham vấn tâm lý cần được tổ chức thường xuyên và đa dạng. Các buổi hội thảo, chương trình giao lưu giữa học sinh và chuyên gia tâm lý sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về trợ giúp tâm lý. Ngoài ra, việc xây dựng các nhóm hỗ trợ đồng đẳng cũng là một giải pháp hiệu quả, giúp học sinh có thể chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình vượt qua khó khăn. Từ đó, tạo ra một môi trường học đường lành mạnh, nơi học sinh có thể phát triển toàn diện về cả mặt học tập và tâm lý.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội nhanh chóng, học sinh trung học phổ thông (THPT) tại các đô thị lớn như quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh đang phải đối mặt với nhiều áp lực tâm lý từ học tập, gia đình và xã hội. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh gặp khó khăn tâm lý như stress, lo âu, trầm cảm có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập và phát triển nhân cách. Nhu cầu trợ giúp tâm lý học đường trở thành vấn đề cấp thiết nhằm hỗ trợ các em vượt qua những khó khăn này. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT tại ba trường: Nguyễn Hữu Cảnh, Bình Hưng Hòa và An Lạc, trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2021. Nghiên cứu nhằm làm rõ các nhóm khó khăn tâm lý, nhu cầu trợ giúp theo các biến nhân khẩu và đề xuất giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả công tác trợ giúp tâm lý học đường. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng môi trường học đường lành mạnh, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và học tập của học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và chuyên gia tâm lý trong việc phát triển các chương trình trợ giúp tâm lý hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết nhu cầu của Maslow, nhấn mạnh hệ thống nhu cầu từ cơ bản đến cao cấp, trong đó nhu cầu trợ giúp tâm lý thuộc nhóm nhu cầu tinh thần bậc cao. Lý thuyết tham vấn tâm lý học đường được vận dụng để hiểu rõ quá trình trợ giúp tâm lý, trong đó nhà tham vấn hỗ trợ học sinh nhận thức bản thân, khai thác tiềm năng và giải quyết khó khăn tâm lý. Các khái niệm chính bao gồm: nhu cầu trợ giúp tâm lý, tham vấn tâm lý học đường, khó khăn tâm lý học sinh THPT, và các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu trợ giúp. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân loại khó khăn tâm lý theo bốn nhóm: khó khăn về thể chất, học tập, giao tiếp xã hội và phát triển bản thân, nhằm hệ thống hóa các vấn đề học sinh gặp phải.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu định lượng gồm 719 học sinh THPT được chọn ngẫu nhiên từ ba trường thuộc quận Bình Tân, đảm bảo tính đại diện. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm thu thập dữ liệu về nhu cầu trợ giúp tâm lý qua bảng hỏi cấu trúc. Phương pháp định tính gồm phỏng vấn sâu 5 đại diện Ban giám hiệu và 10 giáo viên tham vấn tâm lý để thu thập thông tin chuyên sâu về thực trạng và nhu cầu trợ giúp. Dữ liệu được phân tích bằng thống kê mô tả và phân tích đa biến nhằm xác định mức độ và các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu trợ giúp tâm lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2021, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khó khăn tâm lý phổ biến: Khoảng 65% học sinh gặp khó khăn trong học tập như khó tiếp thu bài, thiếu phương pháp học hiệu quả; 58% gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, đặc biệt với thầy cô và bạn bè; 52% gặp khó khăn trong giao tiếp với gia đình; 47% gặp khó khăn trong giải tỏa cảm xúc cá nhân và thiết lập mối quan hệ; 40% gặp khó khăn trong việc thỏa mãn nhu cầu phát triển bản thân.

2. Nhu cầu trợ giúp tâm lý: 42% học sinh có nhu cầu trợ giúp tâm lý cao, 35% nhu cầu trung bình và 23% nhu cầu thấp. Nhu cầu cao tập trung ở nhóm học sinh có thành tích học tập trung bình và thấp, cũng như học sinh ở các trường có điều kiện kinh tế xã hội thấp hơn.

3. Yếu tố ảnh hưởng: Yếu tố khách quan như lịch học dày đặc (từ 24 đến 29 tiết/tuần), áp lực học tập và kỳ vọng gia đình chi phối mạnh nhu cầu trợ giúp. Yếu tố chủ quan như đặc điểm tính cách, kỹ năng sống hạn chế cũng làm tăng nhu cầu trợ giúp tâm lý.

4. Hình thức trợ giúp mong muốn: Hơn 60% học sinh mong muốn được trợ giúp qua hình thức tư vấn trực tiếp tại trường, 45% mong muốn tư vấn qua mạng xã hội hoặc điện thoại, cho thấy xu hướng kết hợp truyền thống và hiện đại trong trợ giúp tâm lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy khó khăn tâm lý của học sinh THPT tại Bình Tân là đa dạng và phổ biến, tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về áp lực học tập và giao tiếp xã hội ở lứa tuổi này. Việc 42% học sinh có nhu cầu trợ giúp cao phản ánh sự thiếu hụt trong việc tiếp cận các dịch vụ tham vấn tâm lý hiện nay. Áp lực từ lịch học và kỳ vọng gia đình là nguyên nhân chủ yếu, đồng thời kỹ năng sống hạn chế làm tăng tính nhạy cảm với stress. So sánh với các nghiên cứu tại Hà Nội và các tỉnh thành khác, mức độ khó khăn và nhu cầu trợ giúp tại Bình Tân tương đối cao, có thể do đặc điểm dân cư đông đúc, đa dạng và áp lực đô thị hóa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các nhóm khó khăn và biểu đồ tròn phân bố nhu cầu trợ giúp theo mức độ, giúp minh họa rõ nét thực trạng. Kết quả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển các chương trình trợ giúp tâm lý phù hợp với đặc điểm địa phương và nhu cầu đa dạng của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng chương trình tư vấn tâm lý học đường chuyên sâu: Tổ chức các buổi tư vấn cá nhân và nhóm tập trung vào các vấn đề học tập, giao tiếp và phát triển bản thân, nhằm giảm áp lực học tập và cải thiện kỹ năng xã hội. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do phòng tham vấn các trường phối hợp thực hiện.

2. Đào tạo nâng cao năng lực nhà tham vấn: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tham vấn tâm lý cho giáo viên và cán bộ tư vấn, nhằm nâng cao chất lượng trợ giúp. Thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các viện tâm lý tổ chức.

3. Phát triển hình thức tư vấn trực tuyến: Xây dựng nền tảng tư vấn qua mạng xã hội, email và điện thoại để học sinh dễ dàng tiếp cận dịch vụ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và hạn chế tiếp xúc trực tiếp. Triển khai thí điểm trong 3 tháng, do các trường phối hợp với các đơn vị công nghệ thực hiện.

4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức cho phụ huynh về đặc điểm tâm lý tuổi dậy thì và vai trò hỗ trợ con em. Thực hiện định kỳ hàng quý, do Ban giám hiệu và Hội phụ huynh phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng nhu cầu trợ giúp tâm lý học sinh, từ đó xây dựng chính sách và chương trình hỗ trợ phù hợp tại các trường THPT.

2. Giáo viên và cán bộ tư vấn tâm lý: Cung cấp kiến thức và dữ liệu thực tiễn để nâng cao kỹ năng tham vấn, thiết kế các hoạt động trợ giúp hiệu quả.

3. Phụ huynh học sinh: Nắm bắt được các khó khăn tâm lý con em, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ và đồng hành cùng học sinh.

4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành tâm lý học và giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích nhu cầu trợ giúp tâm lý trong môi trường học đường tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT là gì?
   Nhu cầu này là mong muốn được hỗ trợ về mặt tâm lý để giải quyết các khó khăn trong học tập, giao tiếp và phát triển bản thân, giúp các em cân bằng và phát triển toàn diện.

2. Những khó khăn tâm lý phổ biến của học sinh THPT là gì?
   Bao gồm khó khăn trong học tập (65%), giao tiếp xã hội (58%), giao tiếp với gia đình (52%), giải tỏa cảm xúc (47%) và phát triển bản thân (40%).

3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến nhu cầu trợ giúp tâm lý?
   Áp lực học tập, lịch học dày đặc và kỳ vọng của gia đình là những yếu tố khách quan chính; trong khi đặc điểm tính cách và kỹ năng sống hạn chế là yếu tố chủ quan quan trọng.

4. Hình thức trợ giúp tâm lý nào được học sinh ưa chuộng?
   Học sinh mong muốn được tư vấn trực tiếp tại trường (60%) và qua các kênh trực tuyến như mạng xã hội, điện thoại (45%), thể hiện xu hướng kết hợp truyền thống và hiện đại.

5. Làm thế nào để nhà trường nâng cao hiệu quả trợ giúp tâm lý?
   Cần đào tạo chuyên môn cho cán bộ tư vấn, xây dựng chương trình tư vấn chuyên sâu, phát triển hình thức tư vấn trực tuyến và tăng cường phối hợp với gia đình, cộng đồng.

Kết luận

• Nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh THPT tại quận Bình Tân là rất lớn và đa dạng, tập trung vào các khó khăn học tập, giao tiếp và phát triển bản thân.
• Áp lực học tập và kỳ vọng gia đình là những yếu tố khách quan chủ yếu ảnh hưởng đến nhu cầu này.
• Hình thức trợ giúp mong muốn bao gồm tư vấn trực tiếp và trực tuyến, phản ánh xu hướng hiện đại trong công tác trợ giúp tâm lý học đường.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhà tham vấn, phát triển chương trình tư vấn và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
• Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2021, mở ra hướng phát triển tiếp theo cho các chương trình trợ giúp tâm lý học đường tại Thành phố Hồ Chí Minh và các địa phương khác.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và chuyên gia tâm lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để đáp ứng kịp thời nhu cầu trợ giúp tâm lý của học sinh, góp phần xây dựng môi trường học đường lành mạnh và phát triển bền vững.