Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường hiện nay, các vấn đề tâm lý ở học sinh trung học phổ thông (THPT) ngày càng trở nên phức tạp và đa dạng. Tại huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, các hiện tượng như bạo lực học đường, stress, trầm cảm, và các khó khăn trong học tập, giao tiếp đã ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giáo dục và sự phát triển toàn diện của học sinh. Theo Thông tư số 31/2017/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hoạt động tư vấn tâm lý (TVTL) cho học sinh THPT nhằm phòng ngừa, hỗ trợ và can thiệp kịp thời các khó khăn tâm lý, góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh và thân thiện.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc quản lý hoạt động TVTL cho học sinh các trường THPT huyện Hoằng Hóa nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư vấn, từ đó góp phần cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2020-2022, khảo sát tại các trường THPT trên địa bàn huyện với sự tham gia của 120 giáo viên, 45 cán bộ quản lý và 135 học sinh.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các biện pháp quản lý hoạt động TVTL phù hợp, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò của tư vấn tâm lý, đồng thời cải thiện các điều kiện vật chất, nhân lực và phương pháp tổ chức hoạt động tư vấn tại các trường THPT. Qua đó, nghiên cứu góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của giáo dục huyện Hoằng Hóa nói riêng và tỉnh Thanh Hóa nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tâm lý học phát triển, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Theo Harol Koontz, quản lý là hoạt động thiết yếu nhằm phối hợp các nỗ lực cá nhân để đạt mục tiêu tổ chức. Trong bối cảnh này, quản lý hoạt động TVTL là sự tác động có kế hoạch của Hiệu trưởng đến quá trình tư vấn tâm lý nhằm đảm bảo hiệu quả.

  • Lý thuyết tư vấn tâm lý học đường: Hoạt động TVTL giúp học sinh vượt qua khó khăn tâm lý, phát triển kỹ năng sống và hoàn thiện nhân cách. Các phương pháp tư vấn như đàm thoại, quan sát, kể chuyện, đóng vai và điều tra bằng bảng hỏi được áp dụng để hỗ trợ học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động tư vấn tâm lý, đặc điểm tâm lý học sinh THPT, mục tiêu và nội dung hoạt động tư vấn tâm lý, vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tư vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp các chủ trương, chính sách của Bộ GD&ĐT, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về tư vấn tâm lý học đường và quản lý hoạt động tư vấn.

  • Phương pháp thực tiễn:

    • Điều tra khảo sát: Sử dụng phiếu điều tra với câu hỏi đóng và mở để thu thập dữ liệu từ 120 giáo viên, 45 cán bộ quản lý và 135 học sinh các trường THPT huyện Hoằng Hóa.
    • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với cán bộ quản lý, giáo viên chủ nhiệm và cán bộ phụ trách tư vấn để hiểu rõ hơn về thực trạng.
    • Quan sát thực tế: Ghi nhận hoạt động tư vấn tâm lý tại các trường.
    • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia để khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê toán học và phần mềm Excel để xử lý dữ liệu định lượng và định tính, từ đó rút ra kết luận chính xác.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2020-2022, tập trung khảo sát và phân tích thực trạng tại các trường THPT huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động TVTL: 55,56% cán bộ quản lý (CBQL) và 51,67% giáo viên (GV) đánh giá hoạt động TVTL là rất quan trọng; 31,11% CBQL và 32,50% GV cho là quan trọng. Không có CBQL, GV nào đánh giá hoạt động này không quan trọng. Tuy nhiên, năng lực tư vấn của đội ngũ còn hạn chế do phần lớn là kiêm nhiệm và chưa được đào tạo bài bản.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu TVTL: Mức độ thực hiện các mục tiêu TVTL được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 2,38 đến 2,99 trên thang 4 điểm. Mục tiêu phòng ngừa, hỗ trợ và can thiệp đối với học sinh gặp khó khăn về tâm lý được đánh giá cao nhất (CBQL&GV: 2,84; HS: 2,99). Mục tiêu định hướng nghề nghiệp cho học sinh được đánh giá thấp nhất (CBQL&GV: 2,45; HS: 2,38).

  3. Thực trạng thực hiện nội dung TVTL: Các nội dung tư vấn phương pháp học tập hiệu quả và định hướng nghề nghiệp được đánh giá cao nhất (CBQL: 2,89; GV: 3,11; HS: 3,11). Nội dung tư vấn các vấn đề về tâm lý lứa tuổi, giới tính, sức khỏe sinh sản được đánh giá thấp hơn (CBQL: 2,57; GV: 2,28; HS: 2,28).

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý TVTL: Năng lực quản lý của Hiệu trưởng và năng lực tư vấn của đội ngũ giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng. Yếu tố khách quan như nhận thức của phụ huynh, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường, điều kiện cơ sở vật chất và sự quan tâm của các cơ quan quản lý cũng ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động TVTL tại các trường THPT huyện Hoằng Hóa đã được quan tâm và thực hiện với mức độ nhận thức cao về tầm quan trọng. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế còn hạn chế do nhiều nguyên nhân. Đội ngũ tư vấn chủ yếu là giáo viên kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu về tâm lý học đường, dẫn đến năng lực tư vấn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của học sinh. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy vai trò then chốt của đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động TVTL.

Mức độ thực hiện các mục tiêu TVTL chưa đồng đều, đặc biệt là định hướng nghề nghiệp còn yếu, phản ánh sự thiếu hụt về nguồn lực và kế hoạch cụ thể trong hoạt động này. Các nội dung tư vấn về kỹ năng sống, phòng chống bạo lực và sức khỏe sinh sản cũng chưa được triển khai hiệu quả, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của học sinh.

Yếu tố khách quan như nhận thức của phụ huynh và xã hội còn hạn chế, cùng với cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ, tạo ra rào cản trong việc tổ chức hoạt động TVTL. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội chưa chặt chẽ, làm giảm tính đồng bộ và hiệu quả của công tác tư vấn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của CBQL, GV về tầm quan trọng của TVTL, bảng đánh giá mức độ thực hiện mục tiêu và nội dung TVTL, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong thực trạng hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và đào tạo chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên và cán bộ quản lý trong vòng 12 tháng.
    • Triển khai các buổi truyền thông, hội thảo nâng cao nhận thức cho phụ huynh về vai trò và lợi ích của hoạt động TVTL.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động TVTL bài bản, khoa học

    • Hiệu trưởng các trường THPT cần xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể về nội dung, phương pháp và thời gian thực hiện TVTL phù hợp với đặc điểm học sinh.
    • Định kỳ đánh giá, điều chỉnh kế hoạch theo nhu cầu thực tế và kết quả đạt được.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường THPT.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động TVTL

    • Đầu tư xây dựng phòng tư vấn tâm lý riêng biệt, đảm bảo tính riêng tư và thuận tiện cho học sinh.
    • Trang bị các thiết bị hỗ trợ như máy tính, tài liệu, phần mềm tư vấn trực tuyến.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở GD&ĐT và các trường THPT.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội

    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên nhằm hỗ trợ học sinh toàn diện về mặt tâm lý.
    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ kỹ năng sống có sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Hội phụ huynh học sinh, các tổ chức xã hội địa phương.

  5. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá hoạt động TVTL

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động tư vấn dựa trên kết quả thực tế và phản hồi của học sinh.
    • Thực hiện kiểm tra, giám sát định kỳ để kịp thời điều chỉnh hoạt động.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT và Ban chỉ đạo các trường THPT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT

    • Lợi ích: Nắm bắt được thực trạng và các biện pháp quản lý hoạt động TVTL hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực quản lý và tổ chức công tác tư vấn tâm lý trong nhà trường.

  2. Giáo viên làm công tác tư vấn tâm lý và giáo viên chủ nhiệm

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp tư vấn tâm lý phù hợp với học sinh THPT, nâng cao kỹ năng tư vấn và hỗ trợ học sinh vượt qua khó khăn tâm lý.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục, tâm lý học

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo khoa học về quản lý hoạt động tư vấn tâm lý trong trường phổ thông, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc luận văn, luận án.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và tổ chức xã hội liên quan

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ tư vấn tâm lý học đường phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh THPT có vai trò gì trong giáo dục?
    Hoạt động TVTL giúp học sinh vượt qua khó khăn tâm lý, phát triển kỹ năng sống và hoàn thiện nhân cách, góp phần xây dựng môi trường học tập an toàn, lành mạnh và thân thiện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động TVTL tại các trường THPT huyện Hoằng Hóa là gì?
    Chủ yếu là do đội ngũ tư vấn còn hạn chế về chuyên môn, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, nhận thức của phụ huynh và xã hội chưa đầy đủ, cùng với sự phối hợp giữa các lực lượng chưa chặt chẽ.

  3. Phương pháp tư vấn tâm lý nào được áp dụng phổ biến trong trường THPT?
    Các phương pháp gồm đàm thoại, quan sát, kể chuyện, đóng vai, sử dụng phương tiện trực quan và điều tra bằng bảng hỏi, giúp tư vấn viên hiểu và hỗ trợ học sinh hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động TVTL trong trường THPT?
    Cần nâng cao nhận thức và đào tạo chuyên môn cho đội ngũ tư vấn, xây dựng kế hoạch bài bản, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đồng thời đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá.

  5. Ai là chủ thể chính trong quản lý hoạt động TVTL tại trường THPT?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm cao nhất, có vai trò xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động TVTL nhằm đảm bảo hiệu quả và phù hợp với mục tiêu giáo dục.

Kết luận

  • Hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh THPT tại huyện Hoằng Hóa đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực tư vấn, cơ sở vật chất và sự phối hợp các lực lượng.
  • Mức độ thực hiện các mục tiêu và nội dung tư vấn được đánh giá ở mức khá, tuy nhiên định hướng nghề nghiệp và tư vấn các vấn đề tâm lý lứa tuổi còn chưa đạt hiệu quả cao.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, năng lực tư vấn và nhu cầu học sinh, cùng các yếu tố khách quan như nhận thức xã hội, cơ sở vật chất ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý hoạt động TVTL.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm nâng cao nhận thức, đào tạo chuyên môn, xây dựng kế hoạch bài bản, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp và đổi mới kiểm tra, đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện công tác tư vấn tâm lý học đường tại các trường THPT huyện Hoằng Hóa, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Call-to-action: Các trường THPT và cơ quan quản lý giáo dục cần nhanh chóng triển khai các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động tư vấn tâm lý, tạo môi trường học tập an toàn và phát triển bền vững cho học sinh.