Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 4/11/2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang định hướng phát triển năng lực người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Công nghệ 6, với vai trò trang bị kiến thức và kỹ năng công nghệ cơ bản cho học sinh trung học cơ sở, cần được đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Tại Trường Trung học cơ sở Lê Anh Xuân, Quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh, thực trạng dạy học môn Công nghệ 6 còn mang nặng tính truyền thụ một chiều, thiếu liên hệ thực tiễn, khiến học sinh thụ động và hạn chế khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng quy trình tổ chức dạy học định hướng hành động (DHĐHHĐ) môn Công nghệ 6, giúp học sinh phát triển năng lực công nghệ và năng lực chung một cách toàn diện. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2020-2022 tại Trường THCS Lê Anh Xuân, tập trung vào đối tượng giáo viên và học sinh lớp 6. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Công nghệ 6, phát triển năng lực hành động và sáng tạo của học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học.

Theo khảo sát thực trạng, phần lớn giáo viên vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, chỉ khoảng 30% liên hệ bài học với thực tiễn, trong khi 70% học sinh thể hiện thái độ học tập thụ động. Việc áp dụng DHĐHHĐ được kỳ vọng sẽ cải thiện các chỉ số này, tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh trong học tập môn Công nghệ 6.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học định hướng hành động (DHĐHHĐ) và mô hình phát triển năng lực công nghệ cho học sinh trung học cơ sở. DHĐHHĐ, xuất phát từ trường phái Đức, nhấn mạnh việc học thông qua hành động toàn diện, trong đó học sinh tự tổ chức, tự chịu trách nhiệm và tạo ra sản phẩm học tập gắn liền với thực tiễn xã hội và nghề nghiệp. Theo Hilbert Meyer, DHĐHHĐ là dạy học toàn diện, tích cực hóa người học, kết hợp hoạt động trí óc và chân tay trong một mối quan hệ cân bằng.

Mô hình năng lực công nghệ (NLCN) gồm năm năng lực thành phần: hiểu biết công nghệ, giao tiếp công nghệ, sử dụng công nghệ, đánh giá công nghệ và thiết kế công nghệ. Ngoài ra, năng lực chung (NLC) như tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo cũng được phát triển song song. Các năng lực này được xây dựng dựa trên cơ sở tâm lý học nhận thức, kiến tạo và nhân văn, nhằm phát triển toàn diện năng lực nhận thức và hành động của học sinh.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu là:

  • Dạy học định hướng hành động: Quan điểm dạy học dựa trên việc học sinh thực hiện các hành động toàn diện để tạo ra sản phẩm học tập có giá trị thực tiễn.
  • Năng lực công nghệ: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các vấn đề công nghệ trong cuộc sống và nghề nghiệp.
  • Năng lực chung: Các năng lực mềm như tự chủ, giao tiếp, hợp tác và sáng tạo cần thiết cho sự phát triển toàn diện của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu trong và ngoài nước về DHĐHHĐ, giáo dục công nghệ, đặc điểm học sinh trung học cơ sở.
    • Khảo sát thực trạng tại Trường THCS Lê Anh Xuân với 10 giáo viên dạy môn Công nghệ và 120 học sinh lớp 6.
    • Phỏng vấn sâu 5 giáo viên và 20 học sinh để thu thập thông tin định tính.
    • Quan sát trực tiếp 15 tiết dạy môn Công nghệ 6 trước và sau khi áp dụng DHĐHHĐ.
    • Thu thập sản phẩm học tập của học sinh trong quá trình thực nghiệm.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định lượng bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, trung bình và độ lệch chuẩn.
    • Phân tích định tính qua mã hóa nội dung phỏng vấn và quan sát.
    • So sánh kết quả trước và sau thực nghiệm để đánh giá hiệu quả giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực trạng: 6 tháng đầu năm 2021.
    • Thiết kế quy trình và bài giảng minh họa DHĐHHĐ: 3 tháng tiếp theo.
    • Thực nghiệm sư phạm và thu thập dữ liệu: 6 tháng cuối năm 2021.
    • Phân tích dữ liệu, hoàn thiện luận văn: 3 tháng đầu năm 2022.

Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên quy mô trường và tính đại diện, đảm bảo đủ số lượng để phân tích thống kê có ý nghĩa. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính khách quan và thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học môn Công nghệ 6 còn mang tính truyền thống:

    • 80% giáo viên sử dụng phương pháp giảng dạy truyền thống, chủ yếu là thuyết trình và ghi nhớ kiến thức.
    • Chỉ 25% giáo viên liên hệ bài học với thực tiễn cuộc sống hoặc nghề nghiệp.
    • Học sinh thể hiện thái độ thụ động, 70% chỉ học kiến thức suông, thiếu vận dụng thực tế.

  2. Năng lực công nghệ của học sinh còn hạn chế:

    • Kết quả khảo sát năng lực công nghệ cho thấy chỉ khoảng 40% học sinh đạt mức trung bình trở lên về năng lực hiểu biết và sử dụng công nghệ.
    • Năng lực thiết kế công nghệ và đánh giá công nghệ của học sinh thấp hơn, chỉ đạt khoảng 30%.
    • Học sinh thiếu kỹ năng giao tiếp và hợp tác trong các hoạt động nhóm.

  3. Áp dụng quy trình dạy học định hướng hành động cải thiện hiệu quả học tập:

    • Sau thực nghiệm, 85% học sinh tham gia tích cực vào các nhiệm vụ học tập, tăng 20% so với trước thực nghiệm.
    • Năng lực công nghệ trung bình của học sinh tăng lên 65%, đặc biệt năng lực thiết kế và đánh giá công nghệ tăng 30%.
    • Học sinh phát triển năng lực tự chủ, tự học và kỹ năng giao tiếp, hợp tác rõ rệt qua các hoạt động nhóm và dự án.

  4. Giáo viên nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp:

    • 90% giáo viên tham gia thực nghiệm đánh giá quy trình DHĐHHĐ khả thi và phù hợp với đặc điểm học sinh.
    • Giáo viên chủ động thiết kế bài giảng, phối hợp nhiều phương pháp như dự án, nghiên cứu tình huống, trò chơi mô phỏng.
    • Thời gian chuẩn bị bài giảng tăng khoảng 30%, nhưng hiệu quả giảng dạy được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức dạy học định hướng hành động môn Công nghệ 6 tại Trường THCS Lê Anh Xuân đã góp phần nâng cao năng lực công nghệ và năng lực chung của học sinh. Việc học sinh tham gia vào các nhiệm vụ học tập thực tiễn, tạo ra sản phẩm học tập cụ thể giúp tăng tính chủ động và sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm lý và học tập của lứa tuổi trung học cơ sở.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định của tác giả Diệp Phương Chi về ưu điểm của DHĐHHĐ trong phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Đồng thời, việc áp dụng đa dạng phương pháp dạy học như dự án, trò chơi mô phỏng cũng phù hợp với khuyến nghị của các nghiên cứu về giáo dục công nghệ hiện đại.

Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng năng lực công nghệ của học sinh trước và sau thực nghiệm (Hình 9-13) minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của giải pháp. Bảng so sánh thái độ học tập và hành động học tập cũng cho thấy sự chuyển biến tích cực về mặt thái độ và kỹ năng.

Tuy nhiên, việc áp dụng DHĐHHĐ đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ càng, đầu tư thời gian và nâng cao năng lực sư phạm, điều này cũng là thách thức được ghi nhận trong nghiên cứu. Ngoài ra, một số học sinh vẫn còn e ngại khi tham gia các nhiệm vụ mới, cần có sự hỗ trợ và khích lệ thêm từ giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về DHĐHHĐ

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế bài giảng và tổ chức dạy học định hướng hành động.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên môn Công nghệ 6 được đào tạo trong vòng 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục Quận Tân Phú phối hợp với Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. HCM.

  2. Xây dựng và áp dụng quy trình dạy học định hướng hành động chuẩn hóa

    • Phát triển bộ tài liệu hướng dẫn quy trình DHĐHHĐ và bài giảng minh họa cho môn Công nghệ 6.
    • Mục tiêu: Hoàn thiện tài liệu trong 3 tháng, áp dụng thí điểm trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu Trường THCS Lê Anh Xuân và tổ bộ môn Công nghệ.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học thực hành

    • Đầu tư phòng học thực hành, trang thiết bị công nghệ phù hợp để hỗ trợ các hoạt động dự án và thực nghiệm.
    • Mục tiêu: Nâng cấp phòng học trong vòng 1 năm, đảm bảo 80% tiết học có điều kiện thực hành tốt.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các đơn vị tài trợ và phụ huynh học sinh.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm và dự án thực tế

    • Tổ chức các cuộc thi thiết kế, dự án sáng tạo liên quan đến nội dung môn Công nghệ 6.
    • Mục tiêu: Ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm lớn mỗi học kỳ, tăng cường kỹ năng giao tiếp và hợp tác.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn và Ban chấp hành Đoàn trường.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực học sinh đa dạng và mở

    • Áp dụng đánh giá sản phẩm học tập, đánh giá quá trình và đánh giá đồng đẳng để phản ánh toàn diện năng lực học sinh.
    • Mục tiêu: Triển khai hệ thống đánh giá mới trong năm học tới, nâng cao tính khách quan và động viên học sinh.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ bộ môn Công nghệ và Ban giám hiệu nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Công nghệ cấp trung học cơ sở

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học định hướng hành động, xây dựng bài giảng hiệu quả, phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế tiết dạy dự án, tổ chức hoạt động nhóm, đánh giá sản phẩm học tập.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ, hỗ trợ triển khai chính sách đổi mới giáo dục.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, giám sát chất lượng dạy học.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục học và Sư phạm kỹ thuật

    • Lợi ích: Tiếp cận lý thuyết và thực tiễn về DHĐHHĐ, phát triển năng lực sư phạm hiện đại.
    • Use case: Tham khảo làm luận văn, nghiên cứu khoa học, thực tập giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực nghiệm về DHĐHHĐ trong giáo dục công nghệ phổ thông.
    • Use case: Phát triển chương trình giáo dục, nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học định hướng hành động là gì?
    Dạy học định hướng hành động là quan điểm dạy học trong đó học sinh thực hiện các hành động toàn diện để tạo ra sản phẩm học tập gắn liền với thực tiễn, giúp phát triển năng lực nhận thức và hành động một cách toàn diện.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ 6?
    Vì phương pháp truyền thống còn mang tính thụ động, thiếu liên hệ thực tiễn, không phát huy được năng lực sáng tạo và vận dụng kiến thức của học sinh, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục công nghệ.

  3. Quy trình tổ chức dạy học định hướng hành động gồm những bước nào?
    Quy trình gồm: xây dựng nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn, thỏa thuận sản phẩm học tập, lập kế hoạch thực hiện, thực hiện nhiệm vụ, kiểm soát và đánh giá sản phẩm, phản hồi và hoàn thiện.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của dạy học định hướng hành động?
    Đánh giá dựa trên sản phẩm học tập, thái độ và hành động của học sinh trong quá trình học, kết quả kiểm tra năng lực công nghệ và năng lực chung, cũng như phản hồi từ giáo viên và học sinh.

  5. Giáo viên cần chuẩn bị gì khi áp dụng DHĐHHĐ?
    Giáo viên cần nâng cao năng lực thiết kế bài giảng, phối hợp phương pháp dạy học, chuẩn bị tài liệu và thiết bị thực hành, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, hỗ trợ học sinh tự tổ chức và chịu trách nhiệm học tập.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ 6 theo định hướng hành động là giải pháp hiệu quả để phát triển năng lực công nghệ và năng lực chung cho học sinh trung học cơ sở.
  • Thực trạng dạy học truyền thống còn chiếm ưu thế, gây hạn chế trong phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh.
  • Quy trình tổ chức DHĐHHĐ được xây dựng và thực nghiệm tại Trường THCS Lê Anh Xuân đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả rõ rệt.
  • Việc áp dụng DHĐHHĐ giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực nhận thức và hành động, đồng thời nâng cao năng lực sư phạm của giáo viên.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới đánh giá nhằm nhân rộng và nâng cao chất lượng dạy học môn Công nghệ 6.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn, tổ chức thực nghiệm mở rộng trong các trường THCS khác tại TP. Hồ Chí Minh.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu cần phối hợp để áp dụng và phát triển phương pháp dạy học định hướng hành động nhằm nâng cao chất lượng giáo dục công nghệ trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.