Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, năng lực tự chủ và tự học được xác định là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành và phát triển cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, với gần 10.000 học sinh THCS và 15 trường học, việc quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học thông qua hoạt động dạy học đang là một thách thức cũng như cơ hội để nâng cao chất lượng giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học cho học sinh THCS tại huyện Tiên Du, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trong bối cảnh triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường THCS trên địa bàn huyện Tiên Du, khảo sát 102 cán bộ quản lý và giáo viên chủ nhiệm, giáo viên dạy khối 6, 7 trong giai đoạn từ tháng 11/2022 đến tháng 2/2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức, chỉ đạo và đánh giá hoạt động giáo dục năng lực tự chủ và tự học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về năng lực tự chủ và tự học trong giáo dục, bao gồm:

  • Lý thuyết năng lực tự chủ: Được Zimmerman (1986) định nghĩa là khả năng tự điều chỉnh nhận thức, động lực và hành vi trong quá trình học tập. Little (1991) bổ sung khái niệm tự chủ là năng lực tự lập, tư duy phê phán và ra quyết định độc lập.
  • Lý thuyết năng lực tự học: Theo Nguyễn Cảnh Toàn, năng lực tự học là một thuộc tính kỹ năng phức hợp bao gồm kỹ năng, động cơ và thói quen học tập, giúp người học đáp ứng yêu cầu công việc. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 định nghĩa năng lực tự học là sự tích hợp tổng thể phương pháp học và kỹ năng tác động đến nội dung học trong nhiều tình huống khác nhau.
  • Mô hình quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý nhằm tạo điều kiện phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh thông qua hoạt động dạy học. Mô hình này bao gồm các yếu tố: lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo, kiểm tra đánh giá và điều chỉnh liên tục.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: năng lực, tự chủ, tự học, giáo dục năng lực tự chủ và tự học, quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học, hoạt động dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 8 trường THCS huyện Tiên Du, khảo sát 102 cán bộ quản lý và giáo viên chủ nhiệm, giáo viên dạy khối 6, 7. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu định lượng, phân tích thống kê mô tả và so sánh mức độ nhận thức, thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn và quan sát nhằm bổ sung, làm rõ các kết quả khảo sát.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 11/2022 đến tháng 2/2023, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu lý luận, thiết kế công cụ khảo sát, thu thập dữ liệu thực địa, xử lý và phân tích số liệu, đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu giáo dục năng lực tự chủ và tự học:

    • Điểm trung bình nhận thức của cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) về các mục tiêu cần đạt dao động từ 2,00 đến 2,60 trên thang điểm 3.
    • Mục tiêu “HS chủ động, tích cực thực hiện công việc bản thân trong học tập và cuộc sống” được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 2,40 (GV) và 2,60 (CBQL).
    • Mục tiêu “Hiểu vai trò của các hoạt động kinh tế trong đời sống xã hội” nhận được điểm thấp nhất (GV: 1,35; CBQL: 2,65), cho thấy sự khác biệt trong nhận thức giữa hai nhóm.

  2. Ưu thế phương pháp và hình thức dạy học trong giáo dục năng lực tự chủ và tự học:

    • Phương pháp dạy học bằng tình huống được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 2,47, tiếp theo là phương pháp trò chơi (2,39) và vấn đáp (2,39).
    • Hình thức dạy học trên lớp (giờ học thực hành) được đánh giá cao hơn (2,37) so với giờ học lý thuyết (2,19).
    • Hình thức làm việc nhóm cũng được đánh giá tích cực với điểm trung bình 2,14.

  3. Thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học:

    • Việc lập kế hoạch giáo dục năng lực tự chủ và tự học được thực hiện tương đối đầy đủ nhưng còn thiếu sự đồng bộ và cụ thể hóa mục tiêu theo từng môn học.
    • Công tác chỉ đạo, tổ chức triển khai và kiểm tra, đánh giá còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đánh giá quá trình và năng lực vận dụng của học sinh.
    • Nhận thức và năng lực quản lý của CBQL và giáo viên có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng:

    • Đặc điểm tâm lý, sinh lý của học sinh THCS với tính cách chưa ổn định, dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xã hội.
    • Điều kiện kinh tế - xã hội và môi trường văn hóa nhà trường tạo thuận lợi hoặc hạn chế cho việc giáo dục năng lực tự chủ và tự học.
    • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội còn chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của CBQL và GV về mục tiêu giáo dục năng lực tự chủ và tự học nhìn chung ở mức khá, tuy nhiên vẫn còn sự phân hóa và chưa đồng đều, đặc biệt là nhận thức về vai trò của các hoạt động kinh tế trong giáo dục năng lực này. Điều này phản ánh sự cần thiết trong việc nâng cao nhận thức và bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý.

Phương pháp dạy học bằng tình huống và trò chơi được đánh giá cao, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THCS, giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp này còn hạn chế do thiếu cơ sở vật chất và năng lực tổ chức của giáo viên.

Thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong khâu kiểm tra, đánh giá chưa thực sự đổi mới theo hướng đánh giá năng lực và quá trình học tập của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khác, cho thấy cần có sự đầu tư và đổi mới toàn diện trong quản lý giáo dục.

Việc nhận diện các yếu tố ảnh hưởng như đặc điểm học sinh, điều kiện kinh tế xã hội và môi trường văn hóa nhà trường giúp làm rõ nguyên nhân của những hạn chế hiện tại, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, đồng bộ và khả thi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ nhận thức của CBQL và GV về các mục tiêu giáo dục, biểu đồ tròn phân bố ưu thế các phương pháp dạy học, và bảng tổng hợp điểm trung bình các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tiên Du phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục năng lực tự chủ và tự học đồng bộ, cụ thể theo từng môn học

    • Hướng dẫn các trường và tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, có mục tiêu rõ ràng và phương pháp phù hợp.
    • Thời gian: Hoàn thành trước năm học mới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học nhằm phát huy năng lực tự chủ và tự học của học sinh

    • Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học bằng tình huống, trò chơi, làm việc nhóm và trải nghiệm thực tế.
    • Thời gian: Thực hiện liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên các bộ môn và tổ chuyên môn.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá năng lực và quá trình học tập

    • Xây dựng bộ công cụ đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, chú trọng đánh giá kỹ năng vận dụng và sáng tạo.
    • Thời gian: Triển khai từ học kỳ II năm học hiện tại.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên và tổ chuyên môn.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục năng lực tự chủ và tự học

    • Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hội thảo cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ học sinh.
    • Thời gian: Định kỳ hàng quý.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm và các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng và kiểm tra đánh giá tại các trường THCS.

  2. Giáo viên trung học cơ sở

    • Lợi ích: Nắm bắt các phương pháp, hình thức dạy học hiệu quả để phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động dạy học và đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Tham khảo để xây dựng đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương

    • Lợi ích: Định hướng chính sách, hỗ trợ các trường trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Use case: Xây dựng các chương trình tập huấn, kiểm tra, giám sát và đánh giá chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tự chủ và tự học là gì?
    Năng lực tự chủ là khả năng tự điều chỉnh nhận thức, động lực và hành vi trong học tập; tự học là quá trình người học chủ động chiếm lĩnh tri thức và kỹ năng. Ví dụ, học sinh biết lập kế hoạch học tập và tự đánh giá kết quả học tập của mình.

  2. Tại sao quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học quan trọng?
    Quản lý hiệu quả giúp tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để học sinh phát triển năng lực này, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Theo khảo sát, nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giáo dục.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả nhất để phát triển năng lực tự chủ và tự học?
    Phương pháp dạy học bằng tình huống, trò chơi và làm việc nhóm được đánh giá cao vì phù hợp với tâm lý học sinh THCS, giúp phát huy tính tích cực và sáng tạo.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực tự chủ và tự học của học sinh?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, tập trung vào đánh giá quá trình học tập và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên; đặc điểm tâm lý học sinh; điều kiện kinh tế xã hội; môi trường văn hóa nhà trường; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Giáo dục năng lực tự chủ và tự học là mục tiêu cốt lõi trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, đặc biệt quan trọng đối với học sinh THCS.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu và phương pháp giáo dục năng lực này còn chưa đồng đều, cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng chuyên môn.
  • Phương pháp dạy học bằng tình huống, trò chơi và làm việc nhóm được đánh giá là hiệu quả trong phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh.
  • Quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học tại các trường THCS huyện Tiên Du còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo và đánh giá.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục năng lực tự chủ và tự học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại địa phương.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, tăng cường phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao năng lực tự chủ và tự học cho học sinh, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.