Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam hiện là một trong những động lực kinh tế quan trọng với tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân khoảng 6,5-7% trong 10 năm qua. Nhu cầu phát triển các khu đô thị mới ngày càng tăng, đặc biệt tại các thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, nhằm kiểm soát phát triển đô thị và nâng cao chất lượng sống. Tuy nhiên, các dự án khu đô thị mới thường gặp phải các vấn đề về chi phí và tiến độ do các nguyên nhân gây ra yêu cầu bồi thường (claims). Theo ước tính, các dự án đô thị mới có quy mô từ 100 ha trở lên, với vốn đầu tư hàng tỷ USD, nhưng thường xuyên bị chậm tiến độ và vượt chi phí kế hoạch, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và hiệu quả kinh tế của các bên liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định và đánh giá các nguyên nhân gây yêu cầu bồi thường ảnh hưởng đến chi phí và tiến độ dự án khu đô thị mới tại Việt Nam, tập trung khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2017-2021. Nghiên cứu cũng nhằm phân tích mối quan hệ giữa các nguyên nhân này với hiệu quả thực hiện của các bên liên quan trong dự án, từ đó đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động tiêu cực. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án, giảm thiểu rủi ro và tăng cường sự hài lòng của các bên tham gia, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững các khu đô thị mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về nguyên nhân yêu cầu bồi thường trong xây dựng và lý thuyết về hiệu quả thực hiện của các bên liên quan (stakeholder performance). Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Nguyên nhân yêu cầu bồi thường (Claim Causes): Các yếu tố dẫn đến yêu cầu bồi thường trong dự án xây dựng, như thiếu năng lực nhà thầu, thay đổi thiết kế, chậm trễ bàn giao mặt bằng, v.v.
  • Hiệu quả thực hiện của các bên liên quan: Được đo lường qua các tiêu chí như hoàn thành tiến độ, chi phí trong ngân sách, chất lượng công trình, an toàn lao động, uy tín và sự hài lòng của khách hàng.
  • Mô hình phân tích cấu trúc (SEM): Được sử dụng để đánh giá mối quan hệ giữa các nhóm nguyên nhân yêu cầu bồi thường và hiệu quả thực hiện của các bên liên quan.
  • Phân tích yếu tố khám phá (EFA) và xác nhận (CFA): Giúp phân nhóm các nguyên nhân và đánh giá tính hợp lệ của các nhóm nhân tố.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát định lượng với cỡ mẫu 171 người tham gia, bao gồm kỹ sư, kiến trúc sư, chuyên gia giám sát có kinh nghiệm trong các dự án khu đô thị mới tại TP. Hồ Chí Minh và các vùng lân cận. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo thu thập dữ liệu từ những người có kinh nghiệm thực tế.

Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi gồm ba phần: thông tin chung, đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nguyên nhân yêu cầu bồi thường đến chi phí và tiến độ, và đánh giá hiệu quả thực hiện của các bên liên quan theo thang đo Likert 5 điểm. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS và AMOS với các bước:

  • Phân tích độ tin cậy Cronbach’s alpha để kiểm tra tính nhất quán của thang đo.
  • Phân tích EFA để nhóm các nguyên nhân yêu cầu bồi thường thành 5 nhóm chính.
  • Phân tích CFA để xác nhận cấu trúc nhân tố.
  • Mô hình SEM để đánh giá mối quan hệ giữa các nhóm nguyên nhân và hiệu quả thực hiện của các bên liên quan.

Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 1 đến tháng 8 năm 2022, tập trung khảo sát tại TP. Hồ Chí Minh với phạm vi thời gian nghiên cứu các dự án từ 2017 đến 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 5 nhóm nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chi phí và tiến độ dự án khu đô thị mới:

    • Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm
    • Các vấn đề khách quan và hợp đồng không kiểm soát được
    • Hành động không phù hợp của chủ đầu tư
    • Nhà thầu phụ và nhà cung cấp thiếu năng lực
    • Vấn đề thiết kế

    Trong đó, nhóm "Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm" có chỉ số ảnh hưởng cao nhất với RII đạt khoảng 0,85, vượt trội so với các nhóm còn lại.

  2. Hiệu quả thực hiện của các bên liên quan được đánh giá qua 9 tiêu chí chính, trong đó hoàn thành tiến độ đúng kế hoạch và chi phí trong ngân sách được xem là quan trọng nhất với tỷ lệ đồng thuận trên 80%.

  3. Mô hình SEM cho thấy nhóm nguyên nhân "Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm" có ảnh hưởng mạnh mẽ đến kỳ vọng của các bên liên quan về hiệu quả kinh doanh và hiệu suất dự án, với hệ số tương quan chuẩn hóa lần lượt là 0,72 và 0,68, cao hơn đáng kể so với các nhóm nguyên nhân khác.

  4. Các nhóm nguyên nhân còn lại cũng có ảnh hưởng đáng kể nhưng mức độ thấp hơn, ví dụ nhóm "Hành động không phù hợp của chủ đầu tư" có ảnh hưởng khoảng 0,45 đến hiệu quả thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân "Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm" được xác định là yếu tố chủ đạo gây ra các yêu cầu bồi thường, làm tăng chi phí và kéo dài tiến độ dự án. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các nước đang phát triển, nơi năng lực quản lý và kỹ thuật của nhà thầu còn hạn chế. Việc thiếu kinh nghiệm dẫn đến kế hoạch thi công không chính xác, quản lý nguồn lực kém hiệu quả, và xử lý các tình huống phát sinh không kịp thời.

Mối quan hệ chặt chẽ giữa nguyên nhân này và hiệu quả thực hiện của các bên liên quan cho thấy việc nâng cao năng lực nhà thầu sẽ góp phần cải thiện tiến độ, giảm chi phí phát sinh và tăng sự hài lòng của các bên. Các nhóm nguyên nhân khác như hành động của chủ đầu tư hay vấn đề thiết kế cũng cần được chú trọng, vì chúng tạo ra các rủi ro bổ sung làm phức tạp quá trình thi công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng (RII) của từng nhóm nguyên nhân và biểu đồ đường thể hiện mối tương quan giữa các nhóm nguyên nhân với các tiêu chí hiệu quả thực hiện trong mô hình SEM, giúp minh họa rõ ràng các tác động chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực và kinh nghiệm của nhà thầu chính:

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án và kỹ thuật xây dựng.
    • Áp dụng tiêu chí đánh giá năng lực nghiêm ngặt trong lựa chọn nhà thầu.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Chủ đầu tư, Ban quản lý dự án.

  2. Cải thiện quy trình lập kế hoạch và giám sát thi công:

    • Áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại như BIM, phần mềm quản lý tiến độ.
    • Tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm các sai lệch.
    • Thời gian thực hiện: liên tục trong suốt dự án; Chủ thể: Nhà thầu, Tư vấn giám sát.

  3. Tăng cường phối hợp và truyền thông giữa các bên liên quan:

    • Thiết lập kênh giao tiếp chính thức, tổ chức các cuộc họp định kỳ.
    • Giải quyết kịp thời các thay đổi thiết kế và yêu cầu phát sinh.
    • Thời gian thực hiện: ngay từ giai đoạn chuẩn bị dự án; Chủ thể: Chủ đầu tư, Nhà thầu, Tư vấn.

  4. Hoàn thiện hợp đồng và quản lý rủi ro hợp đồng:

    • Rà soát, bổ sung các điều khoản rõ ràng về trách nhiệm, quyền lợi và xử lý tranh chấp.
    • Áp dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro hợp đồng như bảo hiểm, quỹ dự phòng.
    • Thời gian thực hiện: trước khi ký hợp đồng; Chủ thể: Chủ đầu tư, Pháp lý dự án.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu giảm thiểu các nguyên nhân gây yêu cầu bồi thường, từ đó cải thiện tiến độ và chi phí dự án, nâng cao hiệu quả và lợi nhuận cho các bên tham gia.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án:
    Giúp hiểu rõ các nguyên nhân gây chậm tiến độ và vượt chi phí, từ đó xây dựng chiến lược quản lý hiệu quả, giảm thiểu rủi ro và tăng lợi nhuận dự án.

  2. Nhà thầu chính và nhà thầu phụ:
    Cung cấp kiến thức về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thi công, giúp nâng cao năng lực quản lý, lập kế hoạch và phối hợp thi công.

  3. Tư vấn giám sát và thiết kế:
    Hỗ trợ đánh giá các rủi ro phát sinh từ thiết kế và giám sát, từ đó đề xuất các biện pháp kiểm soát chất lượng và tiến độ phù hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng:
    Là tài liệu tham khảo khoa học về mối quan hệ giữa nguyên nhân yêu cầu bồi thường và hiệu quả thực hiện dự án, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu ứng dụng SEM trong lĩnh vực xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nguyên nhân nào gây ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí và tiến độ dự án khu đô thị mới?
    Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm được xác định là nguyên nhân chính với mức độ ảnh hưởng cao nhất, do đó cần tập trung nâng cao năng lực nhà thầu để giảm thiểu rủi ro.

  2. Mô hình SEM được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    SEM giúp phân tích mối quan hệ phức tạp giữa các nhóm nguyên nhân yêu cầu bồi thường và hiệu quả thực hiện của các bên liên quan, từ đó xác định các yếu tố tác động mạnh nhất.

  3. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả thực hiện của các bên liên quan gồm những gì?
    Bao gồm hoàn thành tiến độ, chi phí trong ngân sách, chất lượng công trình, an toàn lao động, uy tín, sự hài lòng của khách hàng và khả năng tham gia các dự án tương lai.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu các yêu cầu bồi thường trong dự án?
    Thực hiện các giải pháp nâng cao năng lực nhà thầu, cải thiện quy trình lập kế hoạch, tăng cường phối hợp giữa các bên và hoàn thiện hợp đồng quản lý rủi ro.

  5. Phạm vi nghiên cứu có giới hạn ở đâu?
    Nghiên cứu tập trung vào các dự án khu đô thị mới tại TP. Hồ Chí Minh và các vùng lân cận trong giai đoạn 2017-2021, do đó kết quả có thể cần điều chỉnh khi áp dụng cho các khu vực hoặc thời kỳ khác.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 nhóm nguyên nhân chính gây yêu cầu bồi thường ảnh hưởng đến chi phí và tiến độ dự án khu đô thị mới tại Việt Nam.
  • Nhóm "Nhà thầu thiếu năng lực và kinh nghiệm" có ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả thực hiện của các bên liên quan.
  • Mô hình SEM cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa nguyên nhân yêu cầu bồi thường và hiệu quả dự án, giúp định hướng các giải pháp quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực nhà thầu, cải thiện quy trình quản lý và phối hợp giữa các bên nhằm giảm thiểu rủi ro.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý rủi ro và hiệu quả dự án trong lĩnh vực xây dựng đô thị tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan nên áp dụng các giải pháp đề xuất và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi để nâng cao hiệu quả quản lý dự án khu đô thị mới.