Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh ngày càng gay gắt, văn hóa doanh nghiệp được xem là tài sản vô hình quan trọng, góp phần tạo nên bản sắc và lợi thế cạnh tranh bền vững cho doanh nghiệp. Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) là một trong những doanh nghiệp lớn với truyền thống lâu đời, trong đó VNPT Thanh Hóa giữ vai trò chủ lực cung cấp dịch vụ viễn thông và công nghệ thông tin trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, việc xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với tầm nhìn và sứ mệnh của tập đoàn.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa trong giai đoạn từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2019, nhằm đánh giá các giá trị văn hóa ở ba cấp độ theo mô hình của Edgar H. Schein và đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa doanh nghiệp đến năm 2025. Nghiên cứu sử dụng số liệu sơ cấp từ khảo sát cán bộ công nhân viên và khách hàng, cùng số liệu thứ cấp về hoạt động sản xuất kinh doanh của VNPT Thanh Hóa trong giai đoạn 2017-2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò, đặc điểm và thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường sự gắn kết nhân viên và cải thiện hình ảnh thương hiệu trong bối cảnh chuyển đổi số và cạnh tranh thị trường ngày càng khốc liệt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên mô hình ba lớp văn hóa doanh nghiệp của Edgar H. Schein (2010), phân tích văn hóa doanh nghiệp qua ba cấp độ:

  • Giá trị văn hóa hữu hình (Artifacts): Bao gồm các biểu tượng, kiến trúc, ngôn ngữ, nghi lễ, chuẩn mực hành vi dễ nhận biết.
  • Giá trị được tuyên bố (Espoused Values): Các giá trị, tầm nhìn, sứ mệnh và triết lý được công bố chính thức.
  • Giá trị ngầm định (Basic Underlying Assumptions): Niềm tin, nhận thức sâu xa và các giả định nền tảng ăn sâu trong tiềm thức thành viên doanh nghiệp.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo công cụ đánh giá văn hóa doanh nghiệp CHMA, một bộ thang đo cụ thể hóa từ công cụ OCAI của Cameron và Quinn, nhằm đo lường sáu đặc điểm chính của văn hóa doanh nghiệp: đặc điểm nổi bật, tổ chức lãnh đạo, quản lý nhân viên, chất keo kết dính tổ chức, chiến lược nhấn mạnh và tiêu chí thành công.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Văn hóa doanh nghiệp: Hệ thống các giá trị, chuẩn mực, quan niệm và hành vi chi phối hoạt động của tổ chức.
  • Văn hóa tổ chức: Tập hợp các giá trị và hành vi được chia sẻ trong tổ chức.
  • Văn hóa dân tộc: Yếu tố ảnh hưởng sâu sắc đến hình thành văn hóa doanh nghiệp, đặc biệt là các giá trị truyền thống và đặc trưng văn hóa Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu:
    • Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ công nhân viên và khách hàng VNPT Thanh Hóa từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2019.
    • Số liệu thứ cấp từ báo cáo hoạt động sản xuất kinh doanh của VNPT Thanh Hóa giai đoạn 2017-2019.
  • Phương pháp phân tích:
    • Phân tích định tính dựa trên mô hình ba lớp văn hóa của Schein để đánh giá các giá trị văn hóa hiện hữu.
    • Phân tích định lượng sử dụng bộ thang đo CHMA để đánh giá mức độ tác động và nhận thức về văn hóa doanh nghiệp.
    • Sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, phân tích và so sánh số liệu khảo sát.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:
    • Khảo sát được thực hiện với hơn 800 cán bộ công nhân viên, đại diện cho các phòng ban và trung tâm trực thuộc VNPT Thanh Hóa.
    • Lựa chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau trong doanh nghiệp.
  • Timeline nghiên cứu:
    • Thu thập dữ liệu sơ cấp trong 3 tháng cuối năm 2019.
    • Phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý đầu năm 2020.
    • Đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn trong quý II năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng văn hóa hữu hình tại VNPT Thanh Hóa:
    Các biểu tượng như logo, sổ tay văn hóa, bài hát truyền thống và kiến trúc trụ sở được duy trì và nhận biết rộng rãi. Tuy nhiên, mức độ đồng thuận về ý nghĩa và giá trị của các biểu tượng này chưa cao, với chỉ khoảng 65% cán bộ công nhân viên đánh giá tích cực về sự gắn kết qua các biểu tượng văn hóa.

  2. Giá trị được tuyên bố và nhận thức của nhân viên:
    Qua khảo sát, 72% nhân viên đồng thuận với các giá trị cốt lõi như “Lấy khách hàng làm trung tâm” và “Nỗ lực không ngừng”. Tuy nhiên, chỉ 58% cho rằng các giá trị này được thực thi nhất quán trong hoạt động hàng ngày, cho thấy khoảng cách giữa tuyên bố và thực tế vận hành.

  3. Giá trị ngầm định và niềm tin sâu xa:
    Nghiên cứu phát hiện tồn tại các quan niệm truyền thống như “trọng nông khinh thương” và thói quen “trả lương theo thâm niên” vẫn còn ảnh hưởng, làm giảm tính linh hoạt và sáng tạo trong tổ chức. Khoảng 40% nhân viên cho biết họ cảm thấy hạn chế trong việc đề xuất sáng kiến do cơ chế quản lý còn cứng nhắc.

  4. Ảnh hưởng từ văn hóa công ty mẹ và môi trường bên ngoài:
    Văn hóa VNPT Thanh Hóa chịu ảnh hưởng mạnh từ văn hóa tập đoàn VNPT, đặc biệt trong việc duy trì truyền thống và giá trị cốt lõi. Đồng thời, quá trình hội nhập và chuyển đổi số tạo áp lực thay đổi văn hóa, nhưng sự thích ứng còn chậm, với chỉ 55% nhân viên cảm nhận được sự đổi mới trong môi trường làm việc.

  5. Kết quả hoạt động kinh doanh và văn hóa doanh nghiệp:
    Tổng doanh thu năm 2019 đạt 967,65 tỷ đồng, tăng 0,8% so với năm trước; năng suất lao động bình quân đạt 1,16 tỷ đồng/người/năm, tăng 0,9%. Mức thu nhập bình quân người lao động đạt 20,1 triệu đồng/tháng, tăng 5% so với năm 2018. Tuy nhiên, sự tăng trưởng chưa tương xứng với tiềm năng do hạn chế trong phát triển văn hóa doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa đang trong giai đoạn chuyển đổi, với nhiều giá trị truyền thống vẫn còn chi phối sâu sắc, đồng thời có sự nỗ lực thích ứng với xu hướng hiện đại và chuyển đổi số. Sự khác biệt giữa giá trị tuyên bố và thực thi phản ánh những thách thức trong việc truyền thông và quản trị văn hóa nội bộ.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành viễn thông, VNPT Thanh Hóa có điểm mạnh về truyền thống và sự ổn định nguồn nhân lực, nhưng cần cải thiện tính linh hoạt và sáng tạo để nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc áp dụng mô hình ba lớp văn hóa của Schein giúp làm rõ các cấp độ văn hóa cần được chú trọng, đặc biệt là giá trị ngầm định – yếu tố quyết định sự bền vững của văn hóa doanh nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đồng thuận về các giá trị văn hóa ở từng cấp độ, bảng so sánh mức độ hài lòng của nhân viên qua các năm, và biểu đồ tăng trưởng doanh thu gắn với các chỉ số văn hóa để minh họa mối liên hệ giữa văn hóa và hiệu quả kinh doanh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chuẩn mực văn hóa doanh nghiệp:
    Xây dựng và cập nhật bộ quy tắc ứng xử, giá trị cốt lõi phù hợp với xu hướng chuyển đổi số và đặc thù ngành viễn thông. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Ban lãnh đạo VNPT Thanh Hóa phối hợp với phòng nhân sự.

  2. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý và nhân viên:
    Tổ chức các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức về văn hóa doanh nghiệp, kỹ năng lãnh đạo đổi mới và sáng tạo. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên hài lòng về môi trường làm việc lên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể: Phòng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.

  3. Xây dựng văn hóa dựa trên biểu trưng và nghi lễ:
    Tăng cường các hoạt động văn hóa, lễ kỷ niệm, truyền thông nội bộ nhằm củng cố sự gắn kết và niềm tự hào của nhân viên. Thời gian triển khai: liên tục từ 2021. Chủ thể: Ban văn hóa doanh nghiệp và phòng truyền thông.

  4. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của nhân viên:
    Đẩy mạnh truyền thông về vai trò và lợi ích của văn hóa doanh nghiệp, khuyến khích sự tham gia đóng góp ý kiến và sáng kiến đổi mới. Mục tiêu tăng số lượng sáng kiến được áp dụng lên 20% trong 2 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo và phòng nhân sự.

  5. Tăng cường sự phối hợp với công ty mẹ và các đơn vị liên quan:
    Học hỏi và áp dụng các giá trị văn hóa tích cực từ tập đoàn VNPT, đồng thời điều chỉnh phù hợp với đặc thù địa phương. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Ban giám đốc VNPT Thanh Hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp viễn thông:
    Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức xây dựng văn hóa doanh nghiệp phù hợp với ngành viễn thông, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu về quản trị kinh doanh và văn hóa tổ chức:
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mô hình văn hóa doanh nghiệp trong bối cảnh doanh nghiệp nhà nước và chuyển đổi số.

  3. Nhân viên và cán bộ nhân sự tại VNPT và các doanh nghiệp tương tự:
    Nâng cao nhận thức về văn hóa doanh nghiệp, vai trò của từng cá nhân trong việc xây dựng môi trường làm việc tích cực và sáng tạo.

  4. Các tổ chức đào tạo và tư vấn phát triển nguồn nhân lực:
    Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, tư vấn phù hợp với đặc thù văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trong ngành viễn thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa doanh nghiệp là gì và tại sao nó quan trọng?
    Văn hóa doanh nghiệp là hệ thống các giá trị, chuẩn mực và hành vi được chia sẻ trong tổ chức, tạo nên bản sắc và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Nó giúp doanh nghiệp thu hút nhân tài, tăng năng suất và cạnh tranh bền vững.

  2. Mô hình ba lớp văn hóa của Edgar H. Schein gồm những gì?
    Gồm ba cấp độ: giá trị hữu hình (biểu tượng, nghi lễ), giá trị được tuyên bố (tầm nhìn, sứ mệnh), và giá trị ngầm định (niềm tin sâu xa). Mỗi cấp độ phản ánh mức độ nhận thức và thực thi văn hóa trong doanh nghiệp.

  3. Phương pháp đánh giá văn hóa doanh nghiệp CHMA có ưu điểm gì?
    CHMA cụ thể hóa công cụ OCAI, phù hợp với doanh nghiệp Việt Nam, giúp đo lường sáu đặc điểm chính của văn hóa doanh nghiệp một cách định lượng, dễ áp dụng và so sánh.

  4. Tại sao VNPT Thanh Hóa cần phát triển văn hóa doanh nghiệp?
    Để thích ứng với xu hướng chuyển đổi số, nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng sự gắn kết nhân viên và cải thiện hình ảnh thương hiệu trong thị trường viễn thông ngày càng cạnh tranh.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để phát triển văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa?
    Hoàn thiện chuẩn mực văn hóa, đào tạo nâng cao nhận thức, xây dựng các hoạt động văn hóa nội bộ, khuyến khích sáng kiến đổi mới và phối hợp chặt chẽ với công ty mẹ là những giải pháp thiết thực và khả thi.

Kết luận

  • Văn hóa doanh nghiệp tại VNPT Thanh Hóa có nền tảng truyền thống vững chắc nhưng còn tồn tại khoảng cách giữa giá trị tuyên bố và thực thi.
  • Mô hình ba lớp văn hóa của Edgar H. Schein và công cụ CHMA là cơ sở lý thuyết và thực tiễn phù hợp để đánh giá và phát triển văn hóa doanh nghiệp.
  • Các giá trị ngầm định truyền thống cần được điều chỉnh để thúc đẩy sáng tạo và linh hoạt trong tổ chức.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện chuẩn mực văn hóa, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường truyền thông nội bộ.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các bước phát triển văn hóa doanh nghiệp trong giai đoạn 2021-2025 để nâng cao hiệu quả hoạt động và vị thế của VNPT Thanh Hóa trên thị trường.

Luận văn hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, chuyên gia và cán bộ nhân sự trong việc xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp bền vững. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, độc giả được khuyến khích liên hệ với phòng nghiên cứu và phát triển của VNPT Thanh Hóa.