Tổng quan nghiên cứu

Du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, theo “Chiến lược phát triển du lịch đến năm 2030”, du lịch được xác định là động lực thúc đẩy các ngành khác, đồng thời phát huy giá trị di sản và bản sắc văn hóa dân tộc. Luật Du lịch 2017 quy định rõ quyền và trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong phát triển du lịch, nhấn mạnh sự tham gia và hưởng lợi hợp pháp của cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch còn hạn chế, đặc biệt tại các vùng kinh tế khó khăn như huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái.

Mù Cang Chải là huyện miền núi có tiềm năng du lịch lớn với khí hậu mát mẻ, tài nguyên thiên nhiên phong phú và danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang được công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt. Dân cư chủ yếu là đồng bào Mông chiếm hơn 90%, giữ gìn nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc. Tuy nhiên, tỷ trọng ngành thương mại dịch vụ mới chiếm khoảng 34,5% trong cơ cấu kinh tế huyện năm 2020, nguồn thu từ du lịch còn thấp và chưa tương xứng với tiềm năng. Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch còn hạn chế về số lượng và chất lượng, chưa thực sự trở thành ngành nghề chính mang lại thu nhập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch tại Mù Cang Chải, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tham gia, hướng tới phát triển du lịch bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 14 đơn vị hành chính của huyện, sử dụng số liệu từ năm 2015 đến 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát huy vai trò cộng đồng địa phương, bảo tồn tài nguyên và văn hóa, đồng thời góp phần nâng cao đời sống kinh tế - xã hội cho người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch, bao gồm:

  • Lý thuyết thang đo mức độ tham gia của Pretty (1995): Phân loại 7 mức độ tham gia từ thụ động đến chủ động, giúp đánh giá chi tiết vai trò và mức độ ảnh hưởng của cộng đồng trong các hoạt động du lịch.
  • Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng (Mai Lệ Quyên, 2017): Bao gồm hai nhóm chính là yếu tố về tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch (chính sách hỗ trợ, chia sẻ lợi ích, gắn kết các bên liên quan, vốn đầu tư, kỹ năng và nguồn nhân lực) và yếu tố thái độ - nhận thức của cộng đồng (cơ hội việc làm, tăng thu nhập, quảng bá văn hóa, giữ gìn bản sắc, cải thiện chất lượng cuộc sống).
  • Khái niệm về cộng đồng và du lịch cộng đồng: Cộng đồng được hiểu là nhóm cư dân sinh sống trên lãnh thổ nhất định, có quyền lợi và nghĩa vụ bảo vệ tài nguyên, văn hóa; du lịch cộng đồng là loại hình du lịch do người dân địa phương làm chủ hoặc tham gia, nhằm bảo tồn tài nguyên và phát triển bền vững.

Ba hoạt động chính được đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng gồm: bảo vệ tài nguyên du lịch, cung ứng dịch vụ và lập kế hoạch phát triển dịch vụ, quảng bá du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến du lịch và cộng đồng tại Mù Cang Chải giai đoạn 2015-2020; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp cộng đồng địa phương, khách du lịch và các doanh nghiệp lữ hành.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát khoảng 300 hộ dân tại 14 xã, thị trấn của huyện, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng để đảm bảo đại diện cho các nhóm dân cư khác nhau về giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các yếu tố ảnh hưởng; phân tích hồi quy để đánh giá mức độ tác động của từng yếu tố đến sự tham gia của cộng đồng; kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm cộng đồng theo đặc điểm nhân khẩu học bằng kiểm định t và ANOVA.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2021; phân tích và xử lý dữ liệu từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2021; hoàn thiện báo cáo luận văn vào tháng 10 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của cộng đồng còn hạn chế: Khoảng 40% người dân tham gia thụ động hoặc chỉ cung cấp thông tin trong các hoạt động du lịch; chỉ khoảng 25% tham gia chức năng hoặc tương tác tích cực. Mức độ tham gia chủ động chiếm dưới 15%, cho thấy sự tham gia chưa đồng đều và chưa phát huy hết tiềm năng.
  2. Hoạt động bảo vệ tài nguyên du lịch có mức độ tham gia cao nhất: Khoảng 60% cộng đồng tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên, trong khi đó hoạt động cung ứng dịch vụ và lập kế hoạch phát triển dịch vụ chỉ đạt khoảng 35%, hoạt động quảng bá du lịch thấp hơn, khoảng 30%.
  3. Yếu tố tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch ảnh hưởng mạnh mẽ: Các chính sách hỗ trợ, chia sẻ lợi ích và sự gắn kết giữa các bên liên quan có tác động tích cực đến sự tham gia của cộng đồng với hệ số hồi quy đạt 0.65 (p < 0.01).
  4. Thái độ và nhận thức của cộng đồng là nhân tố quyết định: Người dân có nhận thức tích cực về cơ hội việc làm, tăng thu nhập và giữ gìn văn hóa có mức độ tham gia cao hơn 40% so với nhóm nhận thức thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của cộng đồng tại Mù Cang Chải còn ở mức thấp so với tiềm năng du lịch phong phú của địa phương. Mức độ tham gia cao nhất ở hoạt động bảo vệ tài nguyên phản ánh ý thức bảo vệ môi trường của người dân, tuy nhiên sự tham gia trong các hoạt động kinh doanh và quảng bá du lịch còn hạn chế do thiếu kỹ năng, nguồn lực và cơ chế hỗ trợ hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu tại các vùng du lịch cộng đồng khác, mức độ tham gia chủ động tại Mù Cang Chải thấp hơn khoảng 10-15%, cho thấy cần có các chính sách thúc đẩy sự tham gia tích cực hơn.

Phân tích nhân tố và hồi quy khẳng định vai trò quan trọng của tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch và thái độ nhận thức trong việc thúc đẩy sự tham gia. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ năng và nâng cao nhận thức cộng đồng. Các biểu đồ phân bố mức độ tham gia theo từng hoạt động và bảng so sánh tác động các yếu tố sẽ minh họa rõ nét hơn các kết quả này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và thu hút sự tham gia của cộng đồng: Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo, tập huấn về lợi ích và vai trò của du lịch cộng đồng, nhằm nâng cao nhận thức tích cực về phát triển du lịch bền vững. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể: UBND huyện phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
  2. Bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng cho cộng đồng: Xây dựng các khóa đào tạo về kỹ năng quản lý dịch vụ du lịch, quảng bá điểm đến, kỹ năng giao tiếp với khách du lịch. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: các tổ chức đào tạo nghề, doanh nghiệp du lịch địa phương.
  3. Hỗ trợ tài chính và cơ chế chính sách: Cung cấp các gói hỗ trợ vốn vay ưu đãi, chính sách ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch cộng đồng, khuyến khích phát triển homestay, dịch vụ ăn uống. Thời gian: triển khai liên tục; chủ thể: chính quyền địa phương, ngân hàng chính sách.
  4. Xây dựng Ban Quản lý du lịch cộng đồng: Thành lập tổ chức quản lý chuyên trách, đại diện cộng đồng trong việc phối hợp với các bên liên quan, giám sát và phát triển du lịch bền vững. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: UBND huyện, các tổ chức xã hội.
  5. Gắn kết các bên liên quan: Tăng cường hợp tác giữa cộng đồng, doanh nghiệp du lịch, chính quyền và khách du lịch để xây dựng chuỗi giá trị du lịch bền vững, chia sẻ lợi ích công bằng. Thời gian: liên tục; chủ thể: các bên liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển du lịch phù hợp với điều kiện thực tế, tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
  2. Các tổ chức đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo kỹ năng, nâng cao năng lực cho cộng đồng địa phương.
  3. Doanh nghiệp du lịch và lữ hành: Tham khảo để phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng, hợp tác với cộng đồng địa phương nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm khách hàng.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành du lịch, phát triển cộng đồng: Cung cấp cơ sở lý luận, mô hình nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn để phục vụ các nghiên cứu tiếp theo về du lịch cộng đồng và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của cộng đồng lại quan trọng trong phát triển du lịch?
    Sự tham gia của cộng đồng giúp bảo tồn tài nguyên, phát huy văn hóa bản địa, đồng thời tạo ra lợi ích kinh tế trực tiếp cho người dân, góp phần phát triển du lịch bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống.

  2. Mức độ tham gia của cộng đồng được đánh giá như thế nào?
    Mức độ tham gia được đánh giá theo thang đo 7 bậc của Pretty (1995), từ tham gia thụ động đến tham gia chủ động, tương ứng với vai trò và quyền lực của cộng đồng trong các hoạt động du lịch.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sự tham gia của cộng đồng?
    Hai nhóm yếu tố chính là tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch (chính sách, chia sẻ lợi ích, gắn kết các bên) và thái độ - nhận thức của cộng đồng về lợi ích và vai trò của du lịch.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng?
    Cần nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ tài chính và xây dựng cơ chế quản lý phù hợp, đồng thời tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan để tạo môi trường thuận lợi cho cộng đồng tham gia.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mô hình và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp với điều kiện đặc thù của các địa phương khác có tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng, đặc biệt là vùng miền núi và dân tộc thiểu số.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng mức độ tham gia của cộng đồng tại Mù Cang Chải, xác định các yếu tố ảnh hưởng chính gồm tổ chức hoạt động kinh doanh du lịch và thái độ nhận thức của cộng đồng.
  • Mức độ tham gia của cộng đồng còn hạn chế, đặc biệt trong các hoạt động cung ứng dịch vụ và quảng bá du lịch.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ tài chính và xây dựng cơ chế quản lý nhằm tăng cường sự tham gia hiệu quả của cộng đồng.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững tại vùng miền núi, cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách và thực tiễn phát triển du lịch địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương có điều kiện tương tự.

Hãy hành động ngay hôm nay để phát huy sức mạnh cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững tại Mù Cang Chải!