Luận án tiến sĩ y học: Nghiên cứu tác dụng kháng ung thư của rễ cây đan sâm Salvia miltiorrhiza

Trong những năm gần đây, việc sử dụng các loại thuốc có nguồn gốc từ thảo dược tự nhiên ngày càng trở nên phổ biến. Xu hướng này không chỉ diễn ra ở các nước Á Đông mà còn lan rộng sang các nước phương Tây, chủ yếu do tác dụng phụ của thuốc tổng hợp hóa dược. Việt Nam, với khí hậu nhiệt đới gió mùa và hệ thực vật phong phú, có khoảng 12.000 loài thực vật bậc cao, trong đó có khoảng 4.000 loài được sử dụng trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, việc khai thác tiềm năng của các cây thuốc vẫn còn hạn chế. Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) là một trong những cây thuốc quý, được di thực vào Việt Nam từ những năm 1960. Rễ cây Đan sâm được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh về tim mạch và tăng cường tuần hoàn máu. Gần đây, tác dụng chống ung thư của Đan sâm, đặc biệt là thành phần Tan (Tanshinon), đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Mục tiêu của nghiên cứu này là cung cấp cơ sở khoa học chứng minh tác dụng kháng ung thư của Đan sâm và tìm kiếm các hoạt chất có tác dụng chống ung thư từ nguồn dược liệu này.

Cây Đan sâm (Salvia miltiorrhiza) thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), là một cây cỏ sống lâu năm, cao từ 30-80 cm. Rễ cây có màu đỏ nâu, được sử dụng làm thuốc. Cây Đan sâm được phân bố chủ yếu ở Trung Quốc, Nhật Bản và Triều Tiên. Tại Việt Nam, Đan sâm được trồng ở nhiều tỉnh có khí hậu thích hợp. Nghiên cứu cho thấy năng suất của dược liệu Đan sâm khi trồng ở vùng đồng bằng cao hơn so với vùng núi. Thời gian sinh trưởng của Đan sâm ở các vùng đồng bằng là khoảng 240 ngày, trong khi ở vùng núi là 330 ngày. Cây Đan sâm được nhân giống bằng rễ củ và thu hoạch rễ vào cuối mùa thu đến đầu mùa xuân. Đặc điểm thực vật và phân bố của cây Đan sâm cho thấy đây là một nguồn dược liệu quý giá cần được nghiên cứu sâu hơn.

Thành phần hóa học của cây Đan sâm chủ yếu được nghiên cứu bởi các nhà khoa học Trung Quốc và Nhật Bản. Đến nay, đã có gần 200 hợp chất được phát hiện trong cây Đan sâm, bao gồm các diterpenoid, acid phenolic và nhiều nhóm hợp chất khác. Các hợp chất diterpenoid là nhóm chính, trong đó Tanshinon IIA là thành phần nổi bật với nhiều nghiên cứu dược lý. Các acid phenolic cũng đóng vai trò quan trọng trong hoạt tính sinh học của Đan sâm, với khả năng chống ôxy hóa và chống viêm. Sự đa dạng về cấu trúc hóa học của các hợp chất trong Đan sâm cho thấy tiềm năng lớn trong việc phát triển các sản phẩm dược phẩm từ nguồn dược liệu này.

Nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng rễ cây Đan sâm có tác dụng kháng ung thư mạnh mẽ. Các hợp chất như Tanshinon đã được chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều dòng tế bào ung thư. Cơ chế tác động của các hợp chất này bao gồm việc gây chết tế bào theo chương trình và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Việc nghiên cứu sâu hơn về tác dụng kháng ung thư của Đan sâm không chỉ cung cấp thông tin quý giá cho y học cổ truyền mà còn mở ra hướng đi mới cho việc phát triển các loại thuốc điều trị ung thư từ thiên nhiên.