Nghiên cứu tác dụng của ngôn ngữ rào đón trong việc phát triển năng lực ngữ dụng của học sinh trong giờ học kỹ năng nói tiếng Anh tại trường THPT Hải Lăng, Quảng Trị

Ngôn ngữ rào đón (hedges) là các từ ngữ hoặc cụm từ được sử dụng để giảm thiểu tính khẳng định hoặc cam kết của một phát ngôn. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện sự lịch sự, tôn trọng và tránh gây hiểu lầm trong giao tiếp. Theo tác giả Fraser (2010), việc sử dụng ngôn ngữ rào đón giúp người nói diễn đạt ý kiến một cách tế nhị, không áp đặt và tạo không gian cho người nghe phản hồi. Ví dụ, sử dụng "có lẽ", "có vẻ như" thay vì khẳng định tuyệt đối giúp tạo ra một cuộc trò chuyện cởi mở và thân thiện hơn. Việc nắm vững ngữ pháp, từ vựng và cấu trúc câu là cần thiết, nhưng hiểu rõ ngữ cảnh giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ rào đón phù hợp mới đảm bảo giao tiếp hiệu quả.

Năng lực ngữ dụng là khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách phù hợp trong các tình huống giao tiếp cụ thể. Nó bao gồm việc hiểu ý nghĩa ẩn ý, giải thích các biểu hiện phi ngôn ngữ và điều chỉnh cách diễn đạt sao cho phù hợp với văn hóa giao tiếp. Theo Ho (2002), năng lực ngữ dụng không chỉ đơn thuần là nắm vững ngữ pháp và từ vựng, mà còn là khả năng vận dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo và linh hoạt để đạt được mục tiêu giao tiếp. Việc phát triển năng lực này cho học sinh THPT giúp các em tự tin hơn trong kỹ năng giao tiếp và thành công hơn trong học tập và cuộc sống.

Tại Trường THPT Hải Lăng, Quảng Trị, quan sát cho thấy học sinh thường có xu hướng sử dụng ngôn ngữ trực tiếp và khẳng định, thiếu sự mềm mại và tế nhị cần thiết trong giao tiếp. Điều này có thể xuất phát từ việc các em chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về ngôn ngữ rào đón, cũng như chưa nhận thức được tầm quan trọng của chúng trong việc tạo dựng mối quan hệ tốt đẹp và tránh gây mất lòng người khác. Việc phân tích ngôn ngữ sử dụng trong các bài viết và bài nói của học sinh cho thấy sự thiếu vắng các biện pháp tu từ và cấu trúc câu giúp giảm nhẹ mức độ khẳng định.

Việc thiếu năng lực ngữ dụng, đặc biệt là khả năng sử dụng ngôn ngữ rào đón, không chỉ ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp mà còn tác động tiêu cực đến kết quả học tập của học sinh. Các em có thể gặp khó khăn trong việc tham gia vào các hoạt động thảo luận nhóm, trình bày ý kiến cá nhân và tương tác với giáo viên. Theo Pham Thi Phuong Thao (2012), việc thiếu tự tin trong giao tiếp có thể khiến học sinh ngại bày tỏ ý kiến, đặt câu hỏi và tìm kiếm sự giúp đỡ, từ đó ảnh hưởng đến quá trình tiếp thu kiến thức và phát triển tư duy. Do đó, việc phát triển năng lực ngữ dụng là một yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả dạy học.

Giáo viên có thể tổ chức các hoạt động thực hành kỹ năng giao tiếp như đóng vai, tranh luận, thảo luận nhóm và thuyết trình, trong đó học sinh được khuyến khích sử dụng ngôn ngữ rào đón để diễn đạt ý kiến một cách tế nhị và tôn trọng. Ví dụ, trong hoạt động tranh luận, học sinh có thể sử dụng các cụm từ như "theo tôi", "có lẽ", "tôi nghĩ rằng" để trình bày quan điểm cá nhân một cách mềm mại và tránh gây tranh cãi gay gắt. Các hoạt động này giúp học sinh làm quen với ngữ cảnh giao tiếp và tình huống giao tiếp khác nhau.

Một phương pháp khác là cho học sinh phân tích ngôn ngữ được sử dụng trong các văn bản và văn nói khác nhau, từ đó nhận diện và hiểu rõ hơn về vai trò của ngôn ngữ rào đón. Giáo viên có thể sử dụng các đoạn hội thoại, bài báo, bài phát biểu hoặc các video clip để làm ví dụ. Bằng cách phân tích cách người nói sử dụng ngôn ngữ rào đón để diễn đạt ý kiến, thể hiện sự đồng tình hoặc phản đối, và điều chỉnh mức độ khẳng định, học sinh sẽ có thể áp dụng những kiến thức này vào thực tế giao tiếp của mình.

Để tăng hứng thú học tập và khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào quá trình học tập, giáo viên có thể sử dụng các trò chơi và các hoạt động tương tác. Ví dụ, trò chơi "Hoàn thành câu" có thể được sử dụng để giúp học sinh làm quen với các cụm từ ngôn ngữ rào đón thường dùng. Hoặc trò chơi "Đóng vai tình huống" có thể giúp học sinh thực hành sử dụng ngôn ngữ rào đón trong các tình huống giao tiếp khác nhau. Các hoạt động này giúp tạo ra một môi trường học tập vui vẻ và thoải mái, khuyến khích học sinh tự tin thể hiện bản thân.

Kết quả kiểm tra trước và sau khi áp dụng phương pháp tích hợp ngôn ngữ rào đón cho thấy sự cải thiện đáng kể về năng lực ngữ dụng của học sinh. Điểm trung bình của các bài kiểm tra kỹ năng giao tiếp đã tăng lên, cho thấy học sinh đã tự tin và thành thạo hơn trong việc sử dụng ngôn ngữ rào đón để diễn đạt ý kiến và tương tác với người khác. Bên cạnh đó, số lượng học sinh sử dụng ngôn ngữ rào đón một cách tự nhiên và linh hoạt trong các hoạt động giao tiếp cũng tăng lên đáng kể.

Phản hồi từ giáo viên và học sinh đều cho thấy sự hài lòng với phương pháp tích hợp ngôn ngữ rào đón. Giáo viên nhận thấy rằng học sinh trở nên chủ động và tự tin hơn trong việc tham gia vào các hoạt động học tập, đồng thời có khả năng diễn đạt ý kiến một cách rõ ràng và thuyết phục hơn. Học sinh chia sẻ rằng họ cảm thấy tự tin hơn khi giao tiếp bằng tiếng Anh và có thể dễ dàng hơn trong việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với người khác. Nhiều học sinh cũng bày tỏ sự ngạc nhiên về tác dụng của ngôn ngữ rào đón trong việc giảm thiểu sự căng thẳng và tạo sự thoải mái trong giao tiếp.

Kết quả nghiên cứu này có thể được ứng dụng rộng rãi trong giáo dục ngữ văn tại các trường THPT khác trên cả nước. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng mở ra những hướng đi mới trong việc nghiên cứu về ngôn ngữ học và ngữ dụng học, đặc biệt là trong lĩnh vực giảng dạy kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Việc nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ rào đón và xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng giao tiếp hiệu quả là những hướng đi tiềm năng trong tương lai.

Để nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng giao tiếp cho học sinh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh. Nhà trường cần tạo điều kiện để giáo viên được tham gia các khóa đào tạo về ngôn ngữ học và ngữ dụng học. Giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường các hoạt động thực hành giao tiếp và khuyến khích học sinh sử dụng ngôn ngữ rào đón trong các tình huống giao tiếp khác nhau. Phụ huynh cần tạo môi trường giao tiếp cởi mở và khuyến khích học sinh tự tin thể hiện bản thân.