I. Cơ sở lý luận về quá trình ghi nhớ
Nghiên cứu này tập trung vào quá trình ghi nhớ của học sinh lớp 5 tại trường Tiểu học Tiên Dương, Đông Anh. Trí nhớ được xem là quá trình tâm lý quan trọng, phản ánh kinh nghiệm của con người dưới hình thức biểu tượng. Nó bao gồm các quá trình: ghi nhớ, giữ gìn, tái hiện, và quên. Ghi nhớ là giai đoạn đầu tiên, hình thành dấu vết của đối tượng trên vỏ não và tạo mối liên hệ giữa tài liệu mới và cũ. Có hai loại ghi nhớ: ghi nhớ không chủ định và ghi nhớ có chủ định. Ở học sinh tiểu học, ghi nhớ có chủ định phát triển mạnh từ lớp 4,5, nhưng hiệu quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sự tập trung, hứng thú, và nội dung tài liệu.
1.1. Lịch sử nghiên cứu về trí nhớ
Trí nhớ là chủ đề nghiên cứu lâu đời trong tâm lý học. Các công trình nghiên cứu từ Hermann Ebbingheus (1885) đến A.Luria (1970) đã khám phá cấu trúc thần kinh và tâm lý của trí nhớ. Ở Việt Nam, các nghiên cứu của Phạm Minh Hạc và Trương Anh Tuấn tập trung vào phương pháp ghi nhớ theo điểm tựa, giúp học sinh ghi nhớ hiệu quả hơn. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khối lượng ghi nhớ từ lớn hơn số, và ghi nhớ thị giác là tốt nhất.
1.2. Khái niệm và vai trò của trí nhớ
Trí nhớ là quá trình tâm lý phản ánh kinh nghiệm cá nhân dưới hình thức biểu tượng. Nó bao gồm các quá trình: ghi nhớ, giữ gìn, tái hiện, và quên. Trí nhớ đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm lý, giúp con người tích lũy kinh nghiệm và phát triển nhân cách. Nó cũng là công cụ hỗ trợ quá trình nhận thức, tư duy, và tưởng tượng.
II. Thực trạng ghi nhớ của học sinh lớp 5
Nghiên cứu thực trạng ghi nhớ của học sinh lớp 5 tại trường Tiểu học Tiên Dương cho thấy, ghi nhớ có chủ định chưa chiếm ưu thế. Đa số học sinh vẫn có xu hướng ghi nhớ máy móc. Nguyên nhân chính là giáo viên chưa hình thành và rèn luyện các biện pháp ghi nhớ ý nghĩa cho học sinh. Việc thiếu định hướng về tài liệu cần ghi nhớ trong thời gian ngắn hoặc dài cũng ảnh hưởng đến hiệu quả ghi nhớ.
2.1. Kết quả điều tra
Kết quả điều tra cho thấy, học sinh ghi nhớ được nhiều tri thức nhưng khả năng vận dụng còn hạn chế. Các yếu tố như sự hấp dẫn của nội dung, tâm lý tình cảm, và hứng thú của học sinh ảnh hưởng lớn đến quá trình ghi nhớ.
2.2. Nguyên nhân ảnh hưởng
Nguyên nhân chủ quan bao gồm sự thiếu tập trung và hứng thú của học sinh. Nguyên nhân khách quan là phương pháp dạy học chưa phù hợp, thiếu các biện pháp hỗ trợ ghi nhớ ý nghĩa.
III. Thử nghiệm và biện pháp cải thiện ghi nhớ
Nghiên cứu đề xuất và thử nghiệm các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả ghi nhớ ý nghĩa cho học sinh lớp 5. Các biện pháp bao gồm: tổ chức hoạt động học tập tích cực, sử dụng phương pháp điểm tựa, và tăng cường sự hứng thú của học sinh. Kết quả thử nghiệm cho thấy, việc áp dụng các biện pháp này giúp cải thiện đáng kể khả năng ghi nhớ và vận dụng tri thức của học sinh.
3.1. Mục tiêu và nội dung thử nghiệm
Mục tiêu của thử nghiệm là hình thành và phát triển các biện pháp ghi nhớ ý nghĩa cho học sinh. Nội dung thử nghiệm bao gồm việc soạn giáo án và giảng dạy các tiết học theo hướng tích cực, chủ động.
3.2. Kết quả nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu cho thấy, học sinh được áp dụng các biện pháp ghi nhớ ý nghĩa có khả năng ghi nhớ và vận dụng tri thức tốt hơn so với nhóm đối chứng.
