Tổng quan nghiên cứu

Du lịch là ngành kinh tế quan trọng toàn cầu, đóng góp lớn vào GDP nhiều quốc gia. Theo báo cáo của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), nếu không có đại dịch COVID-19, đến năm 2030 thế giới sẽ đón khoảng 1,8 tỷ lượt khách du lịch quốc tế. Tuy nhiên, đại dịch đã làm ngành du lịch thế giới lùi lại 30 năm về lượng khách và doanh thu. Trong bối cảnh phục hồi, phát triển du lịch bền vững trở thành xu hướng tất yếu nhằm bảo vệ môi trường, tài nguyên và phát triển kinh tế xã hội hài hòa.

Việt Nam, với gần 50% dân số sống ở vùng duyên hải và 28 tỉnh, thành ven biển, có tiềm năng lớn phát triển kinh tế biển, trong đó du lịch biển đảo được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn đến năm 2030. Huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, là một trong 49 khu vực tiềm năng phát triển thành khu du lịch quốc gia với đa dạng sinh học phong phú, được UNESCO công nhận là khu Ramsar năm 2014 và khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt năm 2012. Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Côn Đảo đã được phê duyệt đến năm 2030, với mục tiêu trở thành khu du lịch sinh thái biển đảo, văn hóa - lịch sử - tâm linh chất lượng cao.

Ngành du lịch Côn Đảo chiếm tỷ trọng cao nhất trong cơ cấu kinh tế huyện (khoảng 89,95%), đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững. Tuy nhiên, huyện đang đối mặt với nhiều thách thức như thiếu nước sinh hoạt, xử lý rác thải, suy thoái hệ sinh thái do tác động kinh tế và biến đổi khí hậu. Do đó, nghiên cứu đánh giá hoạt động du lịch bền vững tại Côn Đảo nhằm đề xuất giải pháp phát triển phù hợp, bảo tồn tài nguyên và nâng cao lợi ích cộng đồng là nhiệm vụ cấp thiết.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, với dữ liệu thu thập từ năm 2017 đến nay. Mục tiêu chính là đánh giá hoạt động du lịch bền vững qua các khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường và chính sách, từ đó đề xuất giải pháp phát triển bền vững, góp phần bảo tồn tài nguyên biển đảo và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch bền vững quốc tế và trong nước, tập trung vào ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Du lịch bền vững: Phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng của thế hệ tương lai, đảm bảo cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường và phát triển xã hội.
  • Hệ thống lãnh thổ du lịch: Bao gồm các yếu tố tự nhiên, văn hóa, cơ sở hạ tầng và con người tương tác tạo thành điểm đến du lịch.
  • Bộ tiêu chí đánh giá du lịch bền vững: Bao gồm quản lý hiệu quả, tuân thủ pháp luật, gắn kết nhân viên, phản hồi khách hàng, quảng cáo chính xác, cơ sở hạ tầng, quyền sở hữu tài sản, thông tin và diễn giải, hỗ trợ cộng đồng, sử dụng lao động địa phương, bảo vệ di sản văn hóa, bảo tồn đa dạng sinh học và giảm thiểu tác động môi trường.

Các lý thuyết này được bổ sung bởi các nghiên cứu về phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch tâm linh nhằm khai thác tiềm năng tài nguyên tự nhiên và văn hóa đặc thù của vùng biển đảo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Côn Đảo, Sở Du lịch tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, các tài liệu nghiên cứu, báo cáo khoa học, dữ liệu thống kê giai đoạn 2017-2023.
  • Số liệu sơ cấp: Khảo sát thực địa tại huyện Côn Đảo, phỏng vấn trực tiếp 100 khách du lịch, 25 cán bộ quản lý du lịch, 25 doanh nghiệp lữ hành và các nhà cung ứng dịch vụ. Khảo sát nhằm đánh giá nhận thức, thái độ và thực trạng hoạt động du lịch bền vững.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân tích số liệu tuyệt đối và tương đối; phương pháp so sánh để đối chiếu giữa các năm và nhóm đối tượng khảo sát nhằm làm rõ sự khác biệt trong nhận thức và thực tiễn phát triển du lịch bền vững.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2023, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững trong giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng khách du lịch và doanh thu: Giai đoạn 2017-2021, lượng khách du lịch đến Côn Đảo tăng trung bình khoảng 15% mỗi năm, với mức chi tiêu bình quân của khách đạt khoảng 2 triệu đồng/ngày. Doanh thu từ hoạt động du lịch tăng trưởng ổn định, đóng góp khoảng 90% vào cơ cấu kinh tế huyện.

  2. Ý thức bảo vệ môi trường của khách du lịch: Khoảng 75% khách du lịch được khảo sát thể hiện ý thức cao trong việc bảo vệ môi trường, tuân thủ các quy định về bảo tồn tài nguyên và không gây ô nhiễm. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 25% chưa nhận thức đầy đủ, gây áp lực lên hệ sinh thái biển đảo.

  3. Đánh giá của doanh nghiệp và cán bộ quản lý: 80% doanh nghiệp du lịch và cán bộ quản lý đánh giá công tác quy hoạch và quản lý du lịch bền vững tại Côn Đảo còn nhiều hạn chế, đặc biệt về xử lý rác thải, nguồn nước và năng lượng. Các chính sách hỗ trợ phát triển bền vững chưa được triển khai đồng bộ.

  4. Tác động môi trường và xã hội: Hoạt động du lịch đã gây ra một số tác động tiêu cực như suy thoái hệ sinh thái rạn san hô, ô nhiễm môi trường do rác thải và nước thải chưa được xử lý triệt để. Đồng thời, sự gia tăng khách du lịch cũng tạo áp lực lên hạ tầng và đời sống cộng đồng địa phương.

Thảo luận kết quả

Các số liệu cho thấy du lịch Côn Đảo phát triển nhanh nhưng chưa thực sự bền vững. Tăng trưởng khách du lịch và doanh thu là tín hiệu tích cực, tuy nhiên áp lực lên môi trường và xã hội là thách thức lớn. So sánh với các nghiên cứu quốc tế về phát triển du lịch bền vững vùng biển đảo như Thái Lan và Nhật Bản, Côn Đảo cần tăng cường quản lý tài nguyên, nâng cao nhận thức cộng đồng và doanh nghiệp, đồng thời hoàn thiện chính sách phát triển bền vững.

Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng khách du lịch và doanh thu qua các năm, cùng với tỷ lệ hài lòng và ý thức bảo vệ môi trường của khách du lịch sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển. Bảng so sánh đánh giá của các nhóm đối tượng khảo sát về công tác quản lý và tác động môi trường cũng giúp làm rõ các điểm mạnh, yếu.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của phát triển du lịch bền vững trong bảo tồn tài nguyên biển đảo và nâng cao lợi ích kinh tế xã hội cho cộng đồng địa phương, đồng thời cảnh báo những rủi ro nếu không có giải pháp kịp thời.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý và giám sát môi trường: Xây dựng hệ thống giám sát chất lượng môi trường, kiểm soát chặt chẽ lượng khách du lịch và các hoạt động khai thác tài nguyên. Thực hiện đánh giá tác động môi trường định kỳ, áp dụng giới hạn sức chứa du lịch phù hợp. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Quản lý Khu du lịch quốc gia Côn Đảo. Timeline: 2024-2026.

  2. Nâng cao nhận thức và đào tạo nguồn nhân lực: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về du lịch bền vững cho cán bộ quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và văn hóa. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch, các tổ chức đào tạo. Timeline: 2024-2025.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch bền vững, đa dạng hóa dịch vụ: Khuyến khích phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch tâm linh gắn với bảo tồn tài nguyên và di sản. Hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sản phẩm, nâng cao chất lượng dịch vụ. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp, chính quyền địa phương. Timeline: 2024-2028.

  4. Đầu tư cơ sở hạ tầng xanh, thân thiện môi trường: Cải tạo, nâng cấp hệ thống xử lý nước thải, rác thải; phát triển năng lượng tái tạo; xây dựng các công trình du lịch theo tiêu chuẩn bền vững. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, nhà đầu tư. Timeline: 2024-2030.

  5. Tăng cường hợp tác liên ngành và liên vùng: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các ngành, địa phương trong quản lý và phát triển du lịch bền vững, chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan. Timeline: 2024-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển du lịch bền vững, nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên và môi trường.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Tham khảo các giải pháp phát triển sản phẩm, dịch vụ du lịch bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và trách nhiệm xã hội.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững, tham gia quản lý và hưởng lợi từ hoạt động du lịch.

  4. Sinh viên, nhà nghiên cứu và giảng viên ngành du lịch, môi trường: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến du lịch bền vững vùng biển đảo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch bền vững là gì?
    Du lịch bền vững là phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng của thế hệ tương lai, đảm bảo cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Ví dụ, du lịch sinh thái tại Côn Đảo chú trọng bảo tồn hệ sinh thái biển và nâng cao đời sống cộng đồng.

  2. Tại sao phát triển du lịch bền vững quan trọng với Côn Đảo?
    Côn Đảo có tài nguyên thiên nhiên và di sản văn hóa quý giá, phát triển du lịch bền vững giúp bảo vệ môi trường, duy trì đa dạng sinh học và tạo lợi ích kinh tế lâu dài cho cộng đồng địa phương.

  3. Những thách thức chính trong phát triển du lịch bền vững tại Côn Đảo là gì?
    Thiếu nước sinh hoạt, xử lý rác thải chưa hiệu quả, suy thoái hệ sinh thái do áp lực du lịch và biến đổi khí hậu, cùng với hạn chế trong quản lý và chính sách phát triển bền vững.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để phát triển du lịch bền vững tại Côn Đảo?
    Tăng cường quản lý môi trường, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, đầu tư cơ sở hạ tầng xanh và tăng cường hợp tác liên ngành.

  5. Làm thế nào cộng đồng địa phương có thể tham gia phát triển du lịch bền vững?
    Cộng đồng được ưu tiên tuyển dụng, đào tạo, tham gia quản lý và hưởng lợi từ du lịch; đồng thời nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương, góp phần tạo ra sản phẩm du lịch đặc sắc và bền vững.

Kết luận

  • Du lịch Côn Đảo phát triển nhanh, đóng góp lớn vào kinh tế địa phương nhưng đang đối mặt với nhiều thách thức về môi trường và xã hội.
  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng du lịch bền vững qua các khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường và chính sách, cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định giải pháp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như tăng cường quản lý môi trường, đào tạo nhân lực, phát triển sản phẩm du lịch bền vững và đầu tư cơ sở hạ tầng xanh.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, hỗ trợ chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững tại Côn Đảo.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo phát triển du lịch bền vững lâu dài, góp phần bảo tồn tài nguyên và nâng cao đời sống cộng đồng.

Hãy cùng chung tay xây dựng du lịch Côn Đảo phát triển bền vững, bảo vệ thiên nhiên và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của vùng biển đảo Việt Nam!