Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút Dengue gây ra, truyền qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus, trong đó muỗi Ae. aegypti là véc tơ chính. Trên thế giới, mỗi năm có khoảng 390 triệu người mắc SXHD, với sự gia tăng 400% số ca mắc trong 13 năm qua. Tại Việt Nam, SXHD là một trong những bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ mắc cao, đứng thứ 5 về tỷ lệ mắc và thứ 3 về tỷ lệ tử vong trong các bệnh truyền nhiễm. Giai đoạn 2017-2020, huyện Đăk Đoa, tỉnh Gia Lai ghi nhận 2.672 ca mắc SXHD, trong đó thị trấn Đăk Đoa có 276 ca, với năm 2019 là cao nhất (155 ca, tỷ lệ mắc 993 ca/100.000 dân).

Nghiên cứu được thực hiện nhằm mô tả kiến thức và thực hành phòng bệnh SXHD của người dân từ 18-60 tuổi tại thị trấn Đăk Đoa năm 2022, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 400 người dân được chọn ngẫu nhiên hệ thống, kết hợp phương pháp định lượng và định tính, thu thập dữ liệu từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác phòng chống SXHD tại địa phương, góp phần giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh và nâng cao nhận thức cộng đồng về biện pháp phòng bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên Quyết định số 3711/QĐ-BYT năm 2014 của Bộ Y tế về hướng dẫn giám sát và phòng chống SXHD, kết hợp các nghiên cứu trước đây về kiến thức và thực hành phòng bệnh SXHD. Các lý thuyết và mô hình tập trung vào:

  • Yếu tố nhân khẩu học: Tuổi, giới tính, dân tộc, trình độ học vấn, nghề nghiệp, kinh tế hộ gia đình.
  • Kiến thức về SXHD: Tác nhân gây bệnh, véc tơ truyền bệnh, thời điểm muỗi đốt, đường lây, các biện pháp phòng bệnh.
  • Thực hành phòng bệnh: Biện pháp phòng tránh muỗi đốt, vệ sinh môi trường, diệt muỗi và diệt lăng quăng/bọ gậy.
  • Yếu tố dịch vụ y tế: Hoạt động truyền thông, tập huấn, giám sát, phun hóa chất diệt muỗi.
  • Yếu tố tăng cường: Công tác phối hợp các ban ngành, chiến dịch phòng chống SXHD, hoạt động của cộng tác viên (CTV).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập trực tiếp tại thị trấn Đăk Đoa, huyện Đăk Đoa, tỉnh Gia Lai.
  • Cỡ mẫu: 400 người dân từ 18-60 tuổi, chọn theo phương pháp mẫu ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách hộ gia đình.
  • Phương pháp thu thập: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn, quan sát thực hành tại hộ gia đình, phỏng vấn sâu 5 cán bộ y tế và tổ trưởng tổ dân phố, thảo luận nhóm 2 nhóm người dân (đạt và không đạt kiến thức, thực hành).
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20, phân tích tần số, tỷ lệ %, khoảng tin cậy 95%, tỷ số chênh OR, kiểm định Chi bình phương (χ²) và Fisher khi cần thiết. Mức ý nghĩa thống kê p < 0,05.
  • Timeline: Nghiên cứu thực hiện từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022, thu thập số liệu từ tháng 3 đến tháng 5/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức phòng bệnh SXHD: Tỷ lệ người dân có kiến thức đạt là 44,0% (KTC 95%: 39,1 – 48,9%). Các nội dung kiến thức đạt cao gồm biết nguyên nhân gây bệnh (81,5%), nơi sinh sản muỗi (76,5%), nơi trú đậu muỗi (75,3%) và đường lây bệnh (80,8%). Tuy nhiên, kiến thức về tác nhân gây bệnh (33,5%), cách phòng muỗi đẻ trứng (38,8%), thời điểm muỗi đốt (60,0%), ngủ màn ban ngày (32,0%) và các biện pháp phòng muỗi đốt khác (33,8%) còn thấp.

  2. Thực hành phòng bệnh SXHD: Tỷ lệ thực hành đạt là 31,3% (KTC 95%: 26,7 – 35,8%). Nội dung thực hành tốt nhất là vệ sinh nhà ở và ngoại cảnh (71,8%). Các biện pháp khác như ngủ màn ban ngày (14,5%), sử dụng biện pháp phòng muỗi đốt khác (24,3%), đậy kín dụng cụ chứa nước (55,3%), súc rửa dụng cụ chứa nước (60,0%), diệt muỗi (30,0%) và diệt lăng quăng/bọ gậy (17,0%) đều ở mức thấp.

  3. Yếu tố ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành: Nữ giới, dân tộc Kinh, trình độ học vấn cao, nghề nghiệp lao động trí óc, kinh tế hộ gia đình khá giả, tiếp cận hoạt động truyền thông, tập huấn cán bộ y tế, giám sát của cán bộ y tế, phun hóa chất diệt muỗi, phối hợp các ban ngành, chiến dịch vệ sinh môi trường và hoạt động cộng tác viên đều có ảnh hưởng tích cực.

  4. Mối liên quan giữa kiến thức và thực hành: Người có kiến thức đạt có khả năng thực hành đạt cao hơn gấp nhiều lần so với người chưa đạt kiến thức, cho thấy kiến thức là yếu tố then chốt thúc đẩy thực hành phòng bệnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thực hành phòng bệnh SXHD của người dân tại thị trấn Đăk Đoa còn thấp, đặc biệt trong các biện pháp phòng tránh muỗi đốt ban ngày và diệt lăng quăng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Bình Định, Quảng Ngãi và An Giang, nơi tỷ lệ kiến thức và thực hành cũng chưa đạt mức mong muốn. Nguyên nhân có thể do trình độ học vấn thấp, đặc biệt ở nhóm dân tộc thiểu số, hạn chế tiếp cận thông tin và thói quen sinh hoạt chưa phù hợp.

Hoạt động truyền thông và giám sát của cán bộ y tế được xác định là những yếu tố quan trọng giúp nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi. Việc phối hợp các ban ngành và tổ chức chiến dịch vệ sinh môi trường cũng góp phần giảm nơi sinh sản của muỗi, từ đó giảm tỷ lệ mắc bệnh. Tuy nhiên, việc phun hóa chất diệt muỗi mặc dù được đồng thuận cao nhưng có thể gây tâm lý ỷ lại, làm giảm sự chủ động của người dân trong phòng bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ kiến thức và thực hành đạt theo từng nội dung, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học với kiến thức và thực hành, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế trong nhận thức và hành vi của cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe: Triển khai các chương trình truyền thông đa kênh, tập trung vào các biện pháp phòng tránh muỗi đốt ban ngày, diệt lăng quăng và vệ sinh môi trường. Mục tiêu nâng tỷ lệ kiến thức đạt lên trên 60% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện phối hợp với chính quyền địa phương.

  2. Đào tạo, tập huấn cán bộ y tế và cộng tác viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ y tế và cộng tác viên về kỹ năng truyền thông và giám sát phòng chống SXHD. Mục tiêu tăng cường giám sát tại hộ gia đình, giảm tỷ lệ mắc bệnh 10% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế tỉnh Gia Lai và Trung tâm Y tế huyện.

  3. Phối hợp các ban ngành, đoàn thể: Xây dựng kế hoạch phối hợp đồng bộ giữa các ban ngành, đoàn thể trong công tác vệ sinh môi trường, diệt muỗi và diệt lăng quăng. Mục tiêu tổ chức ít nhất 2 chiến dịch vệ sinh môi trường mỗi năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức xã hội và cộng đồng.

  4. Xã hội hóa công tác phòng chống SXHD: Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội trong việc cung cấp vật tư, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các hoạt động phòng chống SXHD. Mục tiêu tăng cường nguồn lực và nâng cao ý thức cộng đồng trong 3 năm tới.

  5. Tăng cường giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống giám sát tại hộ gia đình để phát hiện và xử lý kịp thời ổ bọ gậy, lăng quăng. Mục tiêu giảm số ca mắc SXHD tại địa phương ít nhất 15% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện và các trạm y tế xã, thị trấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và điều tra dịch tễ: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức, thực hành và các yếu tố ảnh hưởng, giúp xây dựng kế hoạch can thiệp hiệu quả.

  2. Nhà quản lý y tế và chính quyền địa phương: Thông tin về tình hình dịch tễ và các yếu tố xã hội giúp hoạch định chính sách, phân bổ nguồn lực và tổ chức các chiến dịch phòng chống SXHD phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực bệnh truyền nhiễm.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu của người dân để thiết kế các chương trình truyền thông, giáo dục sức khỏe và hỗ trợ cộng đồng hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh sốt xuất huyết Dengue lây truyền qua đường nào?
    Bệnh SXHD lây truyền qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus đốt người mang vi rút sang người lành. Người không lây trực tiếp cho nhau.

  2. Tại sao kiến thức về phòng bệnh SXHD lại quan trọng?
    Kiến thức đúng giúp người dân thực hiện các biện pháp phòng tránh hiệu quả, giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế dịch bùng phát.

  3. Các biện pháp phòng tránh muỗi đốt hiệu quả là gì?
    Ngủ màn kể cả ban ngày, đậy kín dụng cụ chứa nước, loại bỏ nơi sinh sản muỗi, sử dụng bình xịt muỗi và mặc quần áo dài tay.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến thực hành phòng bệnh của người dân?
    Giới tính, trình độ học vấn, kinh tế hộ gia đình, tiếp cận thông tin truyền thông và sự giám sát của cán bộ y tế là những yếu tố quan trọng.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phòng chống SXHD tại địa phương?
    Cần phối hợp đồng bộ giữa truyền thông, tập huấn, giám sát, vệ sinh môi trường và sự tham gia tích cực của cộng đồng, cùng với sự hỗ trợ của các ban ngành liên quan.

Kết luận

  • Kiến thức đạt về phòng bệnh SXHD của người dân thị trấn Đăk Đoa là 44,0%, thực hành đạt là 31,3%, còn thấp so với yêu cầu phòng chống dịch hiệu quả.
  • Các yếu tố như giới tính, dân tộc, trình độ học vấn, nghề nghiệp và kinh tế hộ gia đình ảnh hưởng rõ rệt đến kiến thức và thực hành phòng bệnh.
  • Hoạt động truyền thông, tập huấn, giám sát và phối hợp các ban ngành đóng vai trò then chốt trong nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi phòng bệnh.
  • Cần đẩy mạnh truyền thông giáo dục sức khỏe, tăng cường giám sát tại hộ gia đình và xã hội hóa công tác phòng chống SXHD.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả can thiệp định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để nhân rộng mô hình thành công.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi sốt xuất huyết Dengue!