I. Tổng quan về Sốt Xuất Huyết Dengue ở Đăk Đoa Gia Lai
Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút Dengue gây ra. Muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus là trung gian truyền bệnh. Bệnh thường gây dịch lớn và lưu hành địa phương, đặc biệt ở đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng Bắc Bộ và ven biển miền Trung. Triệu chứng điển hình bao gồm sốt cao đột ngột, kéo dài 2-7 ngày, kèm theo đau đầu, đau cơ, đau xương khớp và nổi ban. Bệnh có thể tiến triển nặng với biểu hiện xuất huyết dưới da, niêm mạc, xuất huyết nội tạng, gan to và sốc Dengue dẫn đến tử vong. Biến đổi khí hậu, bùng nổ dân số, đô thị hóa và các biện pháp phòng bệnh chưa hiệu quả khiến SXHD trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng. Theo tài liệu nghiên cứu, bệnh sốt xuất huyết Dengue chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng bệnh, cần có các hoạt động diệt véc tơ đặc biệt là diệt lăng quăng/bọ gậy với sự tham gia tích cực của hộ gia đình và cả cộng đồng là biện pháp hiệu quả trong phòng chống SXHD.
1.1. Dịch tễ học Sốt Xuất Huyết Dengue tại Gia Lai
Tình hình SXHD tại Gia Lai diễn biến phức tạp. Huyện Đăk Đoa, với đặc điểm dân tộc thiểu số chiếm 2/3 dân số, trình độ văn hóa thấp, thói quen dự trữ nước mưa và ý thức vệ sinh kém, ghi nhận số mắc/chết SXHD giai đoạn 2017-2020 là 2672/0 ca. Thị trấn Đăk Đoa, tiếp giáp Pleiku, có số ca mắc cao nhất huyện vào năm 2019. Theo báo cáo hằng năm của Trung tâm Y tế huyện Đăk Đoa, năm 2019 số ca mắc sốt xuất huyết tại thị trấn là 155 ca, tỷ lệ mắc 993 ca/100.000 dân.
1.2. Vấn đề phòng chống Sốt Xuất Huyết Dengue ở địa phương
Hiện nay, việc phòng bệnh SXHD ở Đăk Đoa gặp nhiều khó khăn do thiếu thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin. Kiến thức phòng bệnh sốt xuất huyết và thực hành phòng bệnh sốt xuất huyết của người dân đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát dịch bệnh. Cần xác định thực trạng kiến thức, thực hành phòng bệnh SXHD của người dân và các yếu tố ảnh hưởng để có giải pháp phù hợp. Nghiên cứu "Kiến thức, thực hành phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue của người dân từ 18 - 60 tuổi tại thị trấn Đăk Đoa, huyện Đăk Đoa, tỉnh Gia Lai năm 2022 và một số yếu tố ảnh hưởng" sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho công tác phòng bệnh tại địa phương.
II. Thách thức Thiếu Kiến Thức Phòng Bệnh Sốt Xuất Huyết
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng kiến thức phòng bệnh sốt xuất huyết của người dân còn hạn chế. Nghiên cứu của Selvarajoo Sivaneswari tại Malaysia cho thấy 82,2% người dân biết bệnh SXHD do vi rút truyền bệnh. Tuy nhiên, tỷ lệ này chưa đủ để đảm bảo phòng bệnh hiệu quả. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Vĩnh Điền tại Sóc Trăng cho thấy chỉ 49% người dân biết nguyên nhân gây bệnh SXHD. Các nghiên cứu khác cũng cho thấy tỷ lệ này dao động từ 57,9% đến 68,7%. Điều này cho thấy cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức cộng đồng về SXHD.
2.1. Kiến thức về tác nhân và đường lây truyền bệnh
Ngƣời dân cần hiểu rõ rằng sốt xuất huyết Dengue do vi rút Dengue gây ra và lây truyền qua véc tơ truyền bệnh. Muỗi Aedes aegypti là trung gian truyền bệnh chính. Người chưa có miễn dịch đặc hiệu đều có thể mắc bệnh. Cần nhấn mạnh rằng bệnh có thể lây nhiễm nhiều lần cho một người và lần mắc sau có thể nặng hơn. Theo nghiên cứu của Selvarajoo Sivaneswari, tỷ lệ đối tượng tham gia nghiên cứu trả lời vi rút Dengue có khả năng lây nhiễm nhiều lần cho một người tỷ lệ là 66,7%. Việc hiểu rõ điều này giúp người dân chủ động phòng tránh.
2.2. Nhận biết triệu chứng và biến chứng nguy hiểm
Việc nhận biết sớm các triệu chứng sốt xuất huyết là rất quan trọng để điều trị kịp thời. Các triệu chứng thường gặp bao gồm sốt cao đột ngột, đau đầu, đau cơ, đau khớp và nổi ban. Các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra bao gồm xuất huyết dưới da, xuất huyết nội tạng và sốc Dengue. Người dân cần được hướng dẫn cách nhận biết các dấu hiệu cảnh báo và đến cơ sở y tế ngay khi có triệu chứng nghi ngờ. Nếu bị mắc bệnh lần thứ hai với típ vi rút Dengue khác, ngƣời bệnh có thể sẽ bị bệnh nặng hơn và dễ xuất hiện sốc Dengue.
III. Giải pháp Nâng cao Thực Hành Phòng Bệnh Sốt Xuất Huyết
Nâng cao thực hành phòng bệnh sốt xuất huyết là yếu tố then chốt để kiểm soát dịch bệnh. Các biện pháp phòng bệnh hiệu quả bao gồm diệt muỗi, diệt lăng quăng/bọ gậy, vệ sinh môi trường và phòng tránh muỗi đốt. Cần khuyến khích người dân thực hiện thường xuyên các biện pháp này tại gia đình và cộng đồng. Theo tài liệu nghiên cứu, đến nay, bệnh SXHD chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu, chƣa có vắc xin phòng bệnh, hoạt động diệt véc tơ đặc biệt là diệt lăng quăng/bọ gậy với sự tham gia tích cực của hộ gia đình và cả cộng đồng là biện pháp hiệu quả trong phòng chống SXHD.
3.1. Hướng dẫn cách diệt muỗi và lăng quăng hiệu quả
Diệt muỗi và lăng quăng là biện pháp quan trọng để cắt đứt đường lây truyền bệnh. Người dân cần được hướng dẫn cách tìm và diệt lăng quăng trong các dụng cụ chứa nước, kể cả những vật dụng nhỏ như lọ hoa, chậu cây cảnh. Thường xuyên thay nước, cọ rửa dụng cụ chứa nước và thả cá vào bể chứa nước lớn. Sử dụng bình xịt muỗi, đèn bắt muỗi hoặc kem chống muỗi để phòng tránh muỗi đốt.
3.2. Vệ sinh môi trường loại bỏ nơi sinh sản của muỗi
Vệ sinh môi trường là biện pháp lâu dài để hạn chế sự phát triển của muỗi. Thu gom và tiêu hủy các vật dụng phế thải có thể chứa nước đọng như lốp xe cũ, vỏ lon, chai lọ. Khơi thông cống rãnh, phát quang bụi rậm để hạn chế nơi trú ẩn của muỗi. Tham gia các chiến dịch vệ sinh môi trường do địa phương tổ chức.
3.3. Biện pháp phòng tránh muỗi đốt cho bản thân và gia đình
Phòng tránh muỗi đốt là biện pháp cá nhân quan trọng để bảo vệ bản thân và gia đình. Mặc quần áo dài tay, ngủ màn, sử dụng kem chống muỗi khi ra ngoài. Lắp đặt lưới chống muỗi cho cửa sổ và cửa ra vào. Kiểm tra và loại bỏ các vũng nước đọng xung quanh nhà.
IV. Kết quả Thực trạng Kiến Thức và Thực Hành tại Đăk Đoa
Nghiên cứu tại thị trấn Đăk Đoa cho thấy kiến thức về phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue đạt 44,0% và thực hành về phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue đạt 31,3%. Kết quả này cho thấy cần có sự can thiệp mạnh mẽ để cải thiện tình hình. Các yếu tố ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành phòng bệnh bao gồm giới tính nữ, dân tộc Kinh, trình độ học vấn cao hơn, nghề nghiệp lao động trí óc, kinh tế hộ gia đình khá giả, hoạt động truyền thông, tập huấn cán bộ y tế, hoạt động giám sát của cán bộ y tế, phun hóa chất diệt muỗi và sự phối hợp của các ban ngành, đoàn thể.
4.1. Phân tích kiến thức phòng bệnh của người dân
Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, hơn một nửa số người được hỏi chưa có đầy đủ kiến thức về nguyên nhân sốt xuất huyết, triệu chứng sốt xuất huyết, và các biện pháp phòng bệnh. Cần tập trung vào việc truyền tải thông tin một cách dễ hiểu, phù hợp với trình độ dân trí của người dân địa phương. Hoạt động truyền thông cần sử dụng nhiều hình thức đa dạng như tờ rơi, áp phích, loa phát thanh, và các buổi nói chuyện trực tiếp.
4.2. Đánh giá thực hành phòng bệnh sốt xuất huyết
Mặc dù đã có kiến thức nhất định, nhưng hành vi phòng bệnh của người dân còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ người dân thực hiện các biện pháp diệt muỗi, diệt lăng quăng, vệ sinh môi trường chưa cao. Cần có những biện pháp khuyến khích, động viên người dân tham gia tích cực hơn vào các hoạt động phòng bệnh.
V. Ảnh hưởng Yếu Tố Tác Động Đến Phòng Bệnh Sốt Xuất Huyết
Nghiên cứu đã chỉ ra nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành phòng bệnh SXHD. Nữ giới, dân tộc Kinh, trình độ học vấn tốt, nghề nghiệp lao động trí óc, kinh tế gia đình khá giả, hoạt động truyền thông hiệu quả, tập huấn cho cán bộ y tế, giám sát thường xuyên, phun hóa chất diệt muỗi và phối hợp liên ngành đều có tác động tích cực. Các hoạt động cộng tác viên cũng góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức và hành vi phòng bệnh cho người dân.
5.1. Tác động của trình độ học vấn và nghề nghiệp
Trình độ học vấn và nghề nghiệp có ảnh hưởng lớn đến khả năng tiếp thu và áp dụng kiến thức phòng bệnh. Người có trình độ học vấn cao hơn và làm các công việc trí óc thường có kiến thức tốt hơn và thực hiện các biện pháp phòng bệnh hiệu quả hơn. Do đó, cần có những chương trình giáo dục phù hợp để nâng cao kiến thức cho những đối tượng có trình độ học vấn thấp hơn.
5.2. Vai trò của truyền thông và tập huấn
Truyền thông hiệu quả và tập huấn thường xuyên cho cán bộ y tế và cộng tác viên là yếu tố quan trọng để cải thiện kiến thức và thực hành phòng bệnh. Cần sử dụng nhiều kênh truyền thông khác nhau để tiếp cận đến người dân và cung cấp thông tin một cách chính xác, dễ hiểu. Tập huấn cho cán bộ y tế và cộng tác viên giúp họ có đủ kiến thức và kỹ năng để hướng dẫn người dân thực hiện các biện pháp phòng bệnh.
5.3. Tác động của yếu tố kinh tế gia đình
Kinh tế gia đình có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng thực hiện các biện pháp phòng bệnh. Gia đình có điều kiện kinh tế tốt hơn thường có khả năng mua sắm các vật dụng phòng bệnh như màn chống muỗi, kem chống muỗi và thực hiện các biện pháp vệ sinh môi trường tốt hơn. Cần có những chính sách hỗ trợ để giúp đỡ những gia đình có hoàn cảnh khó khăn có thể tiếp cận các biện pháp phòng bệnh.
VI. Kết luận Tương lai Phòng Bệnh Sốt Xuất Huyết ở Gia Lai
Nâng cao kiến thức và cải thiện thực hành phòng bệnh SXHD là mục tiêu quan trọng để giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong tại Đăk Đoa, Gia Lai. Cần đẩy mạnh hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe, xã hội hóa công tác phòng chống bệnh và tăng cường giám sát tại hộ gia đình. Kết hợp các biện pháp diệt muỗi, diệt lăng quăng, vệ sinh môi trường và phòng tránh muỗi đốt để đạt hiệu quả cao nhất. Từ các kết quả nghiên cứu này có thể đưa ra khuyến nghị đẩy mạnh hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe cho ngƣời dân thay đổi kiến thức và hành vi về phòng bệnh SXHD: Biện pháp phòng muỗi đốt, các biện pháp vệ sinh chung và biện pháp diệt muỗi, diệt bọ gậy/lăng quăng. Ngoài ra đẩy mạnh công tác xã hội hóa phòng, chống bệnh sốt xuất huyết và tăng cƣờng giám sát tại hộ gia đình để hƣớng dẫn ngƣời dân phát hiện và xử lý ổ bọ gậy/lăng quăng.
6.1. Khuyến nghị cho công tác phòng chống sốt xuất huyết
Cần đẩy mạnh hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe cho người dân. Tăng cường công tác xã hội hóa phòng chống bệnh SXHD. Tăng cường giám sát tại hộ gia đình. Biện pháp phòng muỗi đốt và vệ sinh chung, diệt muỗi và lăng quăng là những ưu tiên hàng đầu.
6.2. Nghiên cứu tiếp theo và hướng đi trong tương lai
Cần có những nghiên cứu sâu hơn để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và tìm ra những giải pháp phòng bệnh phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Đồng thời cần theo dõi sát tình hình dịch bệnh và có những biện pháp ứng phó kịp thời khi có dịch xảy ra. Tăng cường phối hợp liên ngành và sự tham gia của cộng đồng trong công tác phòng chống SXHD.
