Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng hội nhập sâu rộng, các doanh nghiệp, đặc biệt là các tổ chức tài chính, phải không ngừng tối ưu hóa hoạt động để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh. Tại CHDCND Lào, kế toán quản trị và kế toán trách nhiệm mới chỉ được quan tâm trong vài năm gần đây, trong khi áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng. Ngân hàng Ngoại thương Lào (BCEL) là ngân hàng thương mại quốc doanh lớn nhất, đóng vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế quốc gia với mạng lưới rộng khắp và hiệu suất sinh lời cao, tỷ lệ lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân giai đoạn 2012-2016 đạt gần 16%. Tuy nhiên, việc áp dụng kế toán trách nhiệm (KTTN) trong quản lý tại BCEL còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng trong việc kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động các bộ phận.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và mức độ áp dụng KTTN tại BCEL trong giai đoạn 2015-2017, nhằm xây dựng mô hình KTTN phù hợp, giúp cung cấp thông tin chính xác cho nhà quản trị trong việc đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý từng bộ phận. Mục tiêu cụ thể gồm xác định mức độ thực hiện KTTN hiện tại, đánh giá tác động của KTTN đến thành quả hoạt động của ngân hàng, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống KTTN tại BCEL. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản trị nội bộ, góp phần tăng cường hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của BCEL trong môi trường kinh doanh ngày càng phức tạp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán trách nhiệm được phát triển từ giữa thế kỷ XX, trong đó Robert Anthony (1956) và Kellogg (1962) là những người tiên phong nghiên cứu về kế toán quản trị và kế toán trách nhiệm. KTTN được hiểu là hệ thống thu thập, ghi nhận và báo cáo kết quả hoạt động của từng bộ phận nhằm đánh giá hiệu quả và trách nhiệm quản lý. Các trung tâm trách nhiệm được phân loại thành bốn loại chính: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư, mỗi loại có vai trò và tiêu chí đánh giá riêng biệt.

Nghiên cứu cũng tham khảo mô hình 7 yếu tố ảnh hưởng đến mức độ áp dụng KTTN của Gharayba và cộng sự, bao gồm: phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm, phân quyền quản lý, phân bổ chi phí và thu nhập, lập dự toán, đánh giá dự toán và thực tế, lập báo cáo và hệ thống khen thưởng. Các yếu tố này được xem là nhân tố quyết định đến thành quả hoạt động của ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập từ 175 cán bộ, nhân viên BCEL tại trụ sở chính và 9 chi nhánh thông qua bảng câu hỏi khảo sát và phỏng vấn trực tiếp. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo đủ độ tin cậy cho phân tích EFA và hồi quy.

Phân tích dữ liệu bao gồm kiểm tra độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, kiểm định tương quan Pearson và phân tích hồi quy tuyến tính để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến thành quả của ngân hàng. Thang đo sử dụng thang Likert 5 mức độ, từ 1 (hoàn toàn không đồng ý) đến 5 (hoàn toàn đồng ý). Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, phù hợp với dữ liệu hoạt động kinh doanh và áp dụng KTTN tại BCEL.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến thành quả của BCEL. Việc tổ chức rõ ràng các trung tâm trách nhiệm giúp nhà quản trị kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động từng bộ phận một cách chính xác.

  2. Hệ thống khen thưởng được áp dụng hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy nhân viên hoàn thành kế hoạch, góp phần nâng cao hiệu quả chung. Mức độ hài lòng của nhân viên với hệ thống khen thưởng tại BCEL đạt trên 80%.

  3. Đánh giá dự toán và thực tế là công cụ quan trọng giúp so sánh kết quả thực hiện với kế hoạch, từ đó xác định nguyên nhân chênh lệch và người chịu trách nhiệm, góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động.

  4. Lập dự toán và lập báo cáo được thực hiện đầy đủ, sử dụng các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính theo mô hình BSC, giúp BCEL có cái nhìn toàn diện về hiệu quả hoạt động. Tỷ lệ áp dụng các chỉ tiêu phi tài chính trong dự toán đạt khoảng 75%.

  5. Phân quyền quản lý và phân bổ chi phí, thu nhập có tác động tích cực nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các yếu tố trên. Việc phân quyền còn hạn chế do mô hình quản lý từ trên xuống dưới, gây khó khăn trong việc linh hoạt điều chỉnh chính sách tại các chi nhánh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về kế toán trách nhiệm trong lĩnh vực ngân hàng và doanh nghiệp thương mại. Việc phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm rõ ràng giúp tăng cường kiểm soát và trách nhiệm quản lý, đồng thời hệ thống khen thưởng hiệu quả tạo động lực cho nhân viên. So với một số nghiên cứu tại các nước phát triển, BCEL còn hạn chế trong phân quyền quản lý, do đó cần cải thiện để tăng tính linh hoạt và hiệu quả quản trị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến thành quả ngân hàng, hoặc bảng so sánh tỷ lệ áp dụng các yếu tố KTTN qua các năm 2015-2017. Việc áp dụng mô hình BSC trong lập dự toán và báo cáo giúp BCEL không chỉ tập trung vào các chỉ tiêu tài chính mà còn quan tâm đến các yếu tố phi tài chính, phù hợp với xu hướng quản trị hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm rõ ràng: BCEL cần rà soát và điều chỉnh cơ cấu tổ chức để phân chia các trung tâm trách nhiệm phù hợp với đặc thù hoạt động, giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát và đánh giá. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Ban Tổng giám đốc chủ trì.

  2. Hoàn thiện hệ thống khen thưởng dựa trên thành quả: Xây dựng chính sách khen thưởng minh bạch, công bằng, gắn kết chặt chẽ với kết quả thực hiện dự toán và hiệu quả công việc của từng trung tâm trách nhiệm. Triển khai trong 6 tháng, phối hợp giữa phòng Nhân sự và các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao năng lực phân quyền quản lý tại các chi nhánh: Tăng cường đào tạo, trao quyền linh hoạt cho các nhà quản trị chi nhánh trong việc điều chỉnh chính sách phù hợp với điều kiện địa phương, đồng thời đảm bảo trách nhiệm rõ ràng. Kế hoạch thực hiện trong 18 tháng, do Ban Điều hành và phòng Đào tạo phối hợp thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong lập dự toán và báo cáo: Triển khai hệ thống phần mềm quản lý dự toán và báo cáo theo mô hình BSC, giúp tự động hóa quy trình, nâng cao độ chính xác và kịp thời trong báo cáo. Thời gian thực hiện dự kiến 24 tháng, do phòng CNTT và phòng Kế toán phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý BCEL: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát nội bộ.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán, quản trị tài chính: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn áp dụng kế toán trách nhiệm trong ngân hàng tại thị trường Lào.

  3. Các ngân hàng thương mại và tổ chức tài chính tại khu vực Đông Nam Á: Học hỏi kinh nghiệm xây dựng và vận hành hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với môi trường kinh doanh đang phát triển.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức hỗ trợ phát triển ngành ngân hàng: Tham khảo để xây dựng chính sách hỗ trợ nâng cao năng lực quản trị và minh bạch tài chính trong các ngân hàng quốc doanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm là gì và vai trò của nó trong ngân hàng?
    Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, ghi nhận và báo cáo kết quả hoạt động của từng bộ phận nhằm đánh giá hiệu quả và trách nhiệm quản lý. Trong ngân hàng, nó giúp kiểm soát chi phí, doanh thu và lợi nhuận từng trung tâm, hỗ trợ ra quyết định chính xác.

  2. Mức độ áp dụng kế toán trách nhiệm tại BCEL hiện nay ra sao?
    BCEL đã áp dụng đầy đủ các yếu tố cơ bản của KTTN như phân chia trung tâm trách nhiệm, lập dự toán, đánh giá dự toán và thực tế, lập báo cáo và khen thưởng. Tuy nhiên, phân quyền quản lý còn hạn chế do mô hình quản lý tập trung.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến thành quả của BCEL theo nghiên cứu?
    Phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm và hệ thống khen thưởng là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, tiếp theo là đánh giá dự toán và thực tế, lập dự toán và lập báo cáo.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả áp dụng kế toán trách nhiệm tại BCEL?
    Cần tăng cường phân quyền quản lý, hoàn thiện hệ thống khen thưởng, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự toán và báo cáo, đồng thời điều chỉnh cơ cấu tổ chức phù hợp với đặc thù hoạt động.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các ngân hàng khác không?
    Mô hình và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các ngân hàng thương mại khác, đặc biệt trong các nước đang phát triển có môi trường kinh doanh tương tự.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và phân tích thực trạng áp dụng kế toán trách nhiệm tại Ngân hàng Ngoại thương Lào trong giai đoạn 2015-2017, xác định các yếu tố ảnh hưởng chính đến thành quả hoạt động.
  • Phân chia tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm và hệ thống khen thưởng được đánh giá là những nhân tố quan trọng nhất trong việc nâng cao hiệu quả quản trị.
  • Mô hình nghiên cứu và các kết quả phân tích cung cấp cơ sở khoa học để BCEL hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về cơ cấu tổ chức, phân quyền, khen thưởng và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm cải thiện hiệu quả áp dụng KTTN trong thời gian tới.
  • Khuyến nghị BCEL triển khai các bước tiếp theo trong vòng 1-2 năm để thực hiện các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng nhằm nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất đã nêu, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hệ thống kế toán trách nhiệm phát huy tối đa vai trò trong quản lý và phát triển BCEL.