Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của các loài dành dành tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Khắc Hưng
• Người hướng dẫn: PGS. Vũ Đình Hoàng
• Trường học: Đại học Bách Khoa Hà Nội
• Chuyên ngành: Hóa học
• Đề tài: Nghiên Cứu Hóa Học Và Hoạt Tính Sinh Học Của Các Loài Dành Dành Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1.1. Giới thiệu về chi dành dành (Gardenia)
• 1.1.2. Đặc điểm thực vật loài dành dành láng (Gardenia philastrei), dành dành Angkor (Gardenia angkorensis) và dành dành chi tử (Gardenia jasminoides)
• 1.1.2.1. Đặc điểm thực vật cây dành dành láng (Gardenia philastrei Pierre ex Pit.)
• 1.1.2.2. Đặc điểm thực vật cây dành dành Angkor (Gardenia angkorensis Pit.)
• 1.1.2.3. Đặc điểm thực vật cây dành dành chi tử (Gardenia jasminoides Ellis, 1761)
• 1.1.3. Nghiên cứu về thành phần hóa học của một số loài thực vật chi dành dành
• 1.1.3.1. Các hợp chất terpene phân lập từ chi dành dành
• 1.1.3.2. Iridoid và các monoterpene khác
• 1.1.3.3. Các hợp chất triterpene phân lập từ chi dành dành
• 1.1.3.4. Các hợp chất diterpene và sesquiterpene phân lập từ chi dành dành
• 1.1.3.5. Các hợp chất phenolic phân lập từ chi dành dành
• 1.1.3.5.1. Các hợp chất flavonoid từ chi dành dành
• 1.1.3.5.2. Phenolic acid và các dẫn xuất
• 1.1.3.6. Các lignan tách chiết từ chi dành dành
• 1.1.4. Các nghiên cứu về hoạt tính sinh học của một số loài thực vật chi dành dành
• 1.1.4.1. Hoạt tính kháng viêm
• 1.1.4.2. Hoạt tính hỗ trợ điều trị tiểu đường
• 1.1.4.3. Hoạt tính gây độc đối với tế bào ung thư
• 1.1.4.4. Một số hoạt tính sinh học khác
• 1.1.5. Tình hình nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học các loài dành dành láng, dành dành Angkor và dành dành chi tử tại Việt Nam
• 1.2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.1.1. Dành dành láng (Gardenia philastrei Pierre ex Pit.)
• 1.2.1.2. Dành dành Angkor (Gardenia angkorensis Pit.)
• 1.2.1.3. Dành dành chi tử (Gardenia jasminoides Ellis, 1761)
• 1.2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.2.2.1. Phương pháp phân lập chất
• 1.2.2.2. Phương pháp xác định cấu trúc hóa học các chất
• 1.2.2.3. Phương pháp đánh giá hoạt tính sinh học
• 2. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 2.1. Các hợp chất phân lập từ cây dành dành láng (G.)
• 2.1.1. Hợp chất GP1: Coronalyl acetate (Chất mới)
• 2.1.2. Hợp chất GP2: Coronalolic acid
• 2.1.3. Hợp chất GP3: Sootepin D
• 2.1.4. Hợp chất GP4: Sootepin G
• 2.1.5. Hợp chất GP5: Coronalolide methyl ester
• 2.1.6. Hợp chất GP6: Coronalolide
• 2.1.7. Hợp chất GP7: 23-deoxojessic acid
• 2.1.8. Hợp chất GP8: Quadrangularic acid E
• 2.1.9. Hợp chất GP9: 5,7,3'-trihydroxy-6,4',5'-trimethoxyflavone
• 2.2. Các hợp chất phân lập từ cây dành dành Angkor (G.)
• 2.2.1. Hợp chất GA1: Hedyotol C 7”-O-β-D-glucopyranoside
• 2.2.2. Hợp chất GA2: Angkorenside A (Chất mới)
• 2.2.3. Hợp chất GA3: Angkorenside B (Chất mới)
• 2.2.4. Hợp chất GA4: Lyoniresinol 3a-O-β-D-glucopyranoside
• 2.2.5. Hợp chất GA5: Cuneataside E
• 2.2.6. Hợp chất GA6: 4-hydroxyacetophenone-4-O-β-D-apiofuranosyl-(1→6)-O-β-D-glucopyranoside
• 2.2.7. Hợp chất GA7: Epicatechin
• 2.2.8. Hợp chất GA8: Quercetin-3-O-β-D-galactopyranoside
• 2.2.9. Hợp chất GA9: Quercetin-3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1-6)-β-D-glucopyranoside
• 2.2.10. Hợp chất GA10: Proanthocyanidin A1
• 2.2.11. Hợp chất GA11: Proanthocyanidin A2
• 2.2.12. Hợp chất GA12: Cinnamtannin B1
• 2.2.13. Hợp chất GA13: Aesculitannin B
• 2.2.14. Hợp chất GA14: 19α-hydroxyoleanolic acid 3-O-β-D-glucuronopyranoside
• 2.2.15. Hợp chất GA15: Chikusetsusaponin IVa
• 2.2.16. Hợp chất GA16: 3β,16β,21β,23.24-pentahydroxy-urs-12,18,20-trien-28-oic acid γ-lactone
• 2.2.17. Hợp chất GA17: Linalool glucoside
• 2.2.18. Hợp chất GA18: Linalyl 6-O-α-L-arabinopyranosyl-β-D-glucopyranoside
• 2.3. Các hợp chất phân lập từ cây dành dành chi tử (G.)
• 2.3.1. Hợp chất GJ1: Betulinic acid
• 2.3.2. Hợp chất GJ2: 6β-hydroxygeniposide
• 2.3.3. Hợp chất GJ3: 6α-hydroxygeniposide
• 2.3.4. Hợp chất GJ4: Geniposide
• 2.4. Kết quả đánh giá một số hoạt tính sinh học của các hợp chất thu nhận được
• 2.4.1. Kết quả đánh giá hoạt tính ức chế sản sinh nitric oxide của một số hợp chất phân lập từ loài dành dành láng và dành dành Angkor
• 2.4.2. Kết quả đánh giá hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase của các iridoid từ mẫu dành dành chi tử và terpene từ mẫu dành dành Angkor
• 2.4.3. Kết quả đánh giá khả năng trung hòa gốc tự do DPPH của các hợp chất phenolic
• 2.4.4. Kết quả đánh giá hoạt tính gây độc một số dòng tế bào ung thư
• 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về chi dành dành Gardenia

Chi dành dành (Gardenia) là một chi lớn trong họ cà phê (Rubiaceae) với khoảng 140-200 loài thực vật. Các loài này phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, từ châu Phi đến miền nam châu Á và châu Đại Dương. Đặc điểm nổi bật của chi này là sự đa dạng về hình thái và môi trường sống, từ rừng nguyên sinh đến thảo nguyên và rừng ngập mặn. Nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng một số loài trong chi này có thể được sử dụng làm thuốc, đặc biệt là G. jasminoides, một thảo dược phổ biến trong y học cổ truyền. Theo các nghiên cứu của Nguyễn Tiến Bân và các tác giả khác, 13 loài dành dành đã được ghi nhận tại Việt Nam, trong đó có 4 loài có giá trị dược liệu. Điều này cho thấy tiềm năng lớn của chi dành dành trong việc phát triển các sản phẩm y tế và dược phẩm.

II. Nghiên cứu về thành phần hóa học

Nghiên cứu thành phần hóa học của các loài dành dành tại Việt Nam đã chỉ ra sự phong phú của các hợp chất tự nhiên, bao gồm các hợp chất terpene, phenolic, và flavonoid. Các hợp chất này không chỉ có giá trị trong việc xác định đặc điểm sinh học mà còn có tiềm năng ứng dụng trong y học. Các nghiên cứu đã phân lập được nhiều hợp chất mới từ các loài như G. philastrei và G. angkorensis, cho thấy sự đa dạng hóa trong cấu trúc hóa học. Việc phân tích các hợp chất này giúp hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động và khả năng ứng dụng trong điều trị bệnh. Đặc biệt, các hợp chất terpene và phenolic đã được chứng minh có hoạt tính sinh học mạnh mẽ, góp phần vào việc phát triển các sản phẩm dược phẩm mới.

III. Hoạt tính sinh học của các loài dành dành

Hoạt tính sinh học của các loài dành dành đã được nghiên cứu sâu rộng, đặc biệt là khả năng kháng viêm, hỗ trợ điều trị tiểu đường và độc tính đối với tế bào ung thư. Các nghiên cứu cho thấy rằng các hợp chất phân lập từ G. philastrei và G. angkorensis có khả năng ức chế sản sinh nitric oxide, một yếu tố quan trọng trong quá trình viêm. Hơn nữa, các iridoid từ G. jasminoides đã thể hiện hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase, cho thấy tiềm năng trong việc điều trị tiểu đường. Các kết quả này không chỉ mở ra hướng nghiên cứu mới mà còn có thể ứng dụng trong phát triển các liệu pháp điều trị hiệu quả cho các bệnh lý phổ biến hiện nay.

IV. Tình hình nghiên cứu và ứng dụng

Tình hình nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của các loài dành dành tại Việt Nam vẫn còn hạn chế. Mặc dù đã có một số nghiên cứu ban đầu, nhưng chưa có nhiều công trình đi sâu vào phân tích và ứng dụng các hợp chất từ các loài này. Việc nghiên cứu sâu hơn không chỉ giúp làm rõ giá trị dược liệu của các loài dành dành mà còn có thể dẫn đến việc phát triển các sản phẩm mới trong y học. Các hợp chất tự nhiên từ chi dành dành có thể được ứng dụng trong sản xuất thuốc, thực phẩm chức năng và các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.