Luận văn thạc sĩ: Hiệu suất ghi đỉnh năng lượng toàn phần và sự phụ thuộc vào thành phần nguyên tố môi trường

• Tác giả: Trần Thị Bảo Ngọc
• Người hướng dẫn: ThS. Lê Quang Vương
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Vật Lý Học
• Đề tài: Nghiên cứu sự phụ thuộc của hiệu suất ghi đỉnh năng lượng toàn phần vào thành phần nguyên tố của mẫu môi trường
• Loại tài liệu: khóa luận tốt nghiệp
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC HÌNH VẼ
• DANH MỤC BẢNG
• MỤC LỤC
• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TƯƠNG TÁC BỨC XẠ GAMMA VỚI VẬT CHẤT
• 1.1. Hiệu ứng quang điện
• 1.2. Hiệu ứng Compton
• 1.3. Hiệu ứng tạo cặp
• 1.4. Chuỗi phân rã phóng xạ
• 1.4.1. Chuỗi phân rã của đồng vị 238U
• 1.4.2. Chuỗi phân rã của đồng vị 232Th
• 1.5. Hiệu suất ghi đầu dò
• 1.5.1. Hiệu suất ghi đỉnh năng lượng toàn phần
• 1.6. Đường cong hiệu suất
• 1.7. Tóm tắt Chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Chương trình MCNP6
• 2.2. Cấu trúc tập tin đầu vào của chương trình MCNP6
• 2.3. Một số lưu ý khi xây dựng tập tin đầu vào
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Bố trí thí nghiệm
• 3.2. Xác định hiệu suất ghi đỉnh năng lượng toàn phần cho các mẫu chuẩn
• 3.3. Đánh giá kết quả hiệu suất đỉnh năng lượng toàn phần giữa thực nghiệm và mô phỏng
• 3.4. Tóm tắt Chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Hiệu suất ghi đỉnh năng lượng

Hiệu suất ghi đỉnh năng lượng là một khái niệm quan trọng trong nghiên cứu bức xạ gamma. Nó đo lường xác suất một photon gamma mất toàn bộ năng lượng trong đầu dò. Hiệu suất đỉnh năng lượng toàn phần (FEPE) phụ thuộc vào hình dạng, thành phần và mật độ của mẫu đo. Các phòng thí nghiệm thường sử dụng mẫu chuẩn từ IAEA để đánh giá đường cong hiệu suất. Nghiên cứu hiệu suất này giúp cải thiện độ chính xác trong phân tích phổ gamma, đặc biệt trong lĩnh vực địa chất và môi trường.

1.1. Tương tác bức xạ gamma với vật chất

Bức xạ gamma tương tác với vật chất thông qua các quá trình hấp thụ và tán xạ. Ba cơ chế chính là hiệu ứng quang điện, hiệu ứng Compton và hiệu ứng tạo cặp. Hiệu ứng quang điện xảy ra khi photon gamma truyền toàn bộ năng lượng cho electron. Hiệu ứng Compton liên quan đến tán xạ gamma lên electron, làm thay đổi hướng và năng lượng của photon. Hiệu ứng tạo cặp xảy ra khi photon có năng lượng lớn hơn 1.02 MeV, tạo ra cặp electron-positron.

1.2. Chuỗi phân rã phóng xạ

Các đồng vị phóng xạ như 238U và 232Th phân rã thành các đồng vị con, phát ra bức xạ gamma. Chuỗi phân rã của 238U kết thúc ở đồng vị bền 206Pb, trong khi 232Th kết thúc ở 208Pb. Hiểu rõ chuỗi phân rã giúp xác định các đỉnh năng lượng trong phổ gamma, hỗ trợ phân tích mẫu môi trường.

II. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng chương trình MCNP6 để mô phỏng hiệu suất ghi đỉnh năng lượng. MCNP6 là công cụ mạnh mẽ dựa trên phương pháp Monte Carlo, mô phỏng tương tác hạt với vật chất. Nó cho phép mô tả chi tiết hình học, vật liệu và nguồn phóng xạ. Phân tích hiệu suất được thực hiện bằng cách so sánh kết quả thực nghiệm và mô phỏng, đánh giá sự ảnh hưởng của thành phần nguyên tố môi trường lên hiệu suất ghi đỉnh.

2.1. Cấu trúc tập tin đầu vào MCNP6

Tập tin đầu vào MCNP6 bao gồm ba phần chính: Cell Cards, Surface Cards và Data Cards. Cell Cards định nghĩa các ô mạng, Surface Cards mô tả bề mặt hình học, và Data Cards chứa thông tin về vật liệu và nguồn. Việc xây dựng tập tin đầu vào đúng cách là bước quan trọng để đảm bảo độ chính xác của mô phỏng.

2.2. Hệ phổ kế gamma

Hệ phổ kế gamma sử dụng đầu dò HPGe (Germanium siêu tinh khiết) được ứng dụng rộng rãi trong phân tích phổ gamma. Đầu dò HPGe có độ phân giải cao, giúp xác định chính xác các đỉnh năng lượng. Môi trường và năng lượng là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu suất ghi đỉnh, đặc biệt khi phân tích các mẫu đất và môi trường.

III. Kết quả và thảo luận

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phụ thuộc rõ rệt của hiệu suất ghi đỉnh năng lượng vào thành phần nguyên tố môi trường. Các mẫu chuẩn từ IAEA được sử dụng để đánh giá hiệu suất. Kết quả mô phỏng bằng MCNP6 khớp tốt với thực nghiệm, với sai số không vượt quá 8%. Tác động của nguyên tố như uranium và thorium lên hiệu suất ghi đỉnh được phân tích chi tiết, hỗ trợ cải thiện độ chính xác trong phân tích phổ gamma.

3.1. Đánh giá hiệu suất đỉnh

Hiệu suất đỉnh năng lượng toàn phần được xác định bằng cách so sánh diện tích đỉnh trong phổ gamma với hoạt độ nguồn. Kết quả cho thấy hiệu suất năng lượng phụ thuộc vào năng lượng photon và thành phần nguyên tố trong mẫu. Các mẫu đất có hàm lượng uranium và thorium cao cho thấy sự khác biệt rõ rệt về hiệu suất.

3.2. Ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu này có giá trị thực tiễn cao trong lĩnh vực phân tích môi trường và địa chất. Việc hiểu rõ tác động của nguyên tố lên hiệu suất ghi đỉnh giúp cải thiện độ chính xác trong đo lường phóng xạ. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ thiết kế các hệ phổ kế gamma hiệu quả hơn, đặc biệt trong việc phân tích các mẫu đất và môi trường phức tạp.