Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (PLTHDC ở XPT) là một bước tiến quan trọng trong công cuộc mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Theo kết quả khảo sát tại phường Phú Lương (quận Hà Đông) và xã Hoàng Diệu (huyện Chương Mỹ, Hà Nội), có tới 85.5% người dân biết về PLTHDC ở XPT, trong đó 94.1% người dân quan tâm đến các nội dung của Pháp lệnh. Tuy nhiên, mức độ quan tâm và nắm rõ các nội dung này có sự khác biệt giữa các nhóm dân cư và địa bàn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu dư luận xã hội (DLXH) về việc thực hiện PLTHDC ở hai địa bàn trên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào DLXH về PLTHDC tại phường Phú Lương và xã Hoàng Diệu trong giai đoạn hiện nay, với trọng tâm là thái độ, nhận thức và đánh giá của người dân về việc thực hiện các nội dung dân biết, dân bàn, dân làm và dân kiểm tra. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp các cấp ủy, chính quyền cơ sở điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích DLXH về PLTHDC ở XPT:

  • Lý thuyết xã hội học về dư luận xã hội: DLXH được hiểu là tập hợp các ý kiến, thái độ phán xét, đánh giá của các nhóm xã hội đối với các vấn đề xã hội mang tính thời sự và liên quan đến lợi ích chung. DLXH có tính công chúng, liên hệ chặt chẽ với quyền lợi cá nhân và nhóm, đồng thời có tính biến đổi theo thời gian và bối cảnh xã hội. Quá trình hình thành DLXH trải qua các giai đoạn: hình thành, thể hiện và hiện thực hóa trong thực tiễn. DLXH đóng vai trò điều hòa các mối quan hệ xã hội, giáo dục, giám sát và phản biện xã hội.

  • Lý thuyết vòng xoáy im lặng: Giải thích hiện tượng cá nhân không dám bày tỏ ý kiến khác biệt nếu cảm nhận ý kiến đó thuộc nhóm thiểu số, do sợ bị cô lập xã hội. Lý thuyết giúp nhận diện các luồng ý kiến chưa được bộc lộ trong DLXH, từ đó đánh giá đa chiều về việc thực hiện PLTHDC.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm: dư luận xã hội, cơ sở (xã, phường, thị trấn), dân chủ và dân chủ cơ sở, Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Pháp lệnh quy định nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cấp cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp định lượng và định tính:

  • Phương pháp định lượng: Khảo sát bằng bảng hỏi với cỡ mẫu 330 chủ hộ gia đình/thành viên gia đình tại mỗi địa bàn (phường Phú Lương và xã Hoàng Diệu), tổng cộng 660 mẫu. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu hệ thống từ danh sách hộ gia đình do UBND địa phương cung cấp, với sai số 10%. Nội dung bảng hỏi tập trung vào mức độ hiểu biết, quan tâm, thái độ và đánh giá của người dân về việc thực hiện các nội dung của PLTHDC.

  • Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu 10 cán bộ cấp thôn, xã và 10 người dân nhằm làm rõ hơn các nhận định, thái độ và đánh giá của người dân về việc thực hiện PLTHDC.

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu về dân chủ cơ sở, dư luận xã hội và các công trình nghiên cứu liên quan để làm cơ sở lý luận và so sánh kết quả nghiên cứu.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2012 đến 2013, tại hai địa bàn nghiên cứu thuộc thành phố Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận biết và quan tâm đến PLTHDC: 85.5% người dân tại hai địa bàn biết về PLTHDC, trong đó 94.1% người dân quan tâm đến các nội dung của Pháp lệnh. Nội dung “công khai, phổ biến các công việc, hoạt động chung” được quan tâm nhiều nhất (52.7% rất quan tâm), tiếp theo là “nhân dân tham gia bàn bạc, góp ý” (49.1%), “nhân dân tham gia kiểm tra, giám sát” (39%), và “nhân dân tham gia thực hiện các công việc chung” ít được quan tâm nhất (34%).

  2. Mức độ nắm rõ nội dung PLTHDC: 47.8% người dân trả lời đã nắm rõ nội dung Pháp lệnh, 45% nắm được một phần, 7% hầu như chưa rõ. Tỷ lệ nắm rõ cao hơn ở xã Hoàng Diệu (57%) so với phường Phú Lương (36.5%). Yếu tố đảng tịch, trình độ học vấn, tuổi tác và nghề nghiệp có ảnh hưởng đáng kể đến mức độ nắm rõ. Đảng viên, người có trình độ học vấn cao và người lớn tuổi có xu hướng nắm rõ hơn.

  3. Mức độ đồng tình, phấn khởi với PLTHDC: 58.3% người dân rất đồng tình, phấn khởi với việc thực hiện Pháp lệnh, 39.3% đồng tình phần nào, chỉ 1% không đồng tình. Người dân xã Hoàng Diệu có tỷ lệ đồng tình cao hơn phường Phú Lương (67% so với 48.9%). Đảng viên và người lớn tuổi có thái độ tích cực hơn so với người không phải đảng viên và người trẻ tuổi.

  4. Đánh giá về thực hiện các nội dung dân biết, dân bàn, dân kiểm tra: Việc tuyên truyền, phổ biến các nội dung của chính quyền cấp xã được thực hiện qua nhiều hình thức như niêm yết công khai (31.8% hàng tuần), loa truyền thanh (67.4% hàng tuần), và qua trưởng thôn, tổ trưởng dân phố (23.7% hàng tuần). Tuy nhiên, hiệu quả tuyên truyền chưa đồng đều giữa các địa bàn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy PLTHDC ở XPT đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Sự khác biệt về mức độ nắm rõ và đồng tình giữa hai địa bàn phản ánh sự đa dạng về điều kiện kinh tế - xã hội, truyền thông và tổ chức thực hiện dân chủ. Phường Phú Lương, với quá trình đô thị hóa nhanh và nhiều dự án phát triển, có nhiều thách thức trong việc cân bằng lợi ích và thực hiện dân chủ, dẫn đến tỷ lệ đồng tình thấp hơn so với xã Hoàng Diệu, nơi có điều kiện kinh tế - xã hội ổn định hơn.

Yếu tố đảng tịch và trình độ học vấn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thái độ tích cực đối với PLTHDC. Người dân có trình độ cao và là đảng viên thường có điều kiện tiếp cận thông tin tốt hơn, đồng thời có trách nhiệm chính trị cao hơn trong việc thực hiện dân chủ. Ngược lại, nhóm người trẻ tuổi và lao động tự do có xu hướng ít quan tâm và nắm rõ nội dung hơn, điều này đặt ra yêu cầu nâng cao công tác tuyên truyền, giáo dục dân chủ phù hợp với từng nhóm đối tượng.

Hiện tượng vòng xoáy im lặng cũng được ghi nhận khi một số ý kiến trái chiều hoặc phê phán chưa được bộc lộ công khai do sợ bị cô lập xã hội, đặc biệt trong các nhóm đảng viên. Điều này cho thấy cần tạo môi trường dân chủ thực sự, khuyến khích sự đa dạng ý kiến để DLXH phản ánh trung thực hơn thực trạng thực hiện dân chủ cơ sở.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ người dân biết, quan tâm, nắm rõ và đồng tình với PLTHDC theo từng nhóm tuổi, trình độ học vấn, đảng tịch và địa bàn, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và xu hướng nhận thức trong cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về PLTHDC

    • Động từ hành động: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo, sử dụng đa dạng phương tiện truyền thông.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người dân nắm rõ nội dung PLTHDC lên trên 70% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, phường phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở trong thực hiện và giải thích PLTHDC

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng truyền thông cho cán bộ.
    • Target metric: 100% cán bộ cấp xã, thôn được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Tuyên giáo, Sở Nội vụ, các cơ quan đào tạo.

  3. Khuyến khích sự tham gia tích cực của người dân, đặc biệt nhóm trẻ và lao động tự do

    • Động từ hành động: Xây dựng các chương trình, mô hình tham gia dân chủ phù hợp với đặc điểm nhóm dân cư.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động dân chủ lên 50% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND địa phương, các tổ chức đoàn thể, cộng đồng dân cư.

  4. Tạo môi trường dân chủ thực sự, khuyến khích đa dạng ý kiến và phản biện xã hội

    • Động từ hành động: Thiết lập các diễn đàn dân chủ, tiếp nhận và xử lý ý kiến phản ánh của người dân.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ ý kiến trái chiều không được bộc lộ xuống dưới 5% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, phường, các tổ chức giám sát xã hội.

  5. Gắn thực hiện PLTHDC với phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao dân trí

    • Động từ hành động: Lồng ghép các hoạt động dân chủ với chương trình phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục.
    • Target metric: Tăng mức độ hài lòng của người dân về đời sống kinh tế - xã hội lên 80% trong 5 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Các ban ngành địa phương, tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo cấp xã, phường, thị trấn

    • Lợi ích: Hiểu rõ tâm tư, nguyện vọng và đánh giá của người dân về việc thực hiện dân chủ cơ sở để điều chỉnh chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tuyên truyền, nâng cao hiệu quả thực hiện PLTHDC.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành xã hội học, chính trị học

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về DLXH và dân chủ cơ sở tại Việt Nam.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, giảng dạy chuyên sâu về dân chủ và quản lý xã hội.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể quần chúng

    • Lợi ích: Tăng cường vai trò giám sát, phản biện xã hội và vận động người dân tham gia dân chủ.
    • Use case: Thiết kế các chương trình vận động, nâng cao nhận thức cộng đồng.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện chính sách về dân chủ cơ sở.
    • Use case: Đánh giá hiệu quả các chính sách dân chủ, đề xuất sửa đổi, bổ sung phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn là gì?
    Pháp lệnh là văn bản pháp luật quy định nguyên tắc và nội dung thực hiện dân chủ ở cấp cơ sở, nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân qua các nội dung “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Ví dụ, công khai các kế hoạch, dự án, tổ chức lấy ý kiến nhân dân trước khi quyết định.

  2. Dư luận xã hội ảnh hưởng thế nào đến việc thực hiện dân chủ cơ sở?
    DLXH phản ánh thái độ, nhận thức và đánh giá của người dân về việc thực hiện dân chủ, từ đó tạo sức ép hoặc hỗ trợ cho chính quyền trong việc điều chỉnh hoạt động. DLXH cũng giúp phát hiện những hạn chế, bất cập để cải thiện hiệu quả thực hiện.

  3. Tại sao mức độ nắm rõ PLTHDC ở xã Hoàng Diệu lại cao hơn phường Phú Lương?
    Mặc dù điều kiện vật chất và truyền thông ở xã Hoàng Diệu kém hơn, nhưng sự đồng thuận và mức độ tham gia của người dân cao hơn có thể do đặc điểm kinh tế - xã hội ổn định, ít biến động, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tuyên truyền và tiếp nhận thông tin.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân trong thực hiện dân chủ cơ sở?
    Cần tổ chức các hoạt động tuyên truyền phù hợp, nâng cao nhận thức, tạo môi trường dân chủ cởi mở, khuyến khích người dân đặc biệt là nhóm trẻ và lao động tự do tham gia vào các hoạt động bàn bạc, góp ý và giám sát.

  5. Vai trò của cán bộ cấp cơ sở trong thực hiện PLTHDC là gì?
    Cán bộ cấp cơ sở là cầu nối giữa chính quyền và người dân, có trách nhiệm tuyên truyền, phổ biến pháp luật, tổ chức các hoạt động dân chủ, đồng thời tiếp nhận và giải quyết ý kiến, phản ánh của người dân để đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện hiệu quả.

Kết luận

  • PLTHDC ở xã, phường, thị trấn đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Mức độ nắm rõ và đồng tình với Pháp lệnh có sự khác biệt rõ rệt theo địa bàn, trình độ học vấn, tuổi tác và đảng tịch.
  • Người dân xã Hoàng Diệu có mức độ nắm rõ và đồng tình cao hơn so với phường Phú Lương, phản ánh sự đa dạng trong điều kiện kinh tế - xã hội và tổ chức thực hiện dân chủ.
  • DLXH đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh thực trạng và thúc đẩy cải thiện hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, khuyến khích sự tham gia của người dân và tạo môi trường dân chủ thực sự.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để đánh giá toàn diện hơn về thực hiện dân chủ cơ sở.

Call-to-action: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ, lắng nghe và phản hồi kịp thời ý kiến của người dân để xây dựng nền dân chủ cơ sở ngày càng thực chất và hiệu quả hơn.