Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (PLTHDC ở XPT) là một bước tiến quan trọng trong việc mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại Việt Nam. Theo số liệu khảo sát tại phường Phú Lương (quận Hà Đông) và xã Hoàng Diệu (huyện Chương Mỹ, Hà Nội), có tới 85.5% người dân biết về PLTHDC ở XPT, trong đó 94.1% quan tâm đến các nội dung của Pháp lệnh. Tuy nhiên, mức độ nắm rõ nội dung pháp lệnh và sự đồng tình của người dân có sự khác biệt giữa hai địa bàn và các nhóm đối tượng khác nhau.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu dư luận xã hội (DLXH) về việc thực hiện PLTHDC ở hai địa bàn trên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp lệnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chủ hộ gia đình và thành viên trong gia đình biết về PLTHDC, với tổng mẫu khảo sát khoảng 660 hộ, thực hiện trong giai đoạn gần đây tại Hà Nội.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin phản hồi từ người dân về hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở, góp phần hoàn thiện chính sách và nâng cao sự tham gia của nhân dân trong quản lý xã hội. Các chỉ số như tỷ lệ người biết, quan tâm, nắm rõ và đồng tình với PLTHDC là các metrics quan trọng để đánh giá mức độ thành công của pháp lệnh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích DLXH về PLTHDC:

  • Lý thuyết xã hội học về dư luận xã hội: DLXH được hiểu là tập hợp các ý kiến, thái độ phán xét của các nhóm xã hội đối với các vấn đề mang tính thời sự và liên quan đến lợi ích chung. DLXH có tính chất công chúng, liên hệ chặt chẽ với quyền lợi cá nhân và nhóm, đồng thời có thể thay đổi theo thời gian và bối cảnh xã hội. DLXH hình thành qua các giai đoạn: tiếp nhận thông tin, trao đổi ý kiến, thống nhất quan điểm và hiện thực hóa trong hành động xã hội.

  • Lý thuyết vòng xoáy im lặng: Mô hình giải thích tại sao một số cá nhân không bộc lộ ý kiến khác biệt nếu cảm thấy mình thuộc nhóm thiểu số, do nỗi sợ bị cô lập xã hội. Lý thuyết này giúp nhận diện các luồng ý kiến chưa được thể hiện công khai trong DLXH, từ đó phân tích đa chiều các quan điểm về PLTHDC.

Các khái niệm chính bao gồm: dư luận xã hội, dân chủ cơ sở, pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, chuẩn mực xã hội, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành DLXH như trình độ nhận thức, đảng tịch, tuổi tác, nghề nghiệp, và phương tiện truyền thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng làm chủ đạo với bảng hỏi khảo sát 660 chủ hộ gia đình/thành viên tại phường Phú Lương và xã Hoàng Diệu, sai số 10%. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có hệ thống từ danh sách hộ gia đình do UBND địa phương cung cấp (5115 hộ tại Phú Lương, 2512 hộ tại Hoàng Diệu). Tiêu chí chọn mẫu ưu tiên chủ hộ thực tế hoặc thành viên gia đình thường xuyên tham gia các cuộc họp cấp xã, thôn.

Phương pháp định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu 20 người gồm cán bộ cấp thôn, xã và người dân nhằm làm rõ thái độ, nhận định và đánh giá về PLTHDC. Ngoài ra, phương pháp phân tích tài liệu được áp dụng để tổng hợp các văn bản pháp luật, lý thuyết xã hội học, các công trình nghiên cứu liên quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2013, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, viết báo cáo luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận biết và quan tâm đến PLTHDC: 85.5% người dân tại hai địa bàn biết về PLTHDC, trong đó 94.1% người biết trả lời có quan tâm đến các nội dung của pháp lệnh. Nội dung công khai, phổ biến các công việc, hoạt động chung được quan tâm nhiều nhất (52.7% rất quan tâm), tiếp theo là dân bàn bạc, góp ý (49.1%), dân kiểm tra, giám sát (39%), và dân làm (34%).

  2. Mức độ nắm rõ nội dung PLTHDC: 47.8% người dân nắm rõ nội dung pháp lệnh, 45% nắm được một phần, 7% hầu như chưa rõ. Tỷ lệ nắm rõ ở xã Hoàng Diệu (57%) cao hơn phường Phú Lương (36.5%). Yếu tố đảng tịch, trình độ học vấn, tuổi tác và nghề nghiệp có ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ nắm rõ. Ví dụ, 66.8% đảng viên nắm rõ nội dung so với 34% người không phải đảng viên; người có trình độ cao có xu hướng nắm rõ hơn.

  3. Mức độ đồng tình, phấn khởi với PLTHDC: 58.3% người dân rất đồng tình, phấn khởi; 39.3% đồng tình phần nào; chỉ 1% không đồng tình. Người dân xã Hoàng Diệu có tỷ lệ đồng tình cao hơn phường Phú Lương (67% so với 48.9%). Nhóm đảng viên có tỷ lệ rất đồng tình cao hơn nhóm không phải đảng viên (75% so với 42.2%). Người trẻ tuổi có xu hướng ít đồng tình hơn người lớn tuổi.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến DLXH về PLTHDC: Trình độ nhận thức, đảng tịch, tuổi tác, nghề nghiệp, và mức độ quan tâm là các nhân tố tác động mạnh đến thái độ và đánh giá của người dân. Ngoài ra, các phương tiện truyền thông đại chúng và công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và điều tiết DLXH.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy PLTHDC ở XPT đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho sự phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên, sự khác biệt về mức độ nắm rõ và đồng tình giữa hai địa bàn phản ánh sự đa dạng về điều kiện kinh tế - xã hội và hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật.

Phường Phú Lương, với quá trình đô thị hóa nhanh và chuyển dịch cơ cấu kinh tế mạnh mẽ, đối mặt với nhiều thách thức trong việc cân bằng lợi ích giữa chính quyền và người dân, dẫn đến tỷ lệ đồng tình thấp hơn so với xã Hoàng Diệu. Ngược lại, xã Hoàng Diệu dù điều kiện còn khó khăn nhưng có tỷ lệ nắm rõ và đồng tình cao hơn, cho thấy hiệu quả tuyên truyền sâu rộng và sự đồng thuận trong cộng đồng.

Sự ảnh hưởng của yếu tố đảng tịch và trình độ học vấn cho thấy vai trò của nhận thức chính trị và kiến thức pháp luật trong việc nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở. Lý thuyết vòng xoáy im lặng cũng giải thích được hiện tượng một số ý kiến trái chiều chưa được bộc lộ công khai, đặc biệt trong nhóm đảng viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ người biết, quan tâm, nắm rõ và đồng tình theo từng nhóm đối tượng và địa bàn, cũng như bảng phân tích tương quan giữa các yếu tố nhân khẩu học với thái độ về PLTHDC.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền về PLTHDC: Sử dụng đa dạng các phương tiện truyền thông, tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo để nâng cao nhận thức và hiểu biết của cán bộ, đảng viên và nhân dân về pháp lệnh. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân nắm rõ nội dung PLTHDC lên trên 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND, Ban Tuyên giáo các cấp.

  2. Đảm bảo công khai, minh bạch và nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát: Tăng cường niêm yết công khai các kế hoạch, dự án, quy hoạch, tài chính tại các địa bàn; phát huy vai trò của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư cộng đồng. Mục tiêu giảm thiểu các khiếu kiện liên quan đến đất đai và chính sách tái định cư trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, phường, các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Nâng cao vai trò lãnh đạo và sự đoàn kết của các cấp ủy Đảng, chính quyền: Tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng lãnh đạo, quản lý dân chủ cho cán bộ cơ sở; xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện PLTHDC. Mục tiêu nâng cao sự đồng thuận và giảm thiểu mâu thuẫn nội bộ trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Đảng ủy, UBND.

  4. Gắn thực hiện PLTHDC với phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao dân trí: Tích hợp các hoạt động dân chủ với chương trình xây dựng nông thôn mới, phát triển đô thị; tổ chức các lớp đào tạo nghề, nâng cao trình độ học vấn cho người dân. Mục tiêu cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, đồng thời tăng cường sự tham gia của người dân trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND, các ban ngành liên quan.

  5. Tăng cường công tác nắm bắt và phân tích dư luận xã hội: Thiết lập hệ thống thu thập ý kiến nhân dân thường xuyên qua các cuộc khảo sát, tiếp xúc cử tri, diễn đàn dân chủ; sử dụng kết quả để điều chỉnh chính sách phù hợp. Mục tiêu xây dựng hệ thống phản hồi hiệu quả trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Tuyên giáo, UBND, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo cấp xã, phường, thị trấn: Nắm bắt được thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện PLTHDC, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

  2. Các nhà nghiên cứu, giảng viên ngành xã hội học, chính trị học, quản lý nhà nước: Có cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về dư luận xã hội và dân chủ cơ sở, phục vụ cho nghiên cứu, giảng dạy và phát triển lý thuyết.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể nhân dân: Hiểu rõ vai trò và cách thức tham gia vào quá trình thực hiện dân chủ cơ sở, từ đó phát huy vai trò giám sát, phản biện và vận động nhân dân.

  4. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện PLTHDC, góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân chủ cơ sở phù hợp với thực tiễn địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn là gì?
    Pháp lệnh là văn bản pháp luật quy định các nội dung công khai, dân bàn, dân làm và dân kiểm tra nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại cấp xã, phường, thị trấn. Ví dụ, công khai các kế hoạch sử dụng đất, thu chi ngân sách địa phương.

  2. Tại sao dư luận xã hội lại quan trọng trong việc thực hiện pháp lệnh?
    Dư luận xã hội phản ánh thái độ, nhận thức và đánh giá của người dân về việc thực hiện pháp lệnh, giúp chính quyền điều chỉnh chính sách phù hợp, tăng cường sự đồng thuận và hiệu quả quản lý.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến mức độ nắm rõ pháp lệnh của người dân?
    Trình độ học vấn và đảng tịch là hai yếu tố quan trọng. Người có trình độ cao và là đảng viên thường nắm rõ hơn về nội dung pháp lệnh, do có điều kiện tiếp cận thông tin và trách nhiệm chính trị.

  4. Tại sao mức độ đồng tình với pháp lệnh ở xã Hoàng Diệu lại cao hơn phường Phú Lương?
    Xã Hoàng Diệu có điều kiện kinh tế - xã hội khác biệt, công tác tuyên truyền sâu rộng và sự đồng thuận trong cộng đồng cao hơn, trong khi Phú Lương đang trong quá trình đô thị hóa nhanh, có nhiều mâu thuẫn lợi ích phát sinh.

  5. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân trong thực hiện dân chủ cơ sở?
    Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, đảm bảo công khai minh bạch, phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội và tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia bàn bạc, góp ý và giám sát các hoạt động của chính quyền.

Kết luận

  • PLTHDC ở xã, phường, thị trấn đã được người dân biết đến và quan tâm rộng rãi, tạo nền tảng cho phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Mức độ nắm rõ và đồng tình với pháp lệnh có sự khác biệt rõ rệt giữa các nhóm đối tượng và địa bàn nghiên cứu.
  • Các yếu tố như trình độ học vấn, đảng tịch, tuổi tác và nghề nghiệp ảnh hưởng mạnh đến thái độ và nhận thức của người dân về PLTHDC.
  • Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và sự minh bạch trong thực hiện pháp lệnh là những nhân tố then chốt để nâng cao hiệu quả dân chủ cơ sở.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường giáo dục, công khai minh bạch, nâng cao vai trò lãnh đạo và gắn kết thực hiện dân chủ với phát triển kinh tế - xã hội.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát để đánh giá hiệu quả thực hiện PLTHDC trên toàn thành phố Hà Nội và các tỉnh thành khác.

Call to action: Các cấp chính quyền và tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị, đồng thời tăng cường thu thập và phân tích dư luận xã hội nhằm nâng cao chất lượng quản lý và phát huy dân chủ cơ sở.