Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và đổi mới chính trị tại Việt Nam, việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đóng vai trò then chốt trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An, với sự phát triển nhanh chóng của các khu công nghiệp và đô thị hóa, việc phát huy vai trò của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (UBMTTQVN) cấp xã trong thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở càng trở nên cấp thiết. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2010 đến 2017 tập trung đánh giá thực trạng, vai trò và những đóng góp của UBMTTQVN cấp xã trong việc tuyên truyền, vận động, giám sát và phản biện xã hội nhằm đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân. Nghiên cứu này không chỉ làm rõ các khía cạnh lý luận về dân chủ xã hội chủ nghĩa và quy chế dân chủ ở cơ sở mà còn cung cấp số liệu thực tiễn cụ thể như tỷ lệ tham gia bầu cử đạt 99,47%, tổng số 97 Ban công tác Mặt trận ở các khu dân cư, và hơn 3.446 tỷ đồng đóng góp xây dựng các công trình dân sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả vai trò của UBMTTQVN cấp xã, góp phần xây dựng hệ thống chính trị cơ sở trong sạch, vững mạnh, đồng thời thúc đẩy sự đồng thuận xã hội và phát triển bền vững địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên nền tảng lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ xã hội chủ nghĩa, nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về dân chủ xã hội chủ nghĩa: Xác định dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, được thực hiện thông qua các hình thức dân chủ trực tiếp, đại diện và tự quản ở cơ sở. Quy chế dân chủ ở cơ sở là công cụ pháp lý cụ thể hóa quyền này, đảm bảo sự tham gia của nhân dân trong quản lý xã hội.

  2. Lý thuyết về vai trò của tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị: UBMTTQVN cấp xã được xem là thành tố quan trọng trong hệ thống chính trị cơ sở, có chức năng tập hợp, vận động, giám sát và phản biện xã hội nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Các khái niệm chính bao gồm: quy chế dân chủ ở cơ sở, quyền làm chủ của nhân dân, giám sát và phản biện xã hội, hệ thống chính trị cơ sở, và vai trò của UBMTTQVN trong xây dựng sự đồng thuận xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, dựa trên nguyên tắc khách quan, toàn diện và lịch sử. Cỡ mẫu khảo sát xã hội học gồm cán bộ UBMTTQVN cấp xã, các Ban công tác Mặt trận, Ban Thanh tra nhân dân, và đại diện nhân dân tại 17 xã và 3 thị trấn huyện Đức Hòa. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

Nguồn dữ liệu bao gồm: số liệu thống kê từ UBMTTQVN huyện, báo cáo công tác từ năm 2010 đến 2017, kết quả điều tra xã hội học, các văn bản pháp luật liên quan như Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH, Nghị định số 79/2003/NĐ-CP, và các tài liệu hướng dẫn của Bộ Chính trị. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, kết hợp phân tích nội dung và chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2018, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, thảo luận và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tuyên truyền và nâng cao nhận thức về quy chế dân chủ ở cơ sở: UBMTTQVN cấp xã huyện Đức Hòa đã tổ chức 27 cuộc tuyên truyền với 987 lượt người tham dự trong năm 2017, góp phần nâng cao nhận thức của nhân dân về quyền làm chủ. Khoảng 80% người dân được khảo sát biết đến quy chế dân chủ chủ yếu qua hoạt động tuyên truyền của Mặt trận.

  2. Phối hợp thực hiện các nội dung dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và giám sát: UBMTTQVN phối hợp với chính quyền tổ chức các hội nghị dân chủ, tiếp xúc cử tri, và lấy ý kiến đóng góp vào các dự án phát triển kinh tế - xã hội. Tỷ lệ phối hợp tốt giữa Mặt trận và các tổ chức thành viên đạt 74,66%.

  3. Vận động và tổ chức nhân dân thực hiện quyền làm chủ: Tỷ lệ cử tri đi bầu đạt 99,47% trong các kỳ bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND cấp xã. Mặt trận đã huy động được gần 3.446 tỷ đồng đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng và hơn 6,9 tỷ đồng cho các chương trình an sinh xã hội.

  4. Giám sát và phản biện xã hội hiệu quả: UBMTTQVN cấp xã tổ chức giám sát các hoạt động của chính quyền, giải quyết khiếu nại tố cáo, và thực hiện phản biện xã hội theo Quyết định số 217-QĐ/TW. Các hoạt động giám sát được thực hiện qua Ban Thanh tra nhân dân và Ban giám sát đầu tư cộng đồng, góp phần phát hiện và xử lý các vi phạm, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy vai trò trung tâm của UBMTTQVN cấp xã trong việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An. Việc tổ chức tuyên truyền sâu rộng đã nâng cao nhận thức và sự tham gia của nhân dân, tạo điều kiện cho dân chủ trực tiếp và đại diện phát huy hiệu quả. Tỷ lệ cử tri đi bầu cao phản ánh sự tin tưởng và ý thức trách nhiệm của người dân đối với chính quyền địa phương.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa Mặt trận với chính quyền và các tổ chức thành viên đã tạo ra mạng lưới vận động và giám sát hiệu quả, góp phần xây dựng sự đồng thuận xã hội và nâng cao chất lượng quản lý nhà nước. Hoạt động giám sát và phản biện xã hội được thực hiện bài bản, giúp phát hiện sớm các vi phạm, hạn chế tiêu cực và tham nhũng, đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống chính trị.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, huyện Đức Hòa có nhiều điểm tương đồng về vai trò của Mặt trận trong thực hiện dân chủ, nhưng nổi bật ở mức độ huy động nguồn lực và tổ chức các mô hình tự quản cộng đồng hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như nhận thức của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa đồng đều, công tác phối hợp chưa thường xuyên, và đội ngũ cán bộ Mặt trận còn thiếu kinh nghiệm chuyên môn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tham gia bầu cử, bảng tổng hợp số liệu huy động nguồn lực, và biểu đồ đánh giá mức độ phối hợp giữa các tổ chức trong thực hiện quy chế dân chủ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng tuyên truyền, phổ biến quy chế dân chủ: Tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo cho cán bộ Mặt trận và nhân dân, sử dụng đa dạng hình thức truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành dân chủ. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm; chủ thể: UBMTTQVN cấp xã phối hợp với các tổ chức thành viên.

  2. Tăng cường phối hợp giữa UBMTTQVN với chính quyền và các tổ chức thành viên: Xây dựng quy chế phối hợp cụ thể, định kỳ tổ chức các cuộc họp đánh giá, chia sẻ thông tin và giải quyết khó khăn trong thực hiện quy chế dân chủ. Mục tiêu nâng tỷ lệ phối hợp tốt lên trên 85% trong 3 năm tới; chủ thể: UBMTTQVN cấp xã, Đảng ủy, UBND xã.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ Mặt trận: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng vận động, giám sát và phản biện xã hội cho cán bộ Mặt trận cấp xã và Ban công tác Mặt trận ở khu dân cư. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: UBMTTQVN huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Phát triển các mô hình tự quản cộng đồng và tăng cường giám sát xã hội: Khuyến khích xây dựng và nhân rộng các mô hình như tổ hòa giải, tổ tự quản về an ninh trật tự, môi trường, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân và Ban giám sát đầu tư cộng đồng. Mục tiêu: 100% khu dân cư có mô hình tự quản hiệu quả trong 5 năm; chủ thể: UBMTTQVN cấp xã, chính quyền địa phương.

  5. Đẩy mạnh công tác phản biện xã hội và xử lý kiến nghị của nhân dân: Thiết lập cơ chế tiếp nhận, xử lý và phản hồi ý kiến, kiến nghị của nhân dân một cách minh bạch, kịp thời nhằm tăng cường sự đồng thuận xã hội. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên; chủ thể: UBMTTQVN cấp xã phối hợp với các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo UBMTTQVN các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động và giám sát trong thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, từ đó xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Cán bộ chính quyền cấp xã, huyện: Tham khảo để hiểu rõ vai trò phối hợp với Mặt trận trong việc tổ chức thực hiện dân chủ, nâng cao chất lượng quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Chính trị học, Quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu về hệ thống chính trị cơ sở, dân chủ xã hội chủ nghĩa và vai trò của tổ chức chính trị - xã hội.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Áp dụng các giải pháp, mô hình thực tiễn trong vận động, tổ chức và giám sát hoạt động dân chủ ở cơ sở, góp phần xây dựng cộng đồng dân cư vững mạnh, phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy chế dân chủ ở cơ sở là gì và có vai trò như thế nào?
    Quy chế dân chủ ở cơ sở là văn bản pháp luật cụ thể hóa quyền làm chủ của nhân dân tại cấp xã, phường, thị trấn, bao gồm các nội dung dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và giám sát. Vai trò của quy chế là đảm bảo sự tham gia trực tiếp của nhân dân trong quản lý xã hội, nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương.

  2. UBMTTQVN cấp xã thực hiện vai trò gì trong việc thực hiện quy chế dân chủ?
    UBMTTQVN cấp xã có nhiệm vụ tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện quy chế dân chủ, phối hợp với chính quyền tổ chức các hoạt động dân chủ, giám sát và phản biện xã hội nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhân dân và xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh.

  3. Các hình thức dân chủ ở cơ sở được thực hiện như thế nào?
    Dân chủ ở cơ sở được thực hiện qua dân chủ trực tiếp (nhân dân bàn bạc, quyết định các vấn đề quan trọng), dân chủ đại diện (đại biểu dân cử, Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội đại diện nhân dân), và dân chủ tự quản (hoạt động của cộng đồng dân cư như tổ hòa giải, tổ tự quản).

  4. Những khó khăn chính trong việc phát huy vai trò của UBMTTQVN cấp xã là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ và nhân dân về dân chủ, đội ngũ cán bộ Mặt trận còn thiếu kinh nghiệm chuyên môn, công tác phối hợp chưa thường xuyên, và hạn chế trong việc vận động, tập hợp các tầng lớp nhân dân tham gia thực hiện quy chế dân chủ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát và phản biện xã hội của UBMTTQVN cấp xã?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu cho cán bộ Mặt trận, xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, tăng cường truyền thông, tiếp nhận và xử lý kịp thời các kiến nghị của nhân dân, đồng thời phát huy vai trò của Ban Thanh tra nhân dân và Ban giám sát đầu tư cộng đồng.

Kết luận

  • UBMTTQVN cấp xã huyện Đức Hòa, tỉnh Long An đã phát huy vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, vận động và tổ chức thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, góp phần nâng cao nhận thức và quyền làm chủ của nhân dân.
  • Hoạt động phối hợp giữa Mặt trận với chính quyền và các tổ chức thành viên đạt hiệu quả cao, tạo sự đồng thuận xã hội và nâng cao chất lượng quản lý nhà nước.
  • Công tác giám sát và phản biện xã hội được triển khai bài bản, góp phần phát hiện và xử lý các vi phạm, nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương.
  • Một số hạn chế như nhận thức chưa đồng đều, đội ngũ cán bộ còn thiếu kinh nghiệm và công tác phối hợp chưa thường xuyên cần được khắc phục bằng các giải pháp đào tạo, quy chế phối hợp và nâng cao năng lực.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả vai trò của UBMTTQVN cấp xã trong thời gian tới, góp phần xây dựng hệ thống chính trị cơ sở trong sạch, vững mạnh và phát triển bền vững địa phương.

Next steps: Triển khai các khóa đào tạo, xây dựng quy chế phối hợp, phát triển mô hình tự quản cộng đồng và tăng cường công tác giám sát, phản biện xã hội trong vòng 1-3 năm tới.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, UBMTTQVN và tổ chức chính trị - xã hội cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở.