Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tiếng Anh trở thành ngôn ngữ quan trọng hàng đầu trong giao tiếp và học tập. Tại Việt Nam, mặc dù tiếng Anh được giảng dạy rộng rãi, kỹ năng nói, đặc biệt là mở đầu cuộc hội thoại tiếng Anh, vẫn còn nhiều hạn chế. Theo ước tính, học sinh lớp 10 tại một trường THPT chuyên ở An Giang thường gặp khó khăn trong việc sử dụng các chiến lược lời nói để mở đầu các cuộc trò chuyện tiếng Anh một cách tự nhiên và hiệu quả. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu khảo sát nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của việc mở đầu hội thoại tiếng Anh và xác định các chiến lược lời nói mà học sinh thường sử dụng trong các hoạt động nói trên lớp. Dữ liệu được thu thập từ 30 đoạn hội thoại mở đầu tiếng Anh trong các hoạt động nói của học sinh lớp 10, dựa trên các chủ đề trong sách giáo khoa Global Success 10, cùng với bảng câu hỏi khảo sát nhận thức của 75 học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao kỹ năng giao tiếp tiếng Anh cho học sinh, góp phần cải thiện chất lượng dạy và học tiếng Anh trong nhà trường phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở cho việc phát triển các chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về mở đầu hội thoại, chiến lược lời nói, ngữ dụng học và lý thuyết lịch sự. Theo Schegloff (1968), mở đầu hội thoại bao gồm bốn chuỗi chính: Summons-Answer (thu hút sự chú ý), Identification-Recognition (xác định nhận diện), Greeting (chào hỏi), và How-are-you (giao tiếp xã giao). Tuy nhiên, trong bối cảnh đối thoại trực tiếp, Hoàng Trà My (2019) đã điều chỉnh và mở rộng thành năm nhóm chiến lược: Summons-Answer, Responses to Summons-Answer, Greeting, Phatic Communion (giao tiếp xã giao), và Topic Initiation (khởi đầu chủ đề). Các chiến lược này được sử dụng để tạo sự lịch sự, duy trì "face" theo lý thuyết lịch sự của Brown và Levinson (1987), giúp người nói và người nghe duy trì hình ảnh xã hội tích cực trong giao tiếp. Các khái niệm chính bao gồm: chiến lược thu hút sự chú ý, chiến lược chào hỏi, giao tiếp xã giao, khởi đầu chủ đề, và lý thuyết lịch sự về "face" (mặt xã hội).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu định tính được thu thập từ 30 đoạn hội thoại mở đầu tiếng Anh của học sinh lớp 10 trong các hoạt động nói trên lớp, được ghi hình và chuyển thành văn bản để phân tích nội dung theo khung chiến lược của Hoàng Trà My (2019). Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát nhận thức của 75 học sinh lớp 10 tại trường THPT chuyên Thu Khoa Nghia, An Giang. Bảng câu hỏi gồm 46 mục, được thiết kế theo thang đo Likert và được phân tích bằng phần mềm SPSS để đánh giá độ tin cậy (Cronbach’s Alpha > 0.9) và mức độ nhận thức, tần suất sử dụng các chiến lược lời nói. Cỡ mẫu 75 học sinh được chọn ngẫu nhiên từ hai lớp, bao gồm 50 nữ và 25 nam, với trình độ tiếng Anh đa dạng từ sơ cấp đến khá. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài 4 tháng, trong đó các hoạt động nói được tổ chức theo phương pháp dạy học dựa trên nhiệm vụ (TBLT). Các bước nghiên cứu bao gồm thu thập đoạn hội thoại, thiết kế và thử nghiệm bảng câu hỏi, thu thập và phân tích dữ liệu, so sánh kết quả giữa nhận thức và thực hành, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao kỹ năng mở đầu hội thoại.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của mở đầu hội thoại: Học sinh đánh giá cao vai trò của việc mở đầu hội thoại tiếng Anh với điểm trung bình M=3.8 (trên thang 5), cho thấy mức độ nhận thức cao về tầm quan trọng của kỹ năng này trong giao tiếp.
Tần suất sử dụng chiến lược lời nói: Học sinh thường xuyên sử dụng các chiến lược mở đầu hội thoại với bạn bè trong lớp (M=4.1), nhưng rất ít khi áp dụng với người nước ngoài hoặc người nói tiếng Anh khác (M=2.3). Điều này phản ánh sự tự tin và khả năng giao tiếp còn hạn chế khi đối diện với người bản ngữ.
Các chiến lược lời nói phổ biến: Qua phân tích 30 đoạn hội thoại, có 25 chiến lược lời nói được sử dụng, thuộc 4 nhóm chính: Summons-Answer, Greeting, Phatic Communion và Topic Initiation. Trong đó, chiến lược chào hỏi (Greeting) được sử dụng nhiều nhất, chiếm tỷ lệ trên 60% tổng số chiến lược, tiếp theo là Phatic Communion và Topic Initiation.
Khó khăn khi mở đầu hội thoại: Học sinh thường gặp khó khăn do thiếu từ vựng (M=4.2), thiếu tự tin (M=4.0) và cảm giác ngại ngùng, bối rối (M=4.1). Các yếu tố như không biết cách sử dụng mẫu câu phù hợp hay không biết thời điểm thích hợp cũng được ghi nhận với mức độ trung bình.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy học sinh nhận thức rõ tầm quan trọng của việc mở đầu hội thoại tiếng Anh nhưng chưa thực sự tự tin và thành thạo trong việc áp dụng các chiến lược lời nói phù hợp, đặc biệt khi giao tiếp với người nước ngoài. Việc chiến lược chào hỏi được sử dụng phổ biến nhất phù hợp với nghiên cứu của Hoàng Trà My (2019) và Schegloff (1968), cho thấy đây là bước đầu tiên và quan trọng trong mở đầu hội thoại. Tuy nhiên, sự hạn chế trong việc sử dụng các chiến lược khác như Topic Initiation phản ánh sự thiếu linh hoạt và kỹ năng giao tiếp sâu hơn của học sinh. Các khó khăn về từ vựng và tự tin cũng phù hợp với báo cáo của ngành giáo dục về trình độ tiếng Anh của học sinh phổ thông Việt Nam. Biểu đồ tần suất sử dụng các chiến lược lời nói có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa các nhóm chiến lược, đồng thời bảng so sánh nhận thức và thực hành cho thấy khoảng cách giữa hiểu biết và áp dụng thực tế. Kết quả này nhấn mạnh nhu cầu tăng cường đào tạo kỹ năng giao tiếp thực hành và phát triển các chiến lược lời nói đa dạng cho học sinh.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường giảng dạy chiến lược lời nói: Các giáo viên cần tích hợp bài giảng về các chiến lược mở đầu hội thoại đa dạng, đặc biệt là các chiến lược ngoài chào hỏi như Phatic Communion và Topic Initiation, nhằm nâng cao kỹ năng giao tiếp toàn diện cho học sinh. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo; Chủ thể: giáo viên tiếng Anh.
Tổ chức các hoạt động thực hành giao tiếp: Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động nói tiếng Anh theo nhóm, đóng vai, thảo luận để luyện tập mở đầu hội thoại trong môi trường thực tế, giúp tăng sự tự tin và phản xạ ngôn ngữ. Thời gian: hàng tuần; Chủ thể: nhà trường và giáo viên.
Phát triển tài liệu hỗ trợ học tập: Biên soạn tài liệu hướng dẫn các mẫu câu, chiến lược lời nói mở đầu hội thoại phù hợp với trình độ học sinh lớp 10, kèm theo ví dụ minh họa và bài tập thực hành. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: tổ chuyên môn tiếng Anh.
Đào tạo giáo viên nâng cao năng lực: Tổ chức các khóa tập huấn về ngữ dụng học, lý thuyết lịch sự và kỹ thuật dạy kỹ năng giao tiếp cho giáo viên tiếng Anh để họ có thể hướng dẫn học sinh hiệu quả hơn. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh phổ thông: Nghiên cứu cung cấp kiến thức về các chiến lược lời nói mở đầu hội thoại, giúp giáo viên thiết kế bài giảng và hoạt động phù hợp để nâng cao kỹ năng giao tiếp cho học sinh.
Học sinh và sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu sâu về ngữ dụng học và kỹ thuật dạy học giao tiếp, từ đó áp dụng vào thực tiễn giảng dạy.
Nhà nghiên cứu ngôn ngữ và giáo dục: Luận văn bổ sung dữ liệu thực nghiệm về mở đầu hội thoại trong môi trường lớp học Việt Nam, góp phần phát triển nghiên cứu ngôn ngữ ứng dụng và phương pháp dạy học.
Chuyên gia phát triển chương trình đào tạo: Thông tin về các khó khăn và nhu cầu của học sinh giúp xây dựng chương trình đào tạo tiếng Anh giao tiếp phù hợp với thực tế và xu hướng toàn cầu.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao mở đầu hội thoại lại quan trọng trong giao tiếp tiếng Anh?
Mở đầu hội thoại giúp tạo ấn tượng tốt, thiết lập mối quan hệ xã hội và làm cho cuộc trò chuyện diễn ra suôn sẻ hơn. Nghiên cứu cho thấy học sinh đánh giá cao vai trò này với điểm trung bình 3.8/5.Học sinh thường sử dụng những chiến lược lời nói nào để mở đầu hội thoại?
Chiến lược chào hỏi (Greeting) được sử dụng phổ biến nhất, tiếp theo là các chiến lược giao tiếp xã giao (Phatic Communion) và khởi đầu chủ đề (Topic Initiation).Khó khăn lớn nhất của học sinh khi mở đầu hội thoại là gì?
Học sinh thường gặp khó khăn do thiếu từ vựng, thiếu tự tin và cảm giác ngại ngùng, gây trở ngại trong việc bắt đầu cuộc trò chuyện.Làm thế nào để cải thiện kỹ năng mở đầu hội thoại cho học sinh?
Tăng cường thực hành giao tiếp, giảng dạy các chiến lược lời nói đa dạng, phát triển tài liệu hỗ trợ và đào tạo giáo viên là những giải pháp hiệu quả.Nghiên cứu này có thể áp dụng cho những đối tượng nào ngoài học sinh lớp 10?
Ngoài học sinh lớp 10, nghiên cứu còn hữu ích cho giáo viên, sinh viên sư phạm, nhà nghiên cứu ngôn ngữ và chuyên gia phát triển chương trình đào tạo tiếng Anh.
Kết luận
- Học sinh lớp 10 nhận thức rõ tầm quan trọng của việc mở đầu hội thoại tiếng Anh nhưng còn hạn chế trong thực hành.
- Chiến lược chào hỏi là phổ biến nhất, trong khi các chiến lược khác như giao tiếp xã giao và khởi đầu chủ đề ít được sử dụng hơn.
- Các khó khăn chính gồm thiếu từ vựng, thiếu tự tin và cảm giác ngại ngùng khi bắt đầu cuộc trò chuyện.
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao kỹ năng mở đầu hội thoại cho học sinh và năng lực giảng dạy của giáo viên.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các hoạt động thực hành, phát triển tài liệu và đào tạo giáo viên để cải thiện hiệu quả dạy học giao tiếp tiếng Anh.
Hành động ngay: Giáo viên và nhà trường nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao kỹ năng giao tiếp tiếng Anh cho học sinh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng trong thời kỳ hội nhập.