Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và sự biến động kinh tế toàn cầu, tình trạng thất nghiệp ngày càng trở nên nghiêm trọng, đặc biệt dưới tác động của đại dịch COVID-19. Tại Việt Nam, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) được xem là một chính sách an sinh xã hội thiết yếu nhằm hỗ trợ người lao động (NLĐ) khi mất việc làm. Từ khi Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2009, cùng với Luật Việc làm năm 2013, pháp luật về BHTN đã được hoàn thiện và áp dụng rộng rãi. Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), với dân số hơn 8 triệu người năm 2019, là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, đóng góp khoảng 1/3 giá trị sản xuất công nghiệp và 27,8% tổng thu ngân sách quốc gia. Tuy nhiên, do đặc thù dân số đông và tốc độ đô thị hóa nhanh, TP.HCM cũng đối mặt với nhiều thách thức trong việc thực thi pháp luật BHTN.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng pháp luật BHTN và việc thi hành tại TP.HCM trong giai đoạn 2015-2020, nhằm đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo quyền lợi NLĐ, hỗ trợ ổn định xã hội và phát triển kinh tế địa phương. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHTN và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường lao động tại TP.HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật về bảo hiểm thất nghiệp, kết hợp với quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp: BHTN được hiểu là một chế độ bảo hiểm thuộc hệ thống an sinh xã hội, nhằm bù đắp thu nhập cho NLĐ khi mất việc làm, đồng thời hỗ trợ đào tạo nghề và giới thiệu việc làm mới. Lý thuyết này nhấn mạnh nguyên tắc chia sẻ rủi ro cộng đồng, sự tương trợ giữa các bên tham gia (NLĐ, người sử dụng lao động - NSDLĐ và Nhà nước).

  2. Lý thuyết pháp luật điều chỉnh quan hệ lao động và an sinh xã hội: Pháp luật BHTN là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh việc đóng góp, sử dụng quỹ BHTN, chi trả trợ cấp và các biện pháp hỗ trợ NLĐ thất nghiệp. Lý thuyết này tập trung vào nguyên tắc quản lý nhà nước, tính bắt buộc của việc tham gia BHTN và sự minh bạch trong quản lý quỹ.

Các khái niệm chính bao gồm: bảo hiểm thất nghiệp, trợ cấp thất nghiệp, quỹ bảo hiểm thất nghiệp, điều kiện hưởng trợ cấp, nguyên tắc đóng góp và hưởng thụ, và vai trò của Nhà nước trong quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích, so sánh các văn bản pháp luật liên quan đến BHTN như Luật Bảo hiểm xã hội 2006, Luật Việc làm 2013, Nghị định 28/2015/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn thi hành. Phân tích các công ước quốc tế của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) liên quan đến BHTN.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Thu thập và phân tích số liệu thống kê từ các báo cáo của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP.HCM, Trung tâm Dịch vụ Việc làm TP.HCM, và các cơ quan quản lý nhà nước. Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thi hành pháp luật BHTN tại TP.HCM giai đoạn 2015-2020.

  • Phương pháp nghiên cứu tổng hợp và đánh giá: Đánh giá các kết quả thực hiện, xác định những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật BHTN, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ NLĐ và NSDLĐ tham gia BHTN tại TP.HCM trong giai đoạn nghiên cứu, với số liệu cụ thể như số lượng hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp hàng năm, tỷ lệ tham gia BHTN, và các chỉ số liên quan đến thị trường lao động địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mở rộng đối tượng tham gia BHTN: Từ năm 2015, Luật Việc làm đã mở rộng đối tượng tham gia BHTN, bao gồm NLĐ ký hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn, xác định thời hạn và hợp đồng theo mùa vụ từ đủ 3 tháng đến dưới 12 tháng. Tỷ lệ NLĐ tham gia BHTN tại TP.HCM tăng trung bình khoảng 5% mỗi năm, góp phần nâng cao độ bao phủ của chính sách.

  2. Điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp: NLĐ phải đóng BHTN đủ 12 tháng trong vòng 24 tháng trước khi chấm dứt HĐLĐ (đối với hợp đồng không xác định và xác định thời hạn) hoặc trong vòng 36 tháng đối với hợp đồng theo mùa vụ. Tỷ lệ NLĐ đáp ứng điều kiện hưởng trợ cấp tại TP.HCM đạt khoảng 70% trong tổng số người nộp hồ sơ.

  3. Mức hưởng trợ cấp và thời gian hưởng: Mức trợ cấp thất nghiệp bằng 60% mức bình quân tiền lương đóng BHTN trong 6 tháng liền kề trước khi thất nghiệp, tối đa không quá 5 lần mức lương cơ sở hoặc mức lương tối thiểu vùng. Thời gian hưởng trợ cấp tối đa 12 tháng, tính theo số tháng đóng BHTN. Tỷ lệ chi trả trợ cấp đúng hạn đạt trên 90%, góp phần ổn định đời sống NLĐ.

  4. Quản lý và sử dụng quỹ BHTN: Quỹ BHTN tại TP.HCM được quản lý độc lập, minh bạch với các khoản chi cho trợ cấp thất nghiệp, đào tạo nghề, tư vấn việc làm và bảo hiểm y tế cho người hưởng trợ cấp. Nguồn thu quỹ gồm đóng góp của NLĐ (1%), NSDLĐ (1%) và hỗ trợ của Nhà nước (tối đa 1%). Tỷ lệ thu quỹ đạt khoảng 95% so với dự toán, đảm bảo cân đối thu - chi.

Thảo luận kết quả

Việc mở rộng đối tượng tham gia BHTN tại TP.HCM phù hợp với xu hướng quốc tế và đáp ứng nhu cầu bảo vệ NLĐ trong bối cảnh thị trường lao động biến động. Tỷ lệ NLĐ đáp ứng điều kiện hưởng trợ cấp cao cho thấy hiệu quả trong việc thu hút người lao động tham gia bảo hiểm. Mức hưởng trợ cấp được thiết kế cân bằng giữa bảo đảm mức sống tối thiểu và khuyến khích NLĐ tích cực tìm việc làm mới, tránh tâm lý ỷ lại.

Quản lý quỹ BHTN tại TP.HCM được thực hiện theo nguyên tắc công khai, minh bạch, góp phần nâng cao niềm tin của NLĐ và NSDLĐ. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khó khăn như thủ tục hành chính phức tạp, việc tiếp cận thông tin và dịch vụ hỗ trợ việc làm chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại TP.HCM tương đồng với các đô thị lớn khác, đồng thời phản ánh đặc thù kinh tế - xã hội của địa phương. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận hồ sơ và chi trả trợ cấp đã góp phần nâng cao hiệu quả và giảm thiểu sai sót.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp qua các năm, bảng so sánh mức đóng và mức hưởng trợ cấp, cũng như biểu đồ cơ cấu nguồn thu quỹ BHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đơn giản hóa thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, áp dụng rộng rãi hình thức nộp hồ sơ trực tuyến và hỗ trợ NLĐ trong việc hoàn thiện hồ sơ. Mục tiêu giảm thời gian giải quyết hồ sơ xuống dưới 20 ngày, thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP.HCM chủ trì.

  2. Mở rộng đối tượng tham gia BHTN: Nghiên cứu mở rộng phạm vi đối tượng tham gia bảo hiểm cho lao động phi chính thức và người lao động nước ngoài làm việc tại TP.HCM, nhằm tăng độ bao phủ và tính công bằng của chính sách. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  3. Tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ tìm việc làm: Đẩy mạnh các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng nghề cho NLĐ thất nghiệp, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ tư vấn, giới thiệu việc làm tại các trung tâm dịch vụ việc làm. Mục tiêu tăng tỷ lệ NLĐ tìm được việc làm mới trong vòng 3 tháng lên trên 60%, thực hiện liên tục hàng năm.

  4. Nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHTN: Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thu, chi quỹ, đảm bảo tính minh bạch và an toàn tài chính. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý quỹ và báo cáo định kỳ. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Bảo hiểm xã hội TP.HCM phối hợp với các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và an sinh xã hội: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Bảo hiểm xã hội TP.HCM có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật BHTN.

  2. Người lao động và người sử dụng lao động tại TP.HCM: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình tham gia, hưởng BHTN, từ đó chủ động bảo vệ quyền lợi và thực hiện đúng quy định pháp luật.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành luật, kinh tế, quản lý công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về chính sách bảo hiểm xã hội và thị trường lao động.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực lao động và an sinh xã hội: Sử dụng luận văn để đánh giá thực trạng và đề xuất các chương trình hỗ trợ phù hợp tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bảo hiểm thất nghiệp là gì và ai phải tham gia?
    BHTN là chế độ bảo hiểm nhằm hỗ trợ NLĐ khi mất việc làm, giúp ổn định cuộc sống và tìm kiếm việc làm mới. Tại TP.HCM, NLĐ ký hợp đồng lao động từ 3 tháng trở lên và NSDLĐ có trách nhiệm tham gia đóng góp quỹ BHTN theo quy định pháp luật.

  2. Điều kiện để được hưởng trợ cấp thất nghiệp là gì?
    NLĐ phải đóng BHTN đủ 12 tháng trong vòng 24 hoặc 36 tháng tùy loại hợp đồng, chấm dứt hợp đồng đúng luật, nộp hồ sơ trong vòng 3 tháng kể từ ngày chấm dứt hợp đồng và chưa tìm được việc làm sau 15 ngày kể từ ngày nộp hồ sơ.

  3. Mức trợ cấp thất nghiệp được tính như thế nào?
    Mức trợ cấp bằng 60% mức bình quân tiền lương đóng BHTN trong 6 tháng liền kề trước khi thất nghiệp, tối đa không quá 5 lần mức lương cơ sở hoặc mức lương tối thiểu vùng. Thời gian hưởng tối đa 12 tháng.

  4. Làm thế nào để nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại TP.HCM?
    NLĐ có thể nộp hồ sơ trực tiếp hoặc qua bưu điện tại các Trung tâm Dịch vụ Việc làm TP.HCM hoặc các chi nhánh quận, kèm theo các giấy tờ xác nhận chấm dứt hợp đồng và giấy tờ cá nhân theo quy định.

  5. Quỹ bảo hiểm thất nghiệp được sử dụng như thế nào?
    Quỹ BHTN được sử dụng để chi trả trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ đào tạo nghề, tư vấn và giới thiệu việc làm, đóng bảo hiểm y tế cho người hưởng trợ cấp, chi phí quản lý và đầu tư bảo toàn quỹ nhằm đảm bảo tính bền vững.

Kết luận

  • Bảo hiểm thất nghiệp tại TP.HCM đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong việc bảo vệ quyền lợi NLĐ và ổn định thị trường lao động giai đoạn 2015-2020.
  • Pháp luật về BHTN đã được hoàn thiện, mở rộng đối tượng tham gia và nâng cao hiệu quả quản lý quỹ.
  • Vẫn còn tồn tại một số khó khăn về thủ tục hành chính, tiếp cận dịch vụ và quản lý quỹ cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đơn giản hóa thủ tục, mở rộng đối tượng, tăng cường đào tạo nghề và nâng cao quản lý quỹ.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và các bên liên quan phối hợp triển khai các giải pháp trong thời gian tới để phát huy tối đa vai trò của BHTN tại TP.HCM.

Luận văn này là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, nghiên cứu và người lao động nhằm nâng cao nhận thức và hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm thất nghiệp.