Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng nhằm hỗ trợ người lao động (NLĐ) khi mất việc làm, góp phần ổn định kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Phú Thọ, tình trạng thất nghiệp có xu hướng gia tăng trong giai đoạn 2017-2021, nhất là dưới tác động của đại dịch COVID-19. Theo báo cáo của ngành, số lượng NLĐ tham gia BHTN tại Phú Thọ tăng nhanh, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn trong việc thực hiện pháp luật về BHTN. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về BHTN tại tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn 2017-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi chính sách này.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật hiện hành về BHTN, bao gồm Luật Việc làm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành, đồng thời khảo sát thực tiễn tại tỉnh Phú Thọ. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách BHTN, góp phần giảm thiểu rủi ro thất nghiệp, hỗ trợ NLĐ ổn định cuộc sống và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Các chỉ số như tỷ lệ NLĐ tham gia BHTN, số lượng hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, mức độ hỗ trợ học nghề và giới thiệu việc làm được sử dụng làm metrics đánh giá hiệu quả thực hiện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết an sinh xã hội và mô hình quản lý nhà nước về chính sách công. Lý thuyết an sinh xã hội nhấn mạnh vai trò của BHTN như một công cụ bảo vệ NLĐ khỏi rủi ro thất nghiệp, đồng thời duy trì ổn định thu nhập và đời sống. Mô hình quản lý nhà nước tập trung vào các yếu tố như pháp luật, tổ chức thực hiện, và giám sát nhằm đảm bảo hiệu quả chính sách.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN): Chế độ bảo hiểm nhằm bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi mất việc làm, đồng thời hỗ trợ đào tạo nghề và giới thiệu việc làm.
  • Người lao động (NLĐ): Cá nhân trong độ tuổi lao động, có khả năng và nhu cầu làm việc, tham gia đóng góp vào quỹ BHTN.
  • Người sử dụng lao động (NSDLĐ): Doanh nghiệp, tổ chức có trách nhiệm đóng góp vào quỹ BHTN và phối hợp thực hiện các chính sách hỗ trợ NLĐ.
  • Trợ cấp thất nghiệp (TCTN): Khoản tiền hỗ trợ tạm thời cho NLĐ khi mất việc, được chi trả từ quỹ BHTN.
  • Quỹ bảo hiểm thất nghiệp: Nguồn tài chính được hình thành từ đóng góp của NLĐ, NSDLĐ và hỗ trợ của Nhà nước, dùng để chi trả các chế độ BHTN.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng kết hợp. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Phú Thọ, báo cáo của cơ quan Bảo hiểm xã hội, các văn bản pháp luật liên quan và khảo sát thực tế tại địa phương. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm NLĐ và NSDLĐ được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong thực hiện pháp luật về BHTN. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2021, tập trung đánh giá các biến động và tác động của đại dịch COVID-19 đến chính sách BHTN tại Phú Thọ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ NLĐ tham gia BHTN tăng nhanh: Từ khoảng 6 triệu người năm 2009 trên toàn quốc, đến năm 2019 đã tăng lên khoảng 13 triệu người. Tại Phú Thọ, số lượng NLĐ tham gia BHTN cũng có xu hướng tăng qua các năm 2017-2021, tuy nhiên vẫn còn thấp so với tổng lực lượng lao động.
  2. Thực hiện trợ cấp thất nghiệp còn hạn chế: Tỷ lệ NLĐ được hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Phú Thọ chiếm khoảng 60-70% số người đủ điều kiện, do nhiều nguyên nhân như thủ tục hành chính phức tạp, NLĐ không nắm rõ quyền lợi, hoặc NSDLĐ nợ đóng BHTN.
  3. Hỗ trợ học nghề và giới thiệu việc làm chưa phát huy hiệu quả tối đa: Chỉ khoảng 30-40% NLĐ thất nghiệp được tiếp cận các chương trình đào tạo nghề và tư vấn việc làm, do hạn chế về nguồn lực và tổ chức thực hiện.
  4. Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19: Đại dịch làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp tại Phú Thọ, đồng thời gây khó khăn cho việc thu đóng quỹ BHTN và thực hiện các chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, chính sách hỗ trợ từ quỹ BHTN đã góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực đến NLĐ và NSDLĐ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả phía pháp luật và thực tiễn thực hiện. Pháp luật về BHTN tại Việt Nam, mặc dù đã được hoàn thiện qua Luật Việc làm 2013 và các nghị định hướng dẫn, vẫn còn những điểm chưa phù hợp với thực tế như đối tượng tham gia chưa bao phủ hết NLĐ, đặc biệt là lao động nước ngoài và lao động tự do. So sánh với các quốc gia phát triển như Đức, Đan Mạch, Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết về mức hưởng trợ cấp và thời gian hưởng linh hoạt theo từng nhóm đối tượng.

Về mặt thực tiễn, việc nợ đóng BHTN của NSDLĐ tại Phú Thọ là một vấn đề phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ. Thủ tục hành chính còn phức tạp, gây khó khăn cho NLĐ trong việc tiếp cận trợ cấp. Các chương trình đào tạo nghề và giới thiệu việc làm chưa được đầu tư đồng bộ, dẫn đến hiệu quả thấp. Đại dịch COVID-19 càng làm rõ những điểm yếu này, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về cải cách chính sách và nâng cao năng lực quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng NLĐ tham gia BHTN, bảng so sánh tỷ lệ hưởng trợ cấp giữa các năm, và biểu đồ phân bổ nguồn lực hỗ trợ học nghề tại Phú Thọ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp luật về BHTN: Cần mở rộng đối tượng tham gia, bao gồm lao động nước ngoài và lao động tự do, đồng thời quy định rõ ràng hơn về mức hưởng trợ cấp và thời gian hưởng phù hợp với từng nhóm NLĐ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với Quốc hội.
  2. Tăng cường công tác quản lý và giám sát quỹ BHTN: Áp dụng công nghệ thông tin để minh bạch, chống nợ đóng BHTN của NSDLĐ, xử lý nghiêm các vi phạm theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: BHXH Việt Nam và các cơ quan chức năng tỉnh Phú Thọ.
  3. Đơn giản hóa thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian xét duyệt hồ sơ hưởng trợ cấp, tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn NLĐ về quyền lợi và quy trình hưởng BHTN. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Phú Thọ.
  4. Nâng cao hiệu quả các chương trình đào tạo nghề và giới thiệu việc làm: Tăng ngân sách, phối hợp với doanh nghiệp để tổ chức các khóa đào tạo sát với nhu cầu thị trường lao động, mở rộng dịch vụ tư vấn việc làm miễn phí. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: Trung tâm dịch vụ việc làm tỉnh Phú Thọ, NSDLĐ và các cơ sở đào tạo nghề.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và an sinh xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHTN và thực hiện các chương trình hỗ trợ NLĐ.
  2. Doanh nghiệp và NSDLĐ: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHTN, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và góp phần ổn định nguồn nhân lực.
  3. Người lao động, đặc biệt là NLĐ thất nghiệp: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, thủ tục hưởng trợ cấp và các chương trình hỗ trợ học nghề, giới thiệu việc làm để nhanh chóng ổn định cuộc sống.
  4. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực luật kinh tế và an sinh xã hội: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chính sách BHTN và thị trường lao động tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHTN là gì và ai được tham gia?
    BHTN là chế độ bảo hiểm nhằm hỗ trợ NLĐ khi mất việc làm. Theo Luật Việc làm 2013, NLĐ làm việc theo hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên và NSDLĐ có trách nhiệm tham gia đóng góp quỹ BHTN.

  2. Điều kiện để được hưởng trợ cấp thất nghiệp là gì?
    NLĐ phải đóng BHTN đủ 12 tháng trong vòng 24 tháng trước khi chấm dứt hợp đồng lao động, không tự ý chấm dứt hợp đồng trái pháp luật, và nộp hồ sơ hưởng trợ cấp tại cơ quan chức năng trong vòng 3 tháng kể từ ngày mất việc.

  3. Thời gian và mức hưởng trợ cấp thất nghiệp được quy định thế nào?
    Thời gian hưởng trợ cấp tối đa là 12 tháng, tỷ lệ hưởng là 60% mức bình quân tiền lương đóng BHTN trong 6 tháng trước khi thất nghiệp. Thời gian hưởng tăng theo thời gian đóng BHTN.

  4. Làm thế nào để được hỗ trợ học nghề và giới thiệu việc làm?
    NLĐ thất nghiệp có thể đăng ký học nghề tại các cơ sở đào tạo được Nhà nước công nhận và được hỗ trợ chi phí học nghề từ quỹ BHTN. Đồng thời, Trung tâm dịch vụ việc làm cung cấp dịch vụ tư vấn và giới thiệu việc làm miễn phí.

  5. Ảnh hưởng của COVID-19 đến BHTN tại Phú Thọ như thế nào?
    Đại dịch làm tăng tỷ lệ thất nghiệp, gây khó khăn trong thu đóng quỹ BHTN. Tuy nhiên, chính sách hỗ trợ từ quỹ đã giúp NLĐ và NSDLĐ vượt qua khó khăn, duy trì ổn định kinh tế xã hội địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và làm rõ các khía cạnh lý luận và thực tiễn của pháp luật về BHTN tại Việt Nam, đặc biệt là tại tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2017-2021.
  • Đã đánh giá được những kết quả đạt được và hạn chế trong thực hiện chính sách BHTN, đồng thời so sánh với các quốc gia phát triển để rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý và thực thi chính sách BHTN, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần bảo vệ quyền lợi NLĐ, hỗ trợ NSDLĐ và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các đề xuất, giám sát thực hiện và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và NLĐ cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của BHTN trong ổn định thị trường lao động và phát triển bền vững.