Nghiên cứu 'Bảo Đỉnh Hành Trì Bí Chỉ Toàn Chương': Văn Bản Hán Nôm và Ảnh Hưởng Văn Hóa

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỞ ĐẦU

1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1. Lược khảo các công trình nghiên cứu về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

1.2. Tư liệu Hán Nôm về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

1.3. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử qua một số công trình biên dịch

1.4. Các công trình, bài viết nghiên cứu về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

1.5. Một số công trình sưu tầm, nghiên cứu, biên dịch về khoa cúng

1.6. Công trình nghiên cứu về văn bản tác phẩm Bảo đỉnh hành trì

1.7. Định hướng nghiên cứu của luận án

1.8. Tiểu kết chương 1

2. KHẢO SÁT, MÔ TẢ VĂN BẢN BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ

2.1. Mô tả văn bản Bảo đỉnh hành trì

2.2. Văn bản lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm

2.3. Văn bản lưu trữ tại Thư viện Quốc gia Việt Nam

2.4. Một số nhận xét về vấn đề văn bản

2.5. Tiểu kết chương 2

3. QUÁ TRÌNH TRUYỀN BẢN VÀ NỘI DUNG, TÁC GIẢ TÁC PHẨM BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ

3.1. Phân loại văn bản Bảo đỉnh hành trì

3.2. Loại hình văn bản

3.3. Vấn đề hệ bản

3.4. Quá trình truyền bản, tên gọi tác phẩm, chọn bản nghiên cứu và biên dịch công bố

3.4.1. Phân tích quá trình truyền bản

3.4.2. Tên gọi, nội dung tác phẩm

3.4.3. Chọn bản nghiên cứu và biên dịch công bố

3.5. Vấn đề tác giả tác phẩm Bảo đỉnh hành trì

3.6. Tiểu kết chương 3

4. ẢNH HƯỞNG CỦA TÁC PHẨM BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA XÃ HỘI

4.1. Bảo đỉnh hành trì và Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử thời Trần

4.2. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và Phật giáo thời Trần

4.3. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và tư tưởng của Trúc Lâm tam tổ

4.4. ‘Bảo đỉnh hành trì’ với tư tưởng tam giáo (Nho - Phật - Đạo)

4.5. Bảo đỉnh hành trì và nghi thức thờ cúng. Tín ngưỡng dân gian

4.6. Tín ngưỡng thờ tam phủ, tứ phủ

4.7. Bảo đỉnh hành trì trong đời sống văn hóa Phật giáo

4.8. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và sự hoà hợp với tín ngưỡng bản địa

4.9. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và sự lan tỏa trong văn hóa Phật giáo

4.10. Bảo đỉnh hành trì trong đời sống văn hóa xã hội

4.11. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và tư tưởng nhập thế vì dân

4.12. ‘Bảo đỉnh hành trì’ và sự đóng góp tốt đời đẹp đạo

4.13. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1. Phiên dịch mục Thỉnh Phật nghi

2. Phiên âm văn bản Bảo đỉnh hành trì bí chỉ toàn chương

3. Nguyên bản chữ Hán văn bản Bảo đỉnh hành trì bí chỉ toàn chương, kí hiệu VHv.1096

I. Tổng Quan Bảo Đỉnh Hành Trì Bí Chỉ Nghiên Cứu Hán Nôm 55 ký tự

Phật giáo có ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội Việt Nam. Nghiên cứu chỉ ra rằng đạo Phật du nhập từ trước Công nguyên, phát triển mạnh mẽ ở vùng văn minh sông Hồng. Từ thế kỷ X đến XIV, Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử hình thành, có ảnh hưởng lớn đến đời sống tôn giáo, văn hóa, tín ngưỡng. Tư tưởng của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử phát triển trong thời kỳ quốc gia Đại Việt độc lập tự chủ. Các vị hoàng đế nhà Trần rất quan tâm đến Phật giáo, đặc biệt là vua Trần Nhân Tông, người sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, lấy pháp hiệu là Trúc Lâm Đầu Đà. Điều này được ghi chép trong Đại Việt sử ký toàn thư. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử phát triển mạnh mẽ và Bảo Đỉnh Hành Trì là tác phẩm tiêu biểu cho tư tưởng Phật giáo thời Trần.

1.1. Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử Nền Tảng Văn Hóa Phật Giáo

Văn hóa tư tưởng Phật giáo Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đã đặt nền tảng cho sự phát triển văn hóa tư tưởng Phật giáo Việt Nam nói riêng và lịch sử văn hóa tư tưởng Việt Nam nói chung. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử phát triển trong thời kỳ quốc gia Đại Việt độc lập tự chủ và Phật giáo đã có ảnh hưởng lớn tới đời sống văn hóa xã hội đương thời. Tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì từ lâu đã được giới nghiên cứu Phật giáo, nhất là trong giới tu hành Thiền phái Trúc Lâm coi là bộ sách tiêu biểu cho hoạt động thực hành tín ngưỡng và mang tính nhân văn sâu sắc.

1.2. Ảnh Hưởng Sâu Rộng Của Phật Giáo Đến Đời Sống Xã Hội

Đạo Phật từ Ấn Độ truyền vào Việt Nam từ những năm đầu Công nguyên. Các vị Cao tăng ở Tây Thiên Trúc như Ma ha Kỳ vực, Khương Tăng Hội, Chi Cương Lương Sám, Mâu Bác, Khâu Đà La lần lượt đến xứ Giao Châu truyền đạo. Tư liệu Hán Nôm về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Giáo lý của nhà Phật chỉ gói gọn trong 12 bộ kinh, đời sau các tổ lại có luận bàn để có được con số nhiều hơn.

II. Cách Giải Quyết Thách Thức Nghiên Cứu Bảo Đỉnh Hành Trì 59 ký tự

Nghiên cứu Bảo Đỉnh Hành Trì gặp nhiều thách thức, đặc biệt là về văn bản và nội dung. Văn bản Hán Nôm cổ chứa đựng nhiều thông tin giá trị nhưng chưa được khai thác đầy đủ. Nghiên cứu này nhằm làm rõ những vấn đề về văn bản, giá trị nội dung, mối liên hệ giữa tín ngưỡng tôn giáo và thực hành tín ngưỡng, sức ảnh hưởng của nội dung văn bản tới đời sống xã hội hiện nay. Tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì Bí Chỉ Toàn Chương từ trước đến nay vẫn được coi là bí chỉ của Thiền phái Trúc Lâm, cần được nghiên cứu, làm rõ, Tác phẩm được ứng dụng phổ biến trong đời sống sinh hoạt tôn giáo này có sức sống trường tồn và còn nguyên giá trị cho đến tận ngày nay.

2.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Làm Rõ Giá Trị Văn Bản Học

Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ những vấn đề về văn bản và các vấn đề: Giá trị nội dung văn bản, mối liên hệ qua lại giữa tín ngưỡng tôn giáo và thực hành tín ngưỡng, sức ảnh hưởng của nội dung văn bản tới đời sống xã hội hiện nay. Nghiên cứu giá trị tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì về nội dung và nghệ thuật, nhằm giới thiệu tác phẩm Phật giáo do Đệ tam tổ Huyền Quang định bản trong đời sống văn hóa Phật giáo thời Trần gắn liền với Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử trong đời sống văn hoá hiện nay.

2.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Tập Trung Vào Văn Bản Hán Nôm Cổ

Nghiên cứu nhóm văn bản Bảo Đỉnh Hành Trì hiện lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Thư viện Quốc gia Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu của luận án đi sâu nghiên cứu văn bản tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì ở các vấn đề như: văn bản, tác giả, nội dung và hình thức văn bản; vấn đề ảnh hưởng của tác phẩm trong đời sống văn hóa Phật giáo nói riêng và văn hóa xã hội nói chung.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Bảo Đỉnh Hành Trì Hán Nôm Học 57 ký tự

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu văn bản học Hán Nôm để xác định tác giả, niên đại biên soạn và quá trình truyền bá văn bản. Kế thừa kinh nghiệm chọn thiện bản, xác định tác giả, niên đại của tác phẩm. Phương pháp nghiên cứu Mộc bản học được sử dụng để tìm ra những đặc điểm mang dấu ấn riêng của thư tịch in. Ngoài ra, phương pháp nghiên cứu Phật học, văn hóa học, liên ngành, và lý thuyết Thông diễn học cũng được áp dụng để giải thích thông tin văn bản dịch. Các thao tác như thống kê định lượng, phân tích tổng hợp được sử dụng để chứng minh, làm rõ các luận điểm khoa học.

3.1. Nghiên Cứu Văn Bản Học Xác Định Nguồn Gốc Tác Phẩm

Nhằm xác định rõ về tác giả, niên đại biên soạn và quá trình truyền bá văn bản. Trong qua trình nghiên cứu văn bản đã kế thừa các kinh nghiệm nghiên cứu văn bản học của những người đi trước, như kinh nghiệm chọn thiện bản, các phương pháp xác định tác giả, niên đại của tác phẩm,. Nghiên cứu văn bản cổ là vô cùng quan trọng.

3.2. Liên Ngành Đối Chiếu Lịch Sử Văn Hóa Ngôn Ngữ

Nhằm đối chiếu vấn đề trên nhiều bình diện có mối liên quan tới nhau như lịch sử Phật giáo, văn hóa Phật giáo, ngôn ngữ chữ viết Hán Nôm. Luận án áp dụng lý thuyết Thông diễn học hay còn gọi là Thuyên thích học (Hermerneuties): Đây là một lý thuyết hướng tới sự giải thích, cắt nghĩa làm nổi bật thông tin văn bản dịch so với nguyên tác.

3.3. Phương Pháp Nghiên Cứu Mộc Bản Học Phân Tích Đặc Điểm Văn Bản

Đặc điểm định hình văn bản, bản khắc in, sửa chữa thay thế ván và những chỗ tàn khuyết… để tìm ra những đặc điểm mang dấu ấn riêng của thư tịch in.

IV. Bảo Đỉnh Hành Trì Ứng Dụng Ảnh Hưởng Văn Hóa 53 ký tự

Bảo Đỉnh Hành Trì có ảnh hưởng lớn đến đời sống văn hóa xã hội Việt Nam. Văn bản này không chỉ là tài liệu tôn giáo mà còn là di sản văn hóa quan trọng. Nó góp phần xây dựng “tốt đời đẹp đạo”, là lý tưởng mà các thiền sư nhà Trần hướng tới. Đặc trưng văn hóa tín ngưỡng của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử từ việc thờ cúng Tam tổ ở Tổ đường cho đến các nghi thức cúng lễ trong những ngày lễ trọng đều được thu nạp trong Bảo Đỉnh Hành Trì. Nội dung của Bảo Đỉnh Hành Trì được ứng dụng rất phổ biến trong đời sống sinh hoạt tôn giáo.

4.1. Ảnh Hưởng Đến Phật Giáo Trúc Lâm Yên Tử Thời Trần

Tư tưởng Phật giáo Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử phát triển trong thời kỳ quốc gia Đại Việt độc lập tự chủ và có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống văn hóa-xã hội Việt Nam. Vì thế, có thể nói rằng văn hóa tư tưởng Phật giáo Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đã đặt nền tảng cho sự phát triển văn hóa tư tưởng Phật giáo Việt Nam nói riêng và lịch sử văn hóa tư tưởng Việt Nam nói chung.

4.2. Ứng Dụng Trong Nghi Thức Thờ Cúng Tín Ngưỡng Dân Gian

Bảo Đỉnh Hành Trì và nghi thức thờ cúng. Tín ngưỡng dân gian. Tín ngưỡng thờ tam phủ, tứ phủ. Bảo đỉnh hành trì trong đời sống văn hóa Phật giáo. ‘Bảo Đỉnh Hành Trì’ và sự hoà hợp với tín ngưỡng bản địa. ‘Bảo Đỉnh Hành Trì’ và sự lan tỏa trong văn hóa Phật giáo.

V. Kết luận Giá Trị Bảo Đỉnh Hành Trì và Nghiên Cứu Hán Nôm 59 ký tự

Nghiên cứu Bảo Đỉnh Hành Trì giúp cung cấp cái nhìn khái quát về một văn bản của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử cũng như những tác động của tác phẩm trong lịch sử và đời sống xã hội hiện nay. Luận án góp phần làm rõ đặc điểm văn bản của tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì Bí Chỉ Toàn Chương trên nhiều phương diện, như lịch sử hình thành văn bản, quá trình truyền bản, số lượng văn bản, tác giả, ngôn ngữ thể hiện trong tác phẩm. Từ đó khái quát vai trò của tác phẩm trong đời sống Phật pháp và đời sống văn hóa xã hội. Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc thực hành nghi lễ tôn giáo và nghiên cứu đời sống tâm linh của người Việt.

5.1. Ý Nghĩa Lý Luận Cung Cấp Cái Nhìn Tổng Quan

Luận án góp phần cung cấp cái nhìn khái quát về một văn bản của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử cũng như những tác động của tác phẩm trong lịch sử và đời sống xã hội hiện nay. Nghiên cứu Hán Nôm giúp làm rõ hơn các di sản văn hóa.

5.2. Ý Nghĩa Thực Tiễn Tham Khảo Nghi Lễ Tôn Giáo

Luận án góp phần làm rõ đặc điểm văn bản của tác phẩm Bảo Đỉnh Hành Trì Bí Chỉ Toàn Chương trên nhiều phương diện, như: Lịch sử hình thành văn bản, quá trình truyền bản, số lượng văn bản, tác giả, ngôn ngữ thể hiện trong tác phẩm. Từ đó khái quát vai trò của tác phẩm trong đời sống Phật pháp và đời sống văn hóa xã hội.

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN DANH LONG (PHÁP DANH THÍCH VÂN PHONG) NGHIÊN CỨU VĂN BẢN “BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ BÍ CHỈ TOÀN CHƯƠNG”