Tổng quan nghiên cứu

Nền văn học Trung Quốc sau giai đoạn Cách mạng Văn hóa (1966-1976) đã trải qua nhiều biến động, để lại những vết thương sâu sắc cho đời sống văn học. Từ năm 1978, thời kỳ cải cách mở cửa đã tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà văn thử nghiệm, đổi mới và phát triển văn học theo quy luật tự nhiên. Trong bối cảnh đó, tiểu thuyết của Mạc Ngôn nổi lên như một hiện tượng văn học đặc sắc, thu hút sự quan tâm của độc giả trong và ngoài nước. Với hơn 80 truyện ngắn, 30 tiểu thuyết vừa, 11 tiểu thuyết dài và nhiều tác phẩm đa thể loại khác, Mạc Ngôn đã trở thành một trong những nhà văn có ảnh hưởng lớn nhất của Trung Quốc đương đại, được trao giải Nobel Văn học năm 2012.

Luận văn tập trung nghiên cứu kết cấu và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong một số tiểu thuyết tiêu biểu của Mạc Ngôn, bao gồm sáu tác phẩm đã được dịch sang tiếng Việt: Cây tỏi nổi giận, Đàn hương hình, Tửu quốc, Báu vật của đời, Thập tam bộẾch. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ sự kế thừa và đổi mới trong nghệ thuật tự sự của nhà văn, đồng thời khẳng định vị trí và tiếng nói riêng của ông trong dòng chảy văn học đương đại Trung Quốc.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các tiểu thuyết được chọn, với trọng tâm phân tích hai phương diện kết cấu (lồng ghép và lắp ghép) và nghệ thuật xây dựng nhân vật (thế giới nhân vật và các biện pháp nghệ thuật). Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp tư liệu tham khảo cho giảng dạy và nghiên cứu văn học Trung Quốc đương đại, đồng thời góp phần làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật của tiểu thuyết Mạc Ngôn qua các chỉ số như sự đa dạng kết cấu, tính cách nhân vật và ảnh hưởng văn học quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết văn học cổ điển và hiện đại về kết cấu và nhân vật trong tác phẩm văn học. Kết cấu được hiểu là tổ chức nghệ thuật phức tạp, bao gồm kết cấu bề mặt (bố cục, trần thuật) và kết cấu bề sâu (hệ thống nhân vật, sự kiện), nhằm biểu đạt tư tưởng và tạo nên giá trị thẩm mỹ cho tác phẩm. Các yêu cầu về kết cấu gồm tính hoàn chỉnh, thống nhất, thẩm mỹ và khả năng biểu đạt tư tưởng.

Về nhân vật, luận văn vận dụng khái niệm nhân vật văn học là hình tượng con người được sáng tạo có tính hư cấu, phản ánh tính cách xã hội và cá nhân. Các chức năng của nhân vật bao gồm miêu tả, khái quát tính cách xã hội, làm “chìa khóa” khám phá hiện thực và biểu hiện tư tưởng, tình cảm của nhà văn. Các biện pháp xây dựng nhân vật được phân tích dựa trên ngôn ngữ, chi tiết, đối lập, độc thoại nội tâm và mối quan hệ tương tác giữa các nhân vật.

Ngoài ra, luận văn áp dụng phương pháp liên ngành, kết hợp kiến thức về điện ảnh, văn hóa học, tâm lý học và phân tâm học để làm rõ đặc trưng liên văn bản trong kết cấu lồng ghép và lắp ghép của tiểu thuyết Mạc Ngôn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là sáu tiểu thuyết tiêu biểu của Mạc Ngôn đã được dịch sang tiếng Việt, cùng một số truyện ngắn, tạp văn và các công trình nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các tác phẩm này, được chọn lọc theo tiêu chí đại diện cho phong cách và giai đoạn sáng tác của nhà văn.

Phương pháp phân tích chủ yếu là tổng hợp - phân tích, kết hợp với thống kê các yếu tố kết cấu và nhân vật trong tác phẩm. Phương pháp hệ thống được sử dụng để đặt tiểu thuyết Mạc Ngôn trong bối cảnh văn học Trung Quốc đương đại và văn học hậu hiện đại thế giới. Phương pháp so sánh giúp làm nổi bật sự khác biệt và điểm chung giữa Mạc Ngôn với các nhà văn cùng thời và quốc tế.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2010 đến 2014, bao gồm khảo sát tài liệu, phân tích tác phẩm và tổng hợp kết quả. Việc phân tích được thực hiện theo từng chương mục, tập trung vào kết cấu lồng ghép, kết cấu lắp ghép và nghệ thuật xây dựng nhân vật.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết cấu lồng ghép đa tầng bậc: Tiểu thuyết Mạc Ngôn sử dụng kết cấu lồng ghép với các câu chuyện xen kẽ, tạo nên sự đa chiều trong trần thuật. Ví dụ, trong Ếch, các sự kiện chính được đan xen với các câu chuyện truyền kỳ dân gian và lịch sử, làm tăng dung lượng hiện thực và chiều sâu nội dung. Tỷ lệ các thành phần xen chiếm khoảng 30-40% tổng dung lượng tác phẩm, góp phần tạo nên sự phong phú và hấp dẫn.

  2. Kết cấu lắp ghép phi tuyến tính: Nhà văn vận dụng kết cấu lắp ghép bằng cách đảo lộn thời gian, không gian và sự kiện, tạo nên tính phi logic, hỗn độn nhưng có chủ đích nghệ thuật. Trong Báu vật của đời, các biến cố được trình bày không theo trình tự thời gian, đồng thời các tuyến truyện đồng hiện tạo nên hiệu ứng lập thể, đa tầng. Khoảng 25% các sự kiện trong tác phẩm được xử lý theo kiểu đảo lộn này.

  3. Thế giới nhân vật đa dạng và đặc sắc: Mạc Ngôn xây dựng nhân vật với cá tính mạnh mẽ, phóng túng, có ý chí sinh tồn và mang tính anh hùng. Các nhân vật chính diện và phản diện được phân bố rõ ràng, đồng thời xuất hiện nhiều nhân vật phụ có vai trò tương phản, đối lập làm nổi bật tính cách trung tâm. Ví dụ, trong Đàn hương hình, nhân vật người hùng thổ phỉ đối lập với nhân vật đại diện cho triều đình phong kiến, phản ánh mâu thuẫn xã hội sâu sắc.

  4. Nghệ thuật xây dựng nhân vật đa phương tiện: Nhà văn sử dụng nghệ thuật tương phản - đối lập, kỳ ảo - lạ hóa, hồi tưởng - giấc mơ và dính kết - gộp lại để khắc họa tính cách nhân vật. Ngôn ngữ và chi tiết được vận dụng linh hoạt để tạo nên hình tượng nhân vật sống động, có chiều sâu tâm lý. Tỷ lệ các đoạn độc thoại nội tâm chiếm khoảng 15-20% trong các tiểu thuyết được khảo sát.

Thảo luận kết quả

Kết cấu lồng ghép và lắp ghép trong tiểu thuyết Mạc Ngôn không chỉ kế thừa truyền thống “hiếu kỳ” của tiểu thuyết Trung Quốc mà còn mang dấu ấn của tiểu thuyết hậu hiện đại với tính phi tuyến tính và liên văn bản. Sự kết hợp này tạo nên phong cách tự sự độc đáo, giúp mở rộng dung lượng phản ánh hiện thực và chiều sâu nghệ thuật.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn về tỷ lệ và vai trò cụ thể của các dạng kết cấu trong từng tác phẩm, đồng thời phân tích chi tiết các biện pháp nghệ thuật xây dựng nhân vật. Kết quả cho thấy Mạc Ngôn không chỉ là nhà văn hiện thực mà còn là người sáng tạo nghệ thuật tự sự đa tầng, đa chiều.

Việc xây dựng nhân vật với tính cách phức tạp, đa dạng và có chiều sâu tâm lý góp phần làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm, đồng thời tạo nên sức sống lâu bền cho tiểu thuyết. Các biện pháp nghệ thuật như tương phản, kỳ ảo và hồi tưởng giúp nhân vật vừa mang tính biểu tượng vừa gần gũi với đời sống thực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các dạng kết cấu và biểu đồ tần suất sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong từng tác phẩm, giúp minh họa rõ nét hơn về cấu trúc và phong cách sáng tác của Mạc Ngôn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về kết cấu phi tuyến tính: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng phân tích về kết cấu lắp ghép và phi tuyến tính trong tiểu thuyết đương đại, nhằm làm rõ vai trò của chúng trong việc biểu đạt tư tưởng và tạo hiệu ứng nghệ thuật. Thời gian thực hiện: 2 năm; chủ thể: các viện nghiên cứu văn học và trường đại học.

  2. Phát triển phương pháp giảng dạy nghệ thuật xây dựng nhân vật: Đề xuất xây dựng tài liệu giảng dạy tập trung vào các biện pháp nghệ thuật như tương phản, kỳ ảo, hồi tưởng trong văn học hiện đại, giúp sinh viên và học viên nâng cao kỹ năng phân tích và sáng tạo. Thời gian: 1 năm; chủ thể: các khoa văn học và trung tâm đào tạo.

  3. Ứng dụng phương pháp liên ngành trong nghiên cứu văn học: Khuyến khích sử dụng các kiến thức về tâm lý học, văn hóa học và điện ảnh để phân tích sâu sắc hơn về kết cấu và nhân vật, mở rộng phạm vi nghiên cứu và nâng cao tính khoa học. Thời gian: liên tục; chủ thể: các nhóm nghiên cứu đa ngành.

  4. Tổ chức hội thảo quốc tế về văn học Trung Quốc đương đại: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật về các nhà văn như Mạc Ngôn, tập trung vào các yếu tố nghệ thuật đặc sắc và ảnh hưởng toàn cầu, góp phần nâng cao vị thế nghiên cứu trong nước. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các trường đại học và viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và sinh viên ngành Văn học Trung Quốc và Văn học so sánh: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phân tích thực tiễn về kết cấu và nhân vật, hỗ trợ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  2. Nhà nghiên cứu văn học đương đại và hậu hiện đại: Tài liệu giúp mở rộng hiểu biết về phương pháp tự sự đa tầng và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong văn học hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh văn học Trung Quốc.

  3. Biên dịch viên và nhà xuất bản: Thông tin chi tiết về phong cách và cấu trúc tác phẩm giúp nâng cao chất lượng dịch thuật và lựa chọn tác phẩm phù hợp với thị trường độc giả.

  4. Nhà văn và người sáng tác văn học: Luận văn cung cấp các kỹ thuật xây dựng kết cấu và nhân vật đa dạng, giúp phát triển kỹ năng sáng tác và tạo dựng phong cách cá nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kết cấu lồng ghép trong tiểu thuyết Mạc Ngôn có điểm gì đặc biệt?
    Kết cấu lồng ghép của Mạc Ngôn đa tầng bậc, xen kẽ các câu chuyện truyền kỳ, lịch sử và hiện thực, tạo nên sự phong phú và chiều sâu cho tác phẩm. Ví dụ, trong Ếch, các câu chuyện nhỏ bổ sung làm rõ chủ đề chính, giúp mở rộng dung lượng hiện thực.

  2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật của Mạc Ngôn có gì nổi bật?
    Nhân vật của Mạc Ngôn có cá tính mạnh mẽ, phóng túng, thường mang tính anh hùng và có ý chí sinh tồn. Nhà văn sử dụng các biện pháp như tương phản, kỳ ảo và hồi tưởng để khắc họa tính cách đa chiều, tạo nên hình tượng sống động và sâu sắc.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp tổng hợp - phân tích, thống kê, liên ngành và so sánh, dựa trên nguồn dữ liệu từ sáu tiểu thuyết tiêu biểu và các công trình nghiên cứu liên quan, nhằm phân tích kết cấu và nghệ thuật xây dựng nhân vật.

  4. Tại sao chỉ chọn sáu tiểu thuyết để nghiên cứu?
    Sáu tiểu thuyết được chọn đại diện cho phong cách và giai đoạn sáng tác quan trọng của Mạc Ngôn, đã được dịch sang tiếng Việt và có ảnh hưởng lớn, giúp nghiên cứu có trọng tâm và khả năng phân tích sâu sắc hơn.

  5. Luận văn có thể ứng dụng như thế nào trong giảng dạy?
    Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo về lý thuyết kết cấu và nhân vật, cùng các phân tích cụ thể, giúp giảng viên xây dựng bài giảng sinh động, hỗ trợ sinh viên hiểu và vận dụng kiến thức trong nghiên cứu và sáng tác.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ vai trò quan trọng của kết cấu lồng ghép và lắp ghép trong việc tạo nên phong cách tự sự độc đáo của tiểu thuyết Mạc Ngôn.
  • Nghệ thuật xây dựng nhân vật đa dạng với các biện pháp tương phản, kỳ ảo và hồi tưởng góp phần làm nổi bật chủ đề và chiều sâu tâm lý.
  • Nghiên cứu bổ sung và làm sáng tỏ các khía cạnh chưa được đề cập kỹ trong các công trình trước, đặc biệt về tỷ lệ và chức năng của các dạng kết cấu.
  • Kết quả nghiên cứu có giá trị tham khảo cho giảng dạy, nghiên cứu và sáng tác văn học đương đại, đặc biệt trong lĩnh vực văn học Trung Quốc.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển nghiên cứu và ứng dụng trong đào tạo, đồng thời kêu gọi sự quan tâm của cộng đồng học thuật trong và ngoài nước.

Độc giả và nhà nghiên cứu quan tâm có thể tiếp cận luận văn để khai thác sâu hơn các vấn đề về kết cấu và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết Mạc Ngôn, góp phần nâng cao hiểu biết và phát triển văn học đương đại.