Tổng quan nghiên cứu

Tự chủ tài chính trong các trường trung học phổ thông (THPT) là xu hướng tất yếu trong bối cảnh đổi mới giáo dục và phát triển kinh tế xã hội hiện nay. Tại tỉnh An Giang, với dân số khoảng 2,15 triệu người và nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, việc nâng cao tính tự chủ tài chính của các trường THPT công lập đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời tạo thế cạnh tranh với các cơ sở giáo dục tư thục và quốc tế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tự chủ tài chính tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh An Giang giai đoạn 2017-2019, phân tích các thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính. Nghiên cứu tập trung vào các trường THPT công lập, trong phạm vi tỉnh An Giang, với dữ liệu thu thập từ báo cáo quyết toán tài chính, khảo sát thực tế và phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên. Việc nâng cao tự chủ tài chính được kỳ vọng góp phần tăng cường quản lý tài chính hiệu quả, nâng cao đời sống giáo viên và chất lượng đào tạo, đồng thời giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là các trường THPT công lập. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập: Đơn vị sự nghiệp công lập được phân loại theo mức độ tự chủ tài chính gồm tự chủ hoàn toàn, tự chủ một phần và chưa tự chủ, dựa trên khả năng tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư. Quyền tự chủ bao gồm tự lập dự toán, tự quyết định chi tiêu, tự chịu trách nhiệm về tài chính và tổ chức bộ máy.

  2. Mô hình quản lý tài chính trường học theo hướng tự chủ: Tập trung vào vai trò của hiệu trưởng trong quản lý tài chính, cơ cấu tổ chức tài chính trong trường, các nguồn thu và chi, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến việc giao quyền tự chủ tài chính như môi trường quản lý, chính sách nhà nước, trình độ quản lý và chiến lược phát triển của nhà trường.

Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp công lập, tự chủ tài chính, nguồn tài chính trường THPT, dự toán thu chi, quản lý tài chính trường học, và các yếu tố ảnh hưởng đến tự chủ tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo quyết toán tài chính của Sở Giáo dục và Đào tạo An Giang giai đoạn 2017-2019, số liệu thống kê từ Sở Tài chính và phòng Tài chính Kế hoạch tỉnh An Giang. Số liệu sơ cấp gồm kết quả khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý, nhân viên kế toán và giáo viên tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu tài chính, thống kê mô tả, so sánh tỷ trọng các nguồn thu, chi; phân tích định tính qua phỏng vấn và khảo sát để đánh giá thực trạng, thuận lợi, khó khăn và nguyên nhân.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện tại nhiều trường THPT công lập trên địa bàn tỉnh An Giang, lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các loại hình trường và quy mô khác nhau.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với việc thu thập và xử lý số liệu trong năm 2020, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng nguồn thu sự nghiệp tăng nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước: Trong giai đoạn 2017-2019, tổng nguồn tài chính các trường THPT trên địa bàn tỉnh An Giang đạt khoảng 6.093 triệu đồng, trong đó nguồn thu sự nghiệp chiếm 43%, còn lại 57% là ngân sách nhà nước cấp. Tỷ lệ các trường tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư chỉ chiếm khoảng 3,33%, phần lớn trường vẫn phụ thuộc ngân sách nhà nước.

  2. Hiệu quả quản lý tài chính còn hạn chế, chấp hành dự toán chưa nghiêm: Kết quả khảo sát cho thấy 65% cán bộ quản lý và nhân viên kế toán đánh giá việc chấp hành dự toán thu chi tại trường chưa đạt hiệu quả cao, còn tồn tại tình trạng sử dụng ngân sách chưa tiết kiệm, minh bạch chưa đầy đủ.

  3. Vai trò hiệu trưởng trong quản lý tài chính rất quan trọng nhưng năng lực còn hạn chế: Khoảng 70% hiệu trưởng được khảo sát thừa nhận thiếu kỹ năng quản lý tài chính chuyên sâu, ảnh hưởng đến việc xây dựng kế hoạch tài chính và huy động nguồn thu ngoài ngân sách.

  4. Các yếu tố khách quan như chính sách nhà nước, môi trường quản lý và cơ chế phân bổ tài chính chưa đồng bộ: Việc thiếu các văn bản hướng dẫn cụ thể về tự chủ tài chính trong lĩnh vực giáo dục phổ thông tại địa phương làm hạn chế khả năng tự chủ của các trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do cơ chế tự chủ tài chính tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh An Giang mới được triển khai, chưa có sự đồng bộ về chính sách và hướng dẫn thực hiện. So với các tỉnh như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, nơi đã có nhiều trường THPT chất lượng cao tự chủ tài chính với mức học phí từ 4,9 triệu đồng/tháng, An Giang còn nhiều khó khăn do nguồn lực kinh tế hạn chế và trình độ quản lý tài chính của cán bộ quản lý chưa cao.

Việc tỷ trọng nguồn thu sự nghiệp chiếm khoảng 43% cho thấy các trường đã bắt đầu khai thác nguồn thu ngoài ngân sách, tuy nhiên vẫn chưa đủ để đảm bảo chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ nguồn thu sự nghiệp và ngân sách nhà nước qua các năm sẽ minh họa rõ xu hướng này.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự cần thiết nâng cao năng lực quản lý tài chính cho hiệu trưởng và nhân viên kế toán, đồng thời hoàn thiện cơ chế phân bổ tài chính và hướng dẫn thực hiện tự chủ tài chính phù hợp với điều kiện địa phương. Việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, công khai cũng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lý tài chính cho hiệu trưởng và cán bộ tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính, lập dự toán, kiểm soát chi tiêu nhằm nâng cao kỹ năng và nhận thức về tự chủ tài chính. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành thực hiện.

  2. Hoàn thiện cơ chế chính sách và hướng dẫn thực hiện tự chủ tài chính cho các trường THPT: Ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về tự chủ tài chính trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, bao gồm quy trình lập dự toán, phân bổ ngân sách, quản lý nguồn thu sự nghiệp. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do UBND tỉnh và Sở Tài chính chủ trì.

  3. Xây dựng và triển khai quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, công khai trong các trường THPT: Các trường cần xây dựng quy chế chi tiêu phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả và công khai minh bạch các khoản thu chi. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do hiệu trưởng và Hội đồng trường chịu trách nhiệm.

  4. Khuyến khích và hỗ trợ các trường phát triển các nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước: Tạo điều kiện cho các trường liên kết, hợp tác với doanh nghiệp, tổ chức xã hội để huy động nguồn lực tài chính bổ sung, đồng thời phát triển các dịch vụ giáo dục chất lượng cao. Thời gian thực hiện liên tục, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các đơn vị liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục và tài chính tại các trường THPT công lập: Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý tài chính theo cơ chế tự chủ, từ đó cải thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  2. Sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh, thành phố: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát việc thực hiện tự chủ tài chính trong các trường THPT công lập.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính trường học, đồng thời mở rộng nghiên cứu về tự chủ tài chính trong giáo dục.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp quan tâm đầu tư và hợp tác trong lĩnh vực giáo dục: Hiểu rõ cơ chế tài chính và quản lý tài chính của các trường THPT công lập để có chiến lược hợp tác hiệu quả, góp phần phát triển giáo dục địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự chủ tài chính trong trường THPT là gì?
    Tự chủ tài chính là quyền của trường THPT trong việc lập dự toán, quản lý và sử dụng nguồn tài chính một cách độc lập, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng nguồn lực, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

  2. Các nguồn tài chính chính của trường THPT gồm những gì?
    Nguồn tài chính chính gồm ngân sách nhà nước cấp, nguồn thu sự nghiệp từ học phí, lệ phí và các khoản thu khác như dịch vụ giáo dục, hợp tác liên kết, tài trợ từ các tổ chức, cá nhân.

  3. Những khó khăn phổ biến khi thực hiện tự chủ tài chính tại các trường THPT?
    Khó khăn gồm năng lực quản lý tài chính của cán bộ còn hạn chế, thiếu văn bản hướng dẫn cụ thể, nguồn thu sự nghiệp chưa đủ bù đắp chi phí, và sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính tại các trường THPT?
    Cần tăng cường đào tạo quản lý tài chính, hoàn thiện chính sách và quy chế chi tiêu, phát triển nguồn thu ngoài ngân sách, đồng thời nâng cao vai trò giám sát và trách nhiệm của hiệu trưởng và Hội đồng trường.

  5. Tự chủ tài chính có ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng giáo dục?
    Tự chủ tài chính giúp trường chủ động trong quản lý nguồn lực, tạo động lực nâng cao chất lượng đào tạo, cải thiện đời sống giáo viên và học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục và sức cạnh tranh của trường.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về tự chủ tài chính trong các trường THPT công lập, làm rõ vai trò và cơ chế thực hiện tại tỉnh An Giang.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy các trường THPT trên địa bàn tỉnh còn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, hiệu quả quản lý tài chính chưa cao.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm năng lực quản lý, chính sách nhà nước chưa đồng bộ và môi trường quản lý còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện chính sách, xây dựng quy chế chi tiêu minh bạch và phát triển nguồn thu ngoài ngân sách.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc triển khai tự chủ tài chính hiệu quả hơn trong giai đoạn 2021-2030, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại tỉnh An Giang.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và tài chính cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các trường THPT chủ động áp dụng các biện pháp quản lý tài chính hiệu quả nhằm nâng cao tính tự chủ và chất lượng giáo dục.