Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2020, thị xã Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh đã chứng kiến sự phát triển kinh tế ổn định với tổng giá trị sản xuất công nghiệp đạt 18.542 tỷ đồng năm 2019, tăng 19,41% so với năm 2018, trong khi giá trị sản xuất thương mại dịch vụ đạt 1.511 tỷ đồng, tăng 8,56%. Ngân sách Nhà nước (NSNN) dành cho giáo dục công lập cũng có sự gia tăng, với tổng thu NSNN năm 2019 đạt 231,980 tỷ đồng, tăng 14,87% so với năm 2018. Tuy nhiên, các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập tại địa phương vẫn còn nhiều hạn chế trong việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, đặc biệt là trong quản lý thu chi và sử dụng nguồn lực tài chính.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng cơ chế tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập tại thị xã Trảng Bàng trong giai đoạn 2018-2020, nhằm đánh giá hiệu quả thực hiện và đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế này. Mục tiêu cụ thể bao gồm phân tích tình hình thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, đánh giá các khó khăn, hạn chế và đề xuất nhóm giải pháp về phân bổ dự toán, công tác thu chi, kiểm tra kiểm soát và quy chế chi tiêu nội bộ. Nghiên cứu có phạm vi giới hạn tại các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập trên địa bàn thị xã Trảng Bàng, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý và đơn vị giáo dục trong khoảng thời gian 2018-2020.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách tài chính giáo dục tại địa phương mà còn góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, thúc đẩy sự phát triển bền vững của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại thị xã Trảng Bàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và cơ chế tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình cơ chế tự chủ tài chính: Theo đó, các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập được trao quyền tự quyết định và tự chịu trách nhiệm về các khoản thu, chi tài chính trong phạm vi khung quy định của Nhà nước. Nội dung cơ chế bao gồm tự chủ về nguồn tài chính, tự chủ trong sử dụng chi phí thường xuyên và quản lý các quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp.

  2. Lý thuyết quản lý ngân sách công: Tập trung vào việc phân bổ dự toán ngân sách, lập dự toán chi tiết, kiểm soát chi tiêu và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách trong các đơn vị sự nghiệp công lập.

Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập, cơ chế tự chủ tài chính, dự toán ngân sách, chi thường xuyên và chi không thường xuyên, quy chế chi tiêu nội bộ, và các quỹ tài chính nội bộ như quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp, quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, số liệu thu chi ngân sách của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập tại thị xã Trảng Bàng giai đoạn 2018-2020. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua bảng hỏi khảo sát trực tuyến gửi đến các cán bộ quản lý tài chính, hiệu trưởng, kế toán và các phòng ban liên quan tại các đơn vị giáo dục công lập.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 45 người, bao gồm 4 cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch, 3 cán bộ phòng Giáo dục và Đào tạo, 3 cán bộ Kho bạc Nhà nước, 22 hiệu trưởng và hiệu phó, 11 kế toán viên. Phương pháp chọn mẫu là xác suất, tập trung vào những người có kinh nghiệm trực tiếp trong thực hiện chính sách tài chính.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm MS Excel và SPSS 20, sử dụng thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu thu chi qua các năm, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá mức độ tác động của chính sách pháp luật. Ngoài ra, ý kiến chuyên gia cũng được tham khảo để hoàn thiện bảng hỏi và đánh giá kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình phân bổ và dự toán ngân sách: Dự toán chi ngân sách cho giáo dục tại thị xã Trảng Bàng trong giai đoạn 2018-2020 tương đối ổn định, với mức tăng chi thường xuyên khoảng 16,7% mỗi năm. Năm 2020, dự toán chi thường xuyên đạt khoảng 71.990 triệu đồng, trong đó chi thanh toán cá nhân chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 64,3% tổng chi ngân sách giáo dục.

  2. Nguồn thu và quản lý thu chi: Tổng nguồn thu của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập tăng 21,44% từ năm 2018 đến 2019, đạt khoảng 67.405 triệu đồng, tuy nhiên năm 2020 bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 dẫn đến giảm 10,5% so với năm trước. Các khoản thu chủ yếu gồm kinh phí NSNN cấp, thu học phí, viện trợ và các khoản thu khác. Việc quản lý thu chi thường xuyên được thực hiện khá tốt, đặc biệt trong chi lương và các khoản phụ cấp.

  3. Tình hình tự chủ tài chính: Số lượng đơn vị sự nghiệp giáo dục được giao quyền tự chủ tài chính tăng từ 12 đơn vị năm 2018 lên 23 đơn vị năm 2020. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại mâu thuẫn trong việc tự chủ chi trả lương do quy định tiền lương phải theo ngạch, bậc, chưa khuyến khích sáng tạo và hiệu quả công tác.

  4. Kiểm tra, kiểm soát và quy chế chi tiêu nội bộ: Công tác kiểm tra, kiểm soát tài chính được thực hiện nghiêm túc với sự phối hợp của Kho bạc Nhà nước và các cơ quan quản lý cấp trên. Quy chế chi tiêu nội bộ được xây dựng và áp dụng nhằm tăng cường tính minh bạch, tiết kiệm và công bằng trong chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy cơ chế tự chủ tài chính đã tạo động lực quan trọng cho các đơn vị giáo dục công lập tại thị xã Trảng Bàng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, việc tự chủ tài chính còn bị hạn chế bởi các quy định về tiền lương và biên chế, dẫn đến sự thiếu linh hoạt trong quản lý nhân sự và chi tiêu.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, như kinh nghiệm của Thái Lan và Trung Quốc, việc đa dạng hóa nguồn thu và tăng quyền tự chủ tài chính là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập. Việc áp dụng các giải pháp quản lý tài chính hiện đại, sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý cũng là xu hướng cần được đẩy mạnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng nguồn thu, biểu đồ cơ cấu chi ngân sách và bảng so sánh số lượng đơn vị được giao quyền tự chủ qua các năm để minh họa rõ nét hơn về tiến trình và hiệu quả thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình phân bổ dự toán: Tăng cường sự phối hợp giữa các phòng ban liên quan để xây dựng dự toán chi ngân sách sát với thực tế, đảm bảo cân đối thu chi và giảm thiểu việc bổ sung ngoài dự toán. Thời gian thực hiện: 2023-2025; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, kế toán cho đội ngũ cán bộ quản lý và kế toán tại các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi. Thời gian: 2023-2024; Chủ thể: UBND thị xã, các cơ sở giáo dục.

  3. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng và cập nhật quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, minh bạch, đảm bảo công bằng và khuyến khích tiết kiệm, tăng thu nhập cho cán bộ viên chức. Thời gian: 2023; Chủ thể: Thủ trưởng các đơn vị sự nghiệp giáo dục.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính: Triển khai hệ thống quản lý tài chính điện tử, cổng thông tin điện tử để cập nhật, theo dõi và kiểm soát thu chi kịp thời, chính xác. Thời gian: 2023-2025; Chủ thể: UBND thị xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Tăng cường kiểm tra, kiểm soát và giám sát tài chính: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm toán nội bộ và phối hợp với Kho bạc Nhà nước để đảm bảo việc sử dụng ngân sách đúng quy định, hiệu quả. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Các cơ quan quản lý cấp trên, Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Cán bộ tài chính, kế toán các đơn vị sự nghiệp giáo dục: Cung cấp kiến thức về cơ chế tự chủ tài chính, quy trình lập dự toán, quản lý thu chi và xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý tài chính công trong lĩnh vực giáo dục, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.

  4. Cơ quan quản lý Nhà nước về tài chính và giáo dục: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả chính sách tự chủ tài chính, từ đó điều chỉnh, hoàn thiện các văn bản pháp luật và hướng dẫn thực hiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cơ chế tự chủ tài chính là gì và tại sao quan trọng với đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập?
    Cơ chế tự chủ tài chính cho phép các đơn vị tự quyết định và chịu trách nhiệm về thu chi trong phạm vi quy định, giúp tăng tính chủ động, hiệu quả sử dụng nguồn lực và nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục.

  2. Các nguồn thu chính của đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập gồm những gì?
    Nguồn thu chính gồm ngân sách nhà nước cấp, thu học phí, viện trợ, tài trợ và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.

  3. Những khó khăn phổ biến khi thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại thị xã Trảng Bàng?
    Khó khăn gồm hạn chế trong tự chủ chi trả lương do quy định ngạch bậc, thiếu linh hoạt trong quản lý biên chế, và việc lập dự toán chưa sát thực tế dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý tài chính cho các đơn vị giáo dục công lập?
    Thông qua đào tạo chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ kế toán, áp dụng công nghệ thông tin và xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, rõ ràng.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp giáo dục?
    Công nghệ giúp cập nhật, theo dõi thu chi kịp thời, tăng tính minh bạch, giảm sai sót và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Kết luận

  • Cơ chế tự chủ tài chính tại các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập thị xã Trảng Bàng đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2018-2020, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Tỷ trọng chi cho con người chiếm trên 64% tổng chi ngân sách giáo dục, phản ánh sự quan tâm đến đời sống cán bộ, viên chức.
  • Việc tự chủ tài chính còn hạn chế do các quy định về tiền lương và biên chế chưa linh hoạt, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Các giải pháp hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy chế chi tiêu, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, kiểm soát.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp từ 2023 đến 2025 nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của các đơn vị sự nghiệp giáo dục công lập tại thị xã Trảng Bàng.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả cơ chế tự chủ tài chính, các đơn vị và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời thường xuyên đánh giá, điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Đề nghị các nhà quản lý, cán bộ tài chính và các bên liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng quản lý tài chính giáo dục công lập.