I. Tổng Quan Về Sáng Tạo Mỹ Thuật Khám Phá Tiềm Năng SV
Nghiên cứu về sáng tạo nghệ thuật nói chung và tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật nói riêng còn khiêm tốn trên bình diện Tâm lý học. Sáng tạo được coi là năng lực cốt lõi. Năng lực sáng tạo không chỉ tạo ra các điều kiện để duy trì sự tồn tại mà còn tạo ra chính bản thân con người. Hoạt động nghệ thuật nói chung, hoạt động tạo hình nói riêng là hoạt động sáng tạo. Đặc trưng cơ bản của hoạt động này là phải đảm bảo được tính mềm dẻo, linh hoạt trong tư duy, cũng như đảm bảo tính độc đáo, tính hiệu quả của giải pháp, của ý tưởng sáng tạo được đề xuất. Cần thiết phải đánh giá đúng thực trạng và tìm ra giải pháp phát triển tư duy hình ảnh sáng tạo cho sinh viên.
1.1. Tầm Quan Trọng Của Sáng Tạo Trong Đào Tạo Giáo Viên Mỹ Thuật
Sư phạm Mỹ thuật là mã ngành có chức năng đào tạo các cử nhân nghệ thuật - bổ sung đội ngũ giáo viên dạy Mỹ thuật trong các nhà trường phổ thông. Vai trò của tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành sư phạm Mỹ thuật là vai trò “kép”. Bởi lẽ, tính sáng tạo vừa là điều kiện giúp sinh viên lĩnh hội, vận dụng tri thức, kỹ năng, kỹ xảo chuyên ngành để hoàn thiện và phát triển nhân cách người giáo viên Mỹ thuật; vừa là công cụ giúp các em thực hiện tốt vai trò truyền thụ tri thức khoa học, vai trò định hướng thị hiếu thẩm mỹ cho người học. Tính sáng tạo không chỉ giúp họ thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ học tập trước mắt, mà còn giúp họ có khả năng giải quyết những nhiệm vụ của nghề nghiệp tương lai.
1.2. Thực Trạng Thiếu Hụt Sáng Tạo Trong Giáo Dục Phổ Thông
Giáo dục nghệ thuật trong nhà trường phổ thông có vai trò quan trọng. Việc học tập các môn nghệ thuật giúp học sinh có thêm động lực để đạt kết quả học tập các môn khoa học khác tốt hơn, các kỹ năng tư duy bậc cao, khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề cũng được phát triển. Tuy nhiên, thực tế dạy học ở các trường phổ thông Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập. Nhà trường mới chỉ quan tâm đến việc phát triển trí thông minh, vốn hiểu biết cho học sinh, còn việc phát triển tính sáng tạo, đặc biệt là sáng tạo nghệ thuật lại ít được quan tâm. Các môn nghệ thuật trong đó có môn Mỹ thuật - kênh để phát triển tính sáng tạo cho người học chưa được nhà trường chú trọng. Hậu quả là tính sáng tạo của học sinh nói chung hiện nay còn hạn chế.
II. Thách Thức Đánh Giá Đúng Khả Năng Sáng Tạo Của SV Mỹ Thuật
Sinh viên sư phạm là những giáo viên tương lai. Để đảm nhiệm tốt chức năng định hướng sự phát triển sáng tạo cho thế hệ trẻ, để có cơ hội trở thành người giáo viên sáng tạo trong hoạt động giáo dục thì ngay từ khi còn ngồi trên giảng trường đại học, sinh viên sư phạm phải được hưởng một nền giáo dục định hướng phát triển tính sáng tạo. Mặt khác, trong giai đoạn hiện nay, giáo dục phổ thông ở nước ta đang diễn ra sự chuyển tiếp mạnh mẽ từ xu hướng giáo dục trang bị kiến thức sang xu hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Nghiên cứu của Nguyễn Huy Tú (2006), Nguyễn Thị Liên (2014) đều phản ánh thực trạng sinh viên sư phạm có tính sáng tạo ở mức trung bình, nghiêng về dưới trung bình. Vậy, sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật có tính sáng tạo ở mức độ nào là câu hỏi cần có lời giải đáp càng sớm càng tốt.
2.1. Vấn Đề Đo Lường và Đánh Giá Tư Duy Sáng Tạo Mỹ Thuật
Việc tìm hiểu mức độ biểu hiện và các yếu tố tác động đến tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật phù hợp với yêu cầu chung của xã hội, với yêu cầu của hoạt động nghề nghiệp là cấp bách, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Thực tiễn nghiên cứu ở Việt Nam cho thấy, những nghiên cứu sâu về sáng tạo nghệ thuật nói chung và nghiên cứu về tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật nói riêng còn khiêm tốn trên bình diện Tâm lý học. Cần có công cụ đo lường chính xác và đáng tin cậy.
2.2. Các Yếu Tố Chủ Quan và Khách Quan Ảnh Hưởng Đến Sáng Tạo
Tính sáng tạo không chỉ giúp họ thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ học tập trước mắt, mà còn giúp họ có khả năng giải quyết những nhiệm vụ của nghề nghiệp tương lai. Giáo dục nghệ thuật trong nhà trường phổ thông có vai trò quan trọng. Việc học tập các môn nghệ thuật giúp học sinh có thêm động lực để đạt kết quả học tập các môn khoa học khác tốt hơn, các kỹ năng tư duy bậc cao, khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề cũng được phát triển. Cần xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng để có giải pháp can thiệp hiệu quả.
III. Phương Pháp Nâng Cao Sáng Tạo Giải Pháp Từ Nghiên Cứu
Luận án tập trung vào các nguyên tắc phương pháp luận của Tâm lý học hoạt động. Tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình là thuộc tính nhân cách của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật, được hình thành, biến đổi và phát triển trong quá trình học nghề dạy học Mỹ thuật ở nhà trường Sư phạm. Cần tiếp cận hoạt động học tập của sinh viên với việc giải quyết các nhiệm vụ học tập về ngôn ngữ tạo hình Mỹ thuật và hoạt động giáo dục Mỹ thuật. Tiếp cận toàn diện nhân cách người giáo viên Mỹ thuật theo chuẩn mực chung về phẩm chất, năng lực của giáo viên phổ thông cũng như những yêu cầu về phẩm chất, năng lực đặc thù của giáo viên Mỹ thuật hiện nay.
3.1. Xây Dựng Hệ Thống Bài Tập Kích Thích Sáng Tạo Nghệ Thuật
Nghiên cứu các tiêu chí sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật dưới hình thức “bài tập đo lường tính sáng tạo” được thiết kế và thẩm định thống kê, từ tiếp cận các môn học chuyên ngành, các môn học nghiệp vụ sư phạm. Thiết kế hệ thống bài tập đo lường tính sáng tạo qua ngôn ngữ tạo hình Mỹ thuật. Luận án chỉ xem xét các phương tiện ngôn ngữ đặc trưng cho loại hình tạo hình Hội họa. Các bài tập phải khơi gợi tư duy hình ảnh sáng tạo và khả năng ứng dụng linh hoạt.
3.2. Ứng Dụng Phương Pháp Giảng Dạy Đổi Mới Sáng Tạo Mỹ Thuật
Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản. Phương pháp chuyên gia. Phương pháp trắc nghiệm. Phương pháp giải các bài tập đo nghiệm. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. Phương pháp phỏng vấn sâu. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động. Phương pháp phân tích chân dung tâm lý. Phương pháp thống kê toán học. Giảng viên cần tạo điều kiện cho sinh viên tự do thể hiện ý tưởng và khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học mỹ thuật.
3.3. Tạo Môi Trường Học Tập Sáng Tạo Mỹ Thuật Tích Cực
Tính sáng tạo - thuộc tính nhân cách con người được xem là kết quả tác động của nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Theo đó, muốn nghiên cứu đầy đủ, toàn diện cũng như tiến hành đồng bộ các tác động nhằm hình thành, phát triển thuộc tính nhân cách này ở sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật cần phải xem xét mối quan hệ tương hỗ của nhiều yếu tố như: hứng thú, đam mê tìm kiếm ý tưởng tạo hình; hứng thú, đam mê đối với hoạt động giáo dục Mỹ thuật; kỹ năng lĩnh vực phù hợp; kỹ năng sáng tạo; tính tích cực hoạt động của sinh viên; chương trình đào tạo; phương pháp giảng dạy của giảng viên và môi trường sư phạm nghệ thuật.
IV. Ứng Dụng Biện Pháp Phát Triển Tư Duy Sáng Tạo Trong TH
Luận án đề xuất 03 biện pháp tâm lý - giáo dục góp phần nâng cao mức độ tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật. Các biện pháp tập trung vào việc kích thích hứng thú, đam mê, tạo môi trường học tập tích cực và khuyến khích sự tự do sáng tạo. Việc ứng dụng các biện pháp này cần được thực hiện một cách đồng bộ và có hệ thống.
4.1. Tăng Cường Hứng Thú và Đam Mê Với Nghề Thuật Thị Giác
Cần tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa, triển lãm nghệ thuật, workshop để tăng cường trải nghiệm và khám phá. Khuyến khích sinh viên tự do thể hiện ý tưởng và khám phá các chất liệu, kỹ thuật mới. Tạo cơ hội cho sinh viên giao lưu, học hỏi kinh nghiệm từ các nghệ sĩ thành công.
4.2. Xây Dựng Môi Trường Học Tập Sáng Tạo Mỹ Thuật Hợp Tác
Tạo không gian học tập mở, khuyến khích sự trao đổi, thảo luận và hợp tác giữa sinh viên. Tổ chức các hoạt động nhóm, dự án nghệ thuật để phát triển kỹ năng làm việc nhóm và khả năng sáng tạo tập thể. Xây dựng mối quan hệ thân thiện, cởi mở giữa giảng viên và sinh viên.
4.3. Khuyến Khích Tự Do Biểu Đạt Sáng Tạo và Thử Nghiệm
Tạo điều kiện cho sinh viên tự do lựa chọn đề tài, phong cách và kỹ thuật thể hiện. Khuyến khích sinh viên thử nghiệm các ý tưởng mới, độc đáo và không ngại thất bại. Đánh giá cao sự sáng tạo, độc đáo và khả năng biểu đạt cảm xúc của sinh viên.
V. Kết Luận Nâng Cao Chất Lượng Đào Tạo Mỹ Thuật Việt Nam
Luận án đã làm rõ khái niệm tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật qua hai hình thức thể hiện: ngôn ngữ tạo hình Mỹ thuật và hoạt động giáo dục Mỹ thuật. Chỉ ra được các tiêu chí đo lường và các phương pháp đo lường tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật. Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc nâng cao chất lượng đào tạo mỹ thuật tại Việt Nam.
5.1. Giá Trị Thực Tiễn Của Nghiên Cứu Về Sáng Tạo Nghệ Thuật
Xây dựng được bộ công cụ đo lường tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật - hệ thống bài tập đo nghiệm phù hợp với chuyên ngành. Tìm ra mối tương quan thuận giữa mức độ biểu hiện tính sáng tạo qua trắc nghiệm và qua hệ thống bài tập đo nghiệm. Các kết quả này có thể được sử dụng để đánh giá và cải thiện chương trình đào tạo.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Phát Triển Sáng Tạo Mỹ Thuật
Nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến tính sáng tạo trong hoạt động tạo hình của sinh viên. Mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các loại hình nghệ thuật khác. Nghiên cứu hiệu quả của các biện pháp can thiệp nhằm phát triển sáng tạo cho sinh viên ngành Sư phạm Mỹ thuật.
VI. Tương Lai Ứng Dụng Sáng Tạo Trong Thiết Kế Giảng Dạy
Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng lớn của sinh viên sư phạm mỹ thuật trong việc ứng dụng sáng tạo trong thiết kế và giảng dạy. Việc khuyến khích và phát triển tính sáng tạo không chỉ giúp sinh viên trở thành những giáo viên giỏi mà còn đóng góp vào sự phát triển của ngành mỹ thuật Việt Nam. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội để tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển sáng tạo của thế hệ trẻ.
6.1. Tích Hợp Sáng Tạo Trong Giảng Dạy Mỹ Thuật Hiện Đại
Giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, sử dụng các kỹ thuật dạy học hiện đại để kích thích sáng tạo nghệ thuật của học sinh. Cần tạo điều kiện cho học sinh tự do khám phá, thử nghiệm và thể hiện ý tưởng của mình. Đánh giá cao sự độc đáo, khác biệt và khuyến khích học sinh tự tin vào khả năng của bản thân.
6.2. Ứng Dụng Sáng Tạo Trong Thiết Kế Đồ Họa Thời Trang
Sinh viên cần được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để ứng dụng sáng tạo trong thiết kế đồ họa và thời trang. Cần khuyến khích sinh viên tham gia các dự án thực tế, các cuộc thi thiết kế để rèn luyện kỹ năng và nâng cao khả năng sáng tạo. Tạo cơ hội cho sinh viên hợp tác với các doanh nghiệp, tổ chức để ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.
